Nedir

Nedir?

Sıtma insandan insana sivrisineklerle taşınan bir kan enfeksiyonudur. Hastalık binlerce yıldır biliniyor, bir zamanlar dünyanın en kuzey bölgeleri dışında neredeyse her yerde görünürdü. Sıtma Kuzey Amerika’da, Batı Avrupa’da ve Rusya’da yok edilmiştir. Ama tropik ve subtropik dünyanın çoğunda ciddi bir sorun olmayı sürdürüyor.

Her yıl milyonlarca insan hastalığa yakalanmayı sürdürüyor ve muhtemelen bunların 1 milyon kadarı ölüyor. Her ne kadar gelişmiş ülkeler sıtmasızsa da oralarda yılda yüzlerce vaka hala bildiriliyor. Bunların çoğu hastalığı yurtdışında kapmış insanlar.

Sebepler

Sıtmaya plazmodyum ailesinin protozoaları (tek hücreli hayvan) neden olur.

Enfeksiyon enfekte olmuş bir sivrisineğin ısırığıyla başlar.
Parazit sivrisinekten karaciğerinize yolculuk eder; burada parazit üremeye başlar.
Parazit karaciğeri terk eder ve kan akımına seyahat eder; burada kırmızı kan hücrelerine hastalık bulaştırır. Parazit kırmızı kan hücrelerinde ürer, hücreleri bozar ve kan akımına daha fazla parazit salar.
Bir başka sivrisinek enfekte olmuş insanı ısırırsa sivrisinek enfeksiyonu başkalarına taşıyabilir.
İnsanlara hastalık bulaştıran 4 plazmodyum türü vardır:

P vivax: En sık olarak Hindistan’la Orta ve Güney Amerika’da görülür ama dünya genelinde görülür. 8-13 günlük bir kuluçka süresi vardır. Enfeksiyonlar bazen dalağın yaşamı tehdit edici şekilde yırtılmasına yol açabilir. Yalnız klorokinle tedavi edilen insanlarda bu tür sıtma karaciğerde gizlenebilir ve daha sonra geri dönebilir.
P ovale: Afrika dışında nadiren görülür. Bu sıtma biçiminin 8-17 günlük bir kuluçka süresi vardır ve kısmen tedavi görmüş insanların karaciğerinde gizlenebilir ve daha sonra geri dönebilir.
P malariae: Dünya genelinde görülür ama diğer türlerden daha az yaygındır. Bu tür sıtmanın 2-4 haftalık bir kuluçka süresi vardır. Tedavi edilmezse enfeksiyon yıllarca sürebilir.
P falciparum: Dünya genelinde görülen bu sıtma, sıtmanın yaşamı en tehdit edici biçimidir. Bu parazitin 5-12 günlük bir kuluçka süresi vardır. Sıtmayı tedavi etmek veya önlemek için kullanılan ilaçların birçoğuna direnç gittikçe yaygınlaşıyor.
Her yıl bir miktar insan kan aktarımları veya organ nakilleriyle hastalığa yakalanıyor.
Damar içi ilaç kullananlar, iğnelerin paylaşılmasından sıtmaya yakalanabilirler.

Her ne kadar çoğu insan sıtmayı sivrisinek ısırıklarıyla edinse de bazı yabancı ülkelerde hastalığın başka kaynakları da olabilir.

Her yıl bazı bebekller enfekte olduklarını bilmeyen annelerce dünyaya getirilir. Bebekler sıtmaya yakalanabilirler.

Belirtiler

Sıtmada gün aşırı veya birkaç günde bir gelip geçen yüksek ateşiniz olur. Ateşin ne sıklıkta geri döneceği sıtma türüne göre değişiklik gösterir.

Birçok enfeksiyon bu klasik geri dönme kalıbını hiç göstermez. Birçok insanda enfeksiyon daha çok yüksek ateş ve vücut ağrılarıyla gribe benzer.
İnsanlar ayrıca baş ağrısından, bulantıdan, ürpermeden (titreme), terlemeden ve güçsüzlükten de şikayet eder.
Enfeksiyon ilerledikçe ateş daha az şiddetli hale gelir ve iyileşiyor gibi görünürsünüz. Ama enfeksiyon birçok insanda yıllarca sürebilir, özellikle uzun süre sıtmaya maruz kalma öyküleri olanlarda.
Bu insanlar biraz bağışıklık geliştirebilir ve ancak nadiren belirtiler yaşayarak yıllarca enfekte olabilirler.
Sıtmanın farklı tipleri kendi komplikasyonlarını beraberlerinde getirirler.
P falciparum: Şiddetli hemolitik anemi (kırmızı kan hücreleri gerçekten yıkılır), böbrek yetmezliği, koma ve ölüm olabilir. Tedavi, tıbbi bir acil durumdur. İlaçlara direnç yaygınlaşıyor.
P ovale: Bu tür de anemiye neden olabilir ama bu enfeksiyon yaşamı nadiren tehdit eder.
P vivax: Anemi ve dalak yırtılması olabilir, bu da yaşamı tehdit edici olabilir. P vivax veya P ovale’li insanlar ilk hastalıktan birkaç ay sonra karaciğerde kalan hareketsiz türlerin (hipnozoitler denir) devamlılığı yüzünden nüksedebilirler. Bunların tıbbi tedaviyle kökü kazınmalıdır.
P malariae: Bu enfeksiyon nadiren yaşamı tehdit edicidir ama uzun süren hastalık böbrek yetmezliğine yol açabilir. Tedavi edilmezse bu enfeksiyon yaşamınız boyunca sürebilir.

Ne zaman tıbbi yardım istemeli

Sıtmanın var olduğu bir ülkeye yakın zamanda seyahat etmiş ve yüksek ateş ya da sıtma olabilecek diğer belirtilere yakalanan bir kişi doktorunu aramalı veya bir hastanenin acil servisine başvurmalıdır.

Testler

Doktor sıtmanız olup olmadığını ve öyleyse hangi tür olduğunu belirlemek için kan testleri yapacaktır.

Bazen bu testleri tamamlamak zordur ve tekrarlanmaları ya da sonuçların bir başka hastaneye gönderilmesi gerekebilir.
Doktorlar DNA testleri de yapabilirler.

Tedavi

Evde Tedavi

Dünyanın çoğu yerinde sıtma evde oral ilaçlar ve sıvılarla tedavi edilir. Şiddetli enfeksiyonlar damar içi ilaçlarla tedaviyi gerektirir.
Gelişmiş ülkelerde hastalık muhtemelen ilk önce hastanede tedavi edilir.
Evde bakımın en önemli unsuru bol sıvı almaya ve susuz kalmamaya dikkat etmektir.

İlaçlar

P falciparum’dan başka herhangi bir sıtma türüne yakalanmış insanlar büyük ihtimalle klorokin veya meflokinle tedavi edilirler. Çoğu insan bu oral ilaçları tolere edebilir. Başlangıçta sıtma parazitlerini de öldüren alakalı bir kalp ilacı olan kinidinle de tedavi edilebilirsiniz.
P falciparum’un klorokine ilaç direnci özellikle Güneydoğu Asya, Güney Amerika ve Doğu Afrika (batıya doğru yayılarak) olmak üzere yaygındır.
P falciparum malaria’yla enfekte olanlar veya doktor sıtmanın özel türünü bilmiyorsa damar içi kininle tedavi edilmeleri olasıdır.

Takip

P vivax veya P ovale’yle enfekte olmuş insanların karaciğerde gizlenen parazitleri öldürmek için tedavi gördükten sonra birkaç hafta klorokin almaları gerekir.
Nükseden herhangi bir ateşi veya belirtiyi doktorunuza bildirin çünkü tedavi başarısızlıkları epey olağandır ve ilave tedavi gösterilir.
Sıtmaya maruz kaldıktan sonra birkaç yıl kan bağışlamayın.

Önleme

Sıtma olan bölgelere seyahat eden insanlar için önleme belki de hastalığın idare edilmesinin en önemli unsurudur. Seyahat etmeden epey önce doktorunuzu görün çünkü bazı ilaçların seyahatten önce başlanması gerekir.
Yabancı ülkelere seyahat sırasında enfeksiyonları önlemek için birkaç ilaç kullanılır. Bu ilaçlara ilaç direnci kalıbı sürekli değişir.
Dünyanın bazı kısımlarında P falciparum bütün bu ilaçlara dirençlidir.
Cibinlik ve böcek kovucuların kullanılması hastalık kapma olasılığını azaltabilir.

İLGİLİ MAKALE