• İçindekiler
• Nedir
• Belirtileri
• Sebepleri
• Risk Faktörleri
• Komplikasyonları
• Muayenesi
• Testleri
• Tedavisi
• Yaşam Tarzı
• Önleme

Nedir

Mevsimsel duygudurum bozukluğu, her yıl aynı zamanda meydana gelen bir çeşit depresyondur. Eğer siz de mevsimsel duygudurum bozukluğu olan çoğu kişi gibiyseniz, belirtileriniz sonbaharda başlayıp; enerjinizi emerek ve sizi karamsar bir ruh haline sokarak kış aylarına kadar devam edebilir. Daha ender olarak mevsimsel duygudurum bozukluğu, bahar aylarında ve yazın başlarında da depresyona neden olabilir.

Bu yıllık hissi basit bir “kış hüznü” veya kendi başınıza göğüs germeniz gereken mevsimsel bir bunalım olarak düşünüp başınızdan atmayın; çünkü mevsimsel duygudurum bozukluğunuz olabilir. Mevsimsel duygudurum bozukluğunun tedavisinde ışık terapisi (fototerapi), psikoterapi ve ilaçlar kullanılmaktadır. Problemin kaynağını bilmek, yıl boyunca ruh halinizi korumanızda ve motivasyonunuzu sabit tutmanızda size yardımcı olabilir.

Belirtileri

Belirtiler

Mevsimsel duygudurum bozukluğu, döngüsel ve mevsimsel bir durumdur. Bu da, belirtilerin her yıl aynı dönemlerde başlayıp sona erdiği anlamına gelir. Genellikle mevsimsel duygudurum bozukluğu belirtileri, sonbahar sonlarında veya kış başlarında görünüp ilkbaharın daha güneşli günlerinde veya yaz aylarında kaybolur. Bazı kişilerin yapısı diğerlerinin tam tersidir ve ilkbahar veya yaz başlarında bunalıma girerler. Her iki durumda da problemler sakin başlayıp mevsim ilerledikçe şiddetli bir hal alabilir.

Sonbahar ve kış mevsimine bağlı duygusal bozukluk (kış depresyonu)

Kış başlangıçlı mevsimsel duygudurum bozukluğu belirtileri arasında şunlar yer almaktadır:

• Depresyon
• Ümitsizlik
• Endişe
• Enerji kaybı
• Sosyal geri çekilme
• Aşırı uyuma
• Zevk aldığınız aktivitelere karşı ilgi kaybı
• İştahta değişimler, özellikle karbonhidrat değeri yüksek besinlere karşı iştahlılık
• Kilo alma
• Konsantrasyonda ve bilgiyi işlemede zorluk çekme

İlkbahar ve yaz mevsimine bağlı duygusal bozukluk (yaz depresyonu)

Yaz başlangıçlı mevsimsel duygudurum bozukluğu belirtileri arasında şunlar yer almaktadır:

• Endişe
• Uyumada güçlük çekme (uykusuzluk hastalığı)
• Asabilik
• Gerginlik
• Kilo kaybı
• İştahsızlık
• Cinsel istekte artış.

Ters mevsimsel duygudurum bozukluğu

Bazı kişilerde, bahar ve yaz, mani veya maninin daha hafif bir hali olan hipomaniyi getirebilir. Bu durumlar, yükselen ruh hali, gerginlik, hızlı düşünme ve konuşmayı içerebilir. Ters mevsimsel duygudurum bozukluğu, bipolar bozukluğun bir çeşididir.

Ters mevsimsel duygudurum bozukluğu belirtileri arasında şunlar bulunmaktadır:

• Sürekli yükselen ruh hali
• Artan sosyal aktiviteler
• Hiperaktivite
• Durumun gerektirdiğine oranla aşırı heyecan hali

Doktora ne zaman gidilmeli?

Bazı günler kendinizi moralsiz hissetmeniz normaldir. Ancak bir seferde günler boyunca moralsiz hissediyor ve normalde yapmaktan zevk aldığınız aktiviteler için motive olamıyorsanız doktorunuza görünün. Uyku düzeninizin veya yeme alışkanlığınızın değiştiğini fark ederseniz veya ümitsiz hisseder, intiharı düşünmeye başlar ve kendinizi rahatlamak için alkole yönelirken bulursanız bu durum önemlidir.

Sebepleri

Sebepler

Mevsimsel duygudurum bozukluğunun nedeni tam olarak bilinmemektedir. Büyük ihtimalle, tüm diğer ruh sağlığı durumlarında olduğu gibi, genler, yaş ve belki de en önemlisi olan vücudunuzun kimyasal yapısı, bu durumun gelişmesinde bir rol oynamaktadır. Bu hastalıkta etkisi olabilecek birkaç önemli faktör arasında şunlar yer almaktadır:

• Biyolojik saatiniz (günlük ritim). Sonbaharda ve kışın azalan güneş ışığı seviyesi, vücudunuzun biyolojik saatini bozabilir ve bu da ne zaman uyuyup ne zaman uyanık olmanız gerektiğine karar verememenize sebep olabilir. Günlük ritminizin bozulması depresyon duygularına yol açabilir.
• Melatonin değerleri. Mevsim değişikliği, uyku düzeni ve ruh hali üzerinde rol oynayan doğal bir hormon olan melatoninin dengesini bozabilir. Melatonin takviyesi kullanmanın iyi bir seçenek olup olmadığını doktorunuzla konuşun.
• Serotonin değerleri. Ruh halini etkileyen bir beyin kimyasalı olan serotoninin (sinir iletici) düşüş olması, mevsimsel duygudurum bozukluğunda rol oynayabilir. Güneş ışığının azalması da serotonin değerini düşürebilir ve depresyona neden olabilir.

Risk Faktörleri

Risk faktörleri

Mevsimsel duygudurum bozukluğu riskini arttıran faktörler arasında şunlar yer almaktadır:

• Kadın olmak. Bazı çalışmalar, mevsimsel duygudurum bozukluğunun erkeklerden çok kadınlarda görüldüğünü; ancak erkeklerde belirtilerin daha şiddetli olduğunu göstermektedir. 
• Ekvatordan uzakta yaşıyor olmak. Mevsimsel duygudurum bozukluğu, ekvatorun uzak kuzeyinde veya güneyinde yaşayan insanlarda da yaygın görülmektedir. Bu durumun sebebi, kış boyunca güneş ışığının azalması ve yaz günlerinin daha uzun olması olabilir.
• Aile geçmişi. Araştırmalar, depresyonun diğer türlerinde de olduğu gibi, mevsimsel duygudurum bozukluğu olan insanların da aynı durumu yaşayan ve kan bağları olan akrabalarının olduğunu göstermiştir.

Komplikasyonları

Neden olduğu sağlık sorunları

Mevsimsel duygudurum bozukluğu belirtilerini ciddiye alın. Diğer depresyon türlerinde olduğu gibi, mevsimsel duygudurum bozukluğu da tedavi edilmezse kötüye gidebilir ve başka problemlere neden olabilir. Bu problemler arasında şunlar yer almaktadır:

• İntihar düşünceleri veya davranışları
• Sosyal geri çekilme
• Okul veya iş problemleri
• Madde bağımlılığı

Tedavi, özellikle de mevsimsel duygudurum bozukluğu semptomları kötüye gitmeden başlanırsa, komplikasyonların engellenmesine yardımcı olabilir.

Muayenesi

Randevuya hazırlanırken

Büyük olasılıkla, tedaviye ilk olarak aile hekiminize veya pratisyen hekime görünerek başlar veya psikiyatrist ya da psikolog gibi bir ruh sağlığı uzmanıyla da görüşebilirsiniz.

Randevular kısa olduğundan ve henüz yolun başında olduğunuzdan, randevunuza iyi hazırlanıp gitmeniz mantıklıdır. Burada size randevunuza hazırlanmanızda ve doktorunuzdan neler beklemeniz gerektiği konusunda size yardımcı olacak bazı bilgiler sunacağız.

Yapabilecekleriniz

• Belirtilerinizi not edin. Böylece doktorunuza veya ruh sağlığı uzmanınıza hangi belirtileri yaşadığınızı tam olarak söyleyebilirsiniz (moralsiz veya enerjisiz hissetmek gibi).
• Depresyonunuzun özellikleri hakkında bilgileri not alın. Depresyonunuzun ne zaman başladığı, daha iyiye veya kötüye nelerin götürdüğü gibi
• Hem ruhsal hem de fiziksel problemlerinizi not alın. Her ikisi de ruh halinizi etkileyebilir.
• Önemli kişisel bilgilerinizi not alın. Son zamanlarda yaşamış olduğunuz tüm büyük sıkıntılar ve hayatınızdaki değişiklikler.
• Kullandığınız tüm ilaçları not alın. Vitamin ve diğer takviyeleri de ekleyin.
• Sorularınızı not alın. Doktorunuza sormak istediğiniz veya sorabileceğiniz tüm soruları yazın.

Doktorunuzla geçireceğiniz zaman kısıtlıdır. Bu nedenle soru listesini önceden hazırlamak zamanı iyi kullanmanıza yardımcı olacaktır. Zamanın yetmemesi olasılığına karşı soruları en önemliden en önemsize doğru sıralayın. Mevsimsel duygudurum bozukluğu için doktorunuza sorabileceğiniz sorular arasında şunlar yer alabilir:

• Belirtilerimin sebebinin mevsimsel duygudurum bozukluğu olması ihtimali yüksek mi?
• Depresyon belirtilerimin veya bu belirtilerin daha kötüye gitmesinin başka ne sebebi olabilir?
• En iyi tedavi seçenekleri nelerdir?
• Ruh halimi iyileştirmek için takip etmem gereken kısıtlamalar veya atmam gereken adımlar var mı?
• Bir psikiyatriste, psikologa veya diğer ruh sağlığı uzmanlarına görünmem gerekiyor mu? Bu ne kadara mal olur, sigortam bunun maliyetini karşılar mı?
• Bana yazdığınız ilacın alternatif bir eşdeğeri var mı?
• Yanımda götürebileceğim bir broşür veya çıktı var mı? Hangi web sitelerini ziyaret etmemi tavsiye edersiniz?

Doktorunuza sormak üzere hazırladığınız soruların yanı sıra, randevu sırasında anlamadığınız herhangi bir konuyu doktorunuza sormaktan çekinmeyin.

Doktorunuzdan neler bekleyebilirsiniz?

Doktorunuz büyük olasılıkla size birkaç soru soracaktır. Bu soruları cevaplamaya hazırlıklı olmanız, daha fazla zaman ayırmak istediğiniz konular üzerinde durmanız için vakit yaratacaktır. Doktorunuz şunları sorabilir:

• Şikayetleriniz neler?
• Şikayetleriniz ilk ne zaman başladı?
• Şikayetleriniz sürekli mi, nadiren mi gerçekleşiyor?
• Şikayetlerinizin şiddeti nedir?
• Şikayetlerinizi olumlu etkileyen bir şey varsa, nedir?
• Şikayetleriniz olumsuz etkileyen bir şey varsa, nedir?
• Başka fiziksel veya ruhsal sağlık durumlarınız var mı?
• Bitkisel veya tıbbi ilaçlar kullanıyor musunuz?
• Alkol veya uyuşturucu kullanıyor musunuz?
• Kan bağınız olan akrabalarınızdan, mevsimsel duygudurum bozukluğu veya başka ruhsal sağlık durumu olan var mı?

Doktorunuz ayrıca, sizin kişisel durumunuza bağlı olarak daha detaylı sorular da sorabilir.

Testleri

Teşhis

Mevsimsel duygudurum bozukluğunu teşhis etmek için doktorunuz, muhtemelen aşağıdakileri içeren genel bir değerlendirme yapacaktır:

• Detaylı sorular. Doktorunuz veya ruh sağlığı uzmanınız, ruh halinizle, düşünce ve davranışlarınızdaki mevsimsel değişimlerle, yaşam biçiminiz ve sosyal durumunuzla, uyku ve yeme-içme alışkanlıklarınızla ilgili sorular sorabilir. Ayrıca bazı psikolojik testler de cevaplamanız gerekebilir.
• Fiziksel muayene. Doktorunuz veya ruh sağlığı uzmanınız, depresyonunuzla ilgili olabilecek her türlü fiziksel koşulun fiziksel muayenesini yapabilir.
• Tıbbi testler. Mevsimsel duygudurum değişikliği için tıbbi bir test yoktur; ancak eğer doktorunuz fiziksel bir durumun depresyonunuza sebep olduğundan veya onu kötü yönde etkilediğinden şüphelenirse, altında yatan problemi anlayabilmek için kan testleri veya diğer testlere ihtiyacınız olabilir.

Mevsimsel duygudurum bozukluğu, depresyon veya bipolar bozukluğun bir alttürü olarak kabul edilmektedir. Çok kapsamlı bir değerlendirmeden sonra bile, doktorunuz veya ruh sağlığı uzmanınız için mevsimsel duygudurum bozukluğunu teşhis edebilmek zor olabilir; çünkü depresyonun ve diğer ruh sağlığı durumlarının diğer türleri mevsimsel duygurudum bozukluğu ile benzerlik göstermektedir.

Mevsimsel duygudurum bozukluğu teşhisi konulabilmesi için Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve  Sayımsal El Kitabı’nda tanımlanan kriterleri karşılamanız gerekmektedir. Bu el kitabı Amerikan Psikiyatri Derneği tarafından yayımlanmaktadır ve ruh sağlığı uzmanları ruhsal durumlara teşhis koymak amacıyla kullanmaktadır.

Mevsimsel duygudurum bozukluğu teşhisi için aşağıdaki kriterlerin karşılanması gerekmektedir:

• Depresyon ve diğer belirtileri, her yıl aynı mevsimde olmak üzere en az iki yıl ardı ardına yaşamış olmalısınız.
• Depresyonun yaşandığı dönemler, depresyonsuz dönemler tarafından takip edilmeli.
• Ruh haliniz ve davranışlarınızdaki değişimlerin başka bir açıklaması olmamalı.

Tedavisi

Tedaviler ve ilaçlar

Mevsimsel duygudurum bozukluğu tedavileri kapsamında, ışık terapisi, ilaç tedavisi ve psikoterapi bulunabilir.

Işık terapisi

Fototerapi de denilen ışık terapisinde, özel ışık terapi kutusuna birkaç adım uzakta oturursunuz ve böylece parlak ışığa maruz kalırsınız. Işık terapisi gün ışığına benzer ve ruh haliyle bağlantılı beyin kimyasallarında değişime yol açar. Bu tedavi kolaydır ve birkaç yan etkisi olduğu görülmektedir.

Işık terapisi yaygın olarak kullanılıp faydalı görünse de, nasıl çalıştığı ve mevsimsel duygudurum bozukluğu tedavisinde ne derece etkili olduğu tam olarak net değildir. Işık terapisi kutusu satın almadan veya ışık terapisini düşünmeden önce, doktorunuzla veya ruh sağlığı uzmanınızla, bunun iyi bir fikir olup olmadığını ve alacağınız ışık terapi kutusunun kalitesini konuşun

İlaçlar

Mevsimsel duygudurum bozukluğu olan bazı insanlar, özellikle de semptomlar şiddetliyse, antidepresan tedavisinden faydalanırlar. Mevsimsel duygudurum bozukluğu için kullanılan ilaçlar arasında şunlar yer almaktadır:

• Bupropiyon. Antidepresan bupropiyonun uzatılmış salımlı bir çeşidi, mevsimsel duygudurum bozukluğu geçmişi olan kişilerin depresif dönemlerini engellemede yardımcı olabilir.
• Diğer antidepresanlar. Mevsimsel duygudurum bozukluğu tedavisinde kullanılan antidepresanlar arasında paroksetin, sertralin, fluoksetin ve venlafaksin yer almaktadır.

Doktorunuz, her yıl belirtileriniz tipik olarak başlamadan önce antidepresanla tedaviye başlamayı önerebilir. Aynı zamanda, belirtilerinizin geçtiği dönemlerde de antidepresana devam etmenizi önerebilir.

Unutmayın ki bir antidepresandan tam olarak fayda görmeye başlamak haftalar alabilir. Ayrıca, size en uygun olan ve en az yan etki sağlayacak olan antidepresanı bulana kadar pek çok farklı ilaç denemeniz gerekebilir.

Psikoterapi

Psikoterapi, mevsimsel duygudurum bozukluğu tedavisinde başka bir seçenektir. Mevsimsel duygudurum bozukluğu biyokimyasal süreçlerle ilgili gibi görünse de, ruh haliniz ve davranışlarınız da belirtilerinizi etkileyebilir. Psikoterapi, daha kötü hissetmenize sebep olabilecek olumsuz düşünce ve davranışları fark etmenizde ve değiştirmenizde size yardımcı olabilir. Ayrıca, mevsimsel duygudurum bozukluğu ile mücadele etmek ve stresle başa çıkmak için sağlıklı yollar öğrenebilirsiniz.

Yaşam Tarzı

Yaşam şekli ve evde tedaviler

Özellikle belirtileriniz şiddetliyse, mevsimsel duygudurum bozukluğu ile başa çıkmak için ilaçlara, ışık terapisine veya diğer tedavilere ihtiyacınız olabilir. Ancak size yardımcı olabilecek ve kendi başınıza alabileceğiniz bazı önlemler de vardır. Bunlar:

• Çevrenizi daha güneşli ve aydınlık bir hale getirin. Güneş ışığını kapatan abajurları kaldırın, ağaç dallarını budayın ve çatı penceresi yaptırın. Evde veya ofisteyken aydınlık cam kenarlarına daha yakın oturun.
• Dışarı çıkın. Uzun bir yürüyüş yapın, yakınlardaki parkta öğle yemeği yiyin veya sadece bir bankta oturarak güneş ışığı alın. Soğuk veya bulutlu günlerde bile – özellikle de sabah yataktan kalktığınız andan itibaren iki saat içinde – açık hava iyi gelebilir.
• Düzenli olarak egzersiz yapın. Fiziksel egzersiz, her ikisi de mevsimsel duygudurum bozukluğunu arttıran stres ve endişenin azalmasına yardımcı olur. Daha ölçülü bir vücuda sahip olmak, kendinizi daha iyi hissetmenize sebep olarak ruh halinizi olumlu yönde etkileyebilir.

Alternatif ilaçlar

Çoğu bitkisel ilaç, takviyeler ve akıl-beden teknikleri, yaygın bir şekilde depresyon belirtilerinin rahatlatılmasında kullanılmaktadır. Bu tedavilerin mevsimsel duygudurum bozukluğu üzerinde ne derece etkili olduğu net değildir; ancak yardımcı olabilecek pek çoğu vardır. Unutmayın ki, yalnızca alternatif tedaviler depresyon belirtilerinizi iyileştirmede yeterli gelmeyebilir. Bazı alternatif tedaviler, başka sağlık sorunlarınız varsa veya bazı ilaçları kullanıyorsanız güvenli olmayabilir.

Depresyon tedavisinde kullanılan beslenme ve diyet Destekleri

• Kantaron. Bu bitki, depresyon da dahil olmak üzere çeşitli problemlerin tedavisinde geleneksel olarak kullanılmaktadır. Hafif veya orta halli depresyonunuz varsa yardımcı olabilir.
• SAMe. Bu, vücutta doğal yollarla oluşan bir kimyasalın sentetik halidir. SAMe, depresyon tedavisi için Amerika’da onaylanmamıştır. Ancak Avrupa’da depresyon tedavisi için reçeteli olarak satılmaktadır.
• Melatonin. Bu doğal hormon ruh halinin düzenlenmesine yardımcı olur. Mevsimin değişmesi vücudunuzdaki melatonin seviyesinin de değişmesine neden olabilir. Bazı insanlar melatonin takviyesi kullanmaktadır; ancak bunu yapmadan önce mutlaka sağlık sorumlunuzla konuşun.
• Omega-3 yağ asidi. Bazı çalışmalarda omega-3 yağ asidi takviyelerinin depresyon belirtilerini azalttığı gösterilmiştir. Omega-3 kaynakları arasında, somon, uskumru ve ringa gibi yağlı, soğuk su balıkları bulunmaktadır. Aynı zamanda keten tohumu, keten yağı ve ceviz de omega-3 içerir ve soya fasulyesi ile kanola yağında da az miktarda bulunmaktadır.

SAMe ve kantaron, diğer durumlar için verilen ilaçlarla, özellikle de antidepresanlarla etkileşim içine girebilir. Bu ilaçların herhangi birini kullanmadan önce, sizin için güvenli olup olmadıklarını doktorunuzdan öğrenin.

Depresyon belirtilerinize iyi gelebilecek akıl-beden terapileri arasında şunlar yer almaktadır:

• Akupunktur
• Yoga
• Meditasyon
• Güdümlenmiş görsellik uygulamaları
• Masaj terapisi

Başa çıkma ve destek

Mevsimsel duygudurum bozukluğu ile başa çıkmak için harekete geçebilirsiniz. Aşağıda size bu durumla baş etmeniz için bazı ipuçları verilmiştir:

• Tedavi planınıza bağlı kalın. İlaçlarınızı talimatlara uygun olarak kullanın ve terapi randevularına ayarlanan saatte gelin.
• Kendinize dikkat edin. Yeterli dinlenin. Düzenli olarak sağlıklı yiyecekler tüketin. Rahatlamak için kendinize zaman ayırın. Rahatlama amacıyla alkole veya reçetesiz ilaçlara başvurmayın.
• Stres yönetimi tekniğini uygulayın. Stresle nasıl daha iyi başa çıkabileceğinizi öğrenin. Yönetilemeyen stres depresyona, aşırı yemeye ve diğer sağlıksız düşünce ve davranışlara yol açabilir.  
• Sosyalleşin. Moralsiz hissettiğinizde sosyalleşmek zor gelebilir. Yanınızda olmasından keyif aldığınız insanlarla iletişim kurmaya çalışın. Size destek verebilir, dertlerinizi dinleyebilir veya bir şakayla biraz da olsa gülmenize yardımcı olabilirler

 

• Yolculuğa çıkın. Eğer kış mevsimsel duygudurum bozukluğunuz varsa, kışın güneşli ve sıcak yerlere; yaz mevsimsel duygudurum bozukluğunuz varsa da yaz mevsiminde daha soğuk yerlere seyahat etmeye çalışın.

Önleme

Korunma

Mevsimsel duygudurum bozukluğundan korunmanın belirli bir yolu yoktur. Ancak, belirtilerle başa çıkmak için erkenden tedbir alırsanız, zamanla kötüye gitmelerini engelleyebilirsiniz. Bazı kişiler, tedaviye, belirtilerin normal başlama dönemi olan sonbahar ve kıştan önce başlayıp; normalde belirtilerin sona erdiği dönemlerde de devam etmektedir. Eğer belirtileriniz daha kötüye gitmeden kontrolü ele geçirirseniz, ruh haliniz, iştahınız ve enerji seviyenizle ilgili ciddi değişimlerin önüne geçebilirisiniz.