• İçindekiler
• Nedir
• Belirtileri
• Sebepleri
• Risk Faktörleri
• Komplikasyonları
• Testleri
• Tedavisi
• Önleme

Nedir

Nedir?

Pnömotoraks daha anlaşılır bir deyişle akciğer sönmesi, akciğerlerle göğüs kafesi duvarı arasına hava sızması durumunda meydana gelir. Sızan hava akciğerler üzerinde basınç oluşturur. Akciğer sönmesini meydana getiren sebeplere bağlı olarak akciğerlerin bir bölümü ya da tamamı çökebilir.

Akciğer sönmesi göğüs kafesi yaralanması, akciğerleri kapsayan bazı belli başlı operasyonlar sonucu, akciğer hastalıkları veya hiçbir neden olmaksızın ortaya çıkabilir.

Küçük ve basit bir pnömotoraks çabucak kendi kendini iyileştirebilir ama daha geniş bir alanı kaplaması halinde fazla hava birkaç günde genellikle kaburga kemiğine bir tüp ya da iğne batırılması suretiyle yavaş yavaş boşaltılarak atılır.

Belirtileri

Belirtileri

Akciğer sönmesi işaret ve belirtileri genellikle şunları içerir:

• Etkilenen akciğerle aynı tarafta hissedilen ani ve keskin göğüs kafesi ağrısı. Bu ağrı göğsün ortasındaki göğüs kemiği altında değildir.
• Akciğerlerin ne oranda söndüğüne bağlı olarak nefes alıp vermenin kısa kısa olması. Nefes alış verişleri şiddetli ya da daha az şiddetli olabilir.
• Göğüste hissedilen daralma
• Hızlı kalp atışları

Akciğerlerinizle göğüs duvarı (plevral boşluk) arasındaki alana az miktarda hava girmesi durumunda işaret ve belirti sayısı az olabilir. Fakat göğüs ağrısı ve akciğer sönmesinde herhangi bir azalma olmasa da çok az sönmüş bir akciğerin bile birkaç saatte ya da günde iyileşme gösterebilen kısa kısa nefes alışverişleri görülebilir.

Ne zaman doktor yardımına başvurmalı?

Ani göğüs ağrısı ve nefes alıp vermede herhangi bir bozukluk söz konusuysa hemen bir doktora danışın. Akciğer sönmesi dışındaki daha pek çok rahatsızlık aynı belirtileri taşır. Bunların çoğu doğru teşhis edilip hemen tedavi edilmelidir. Göğüs ağrınız şiddetleniyor ve nefes alış verişleriniz giderek daha zorlaşıyorsa acil yardıma başvurun.

Sebepleri

Sebepleri

Akciğerlerin ve göğüs duvarının her ikisinin de esnek bir yapısı vardır. Nefes alıp verirken akciğerler içeri doğru geri çekilirken göğüs duvarı dışarı doğru genişler. Bu iki zıt güç göğüs kafesiyle akciğerler arasında negatif bir basınç açığa çıkarır.  Akciğerlerin içinden ya da dışından geldiği fark etmeksizin, bu boşluğa giren havanın uyguladığı basınç akciğerlerin bir kısmının ya da tamamının çökmesine yol açabilir.

Sebeplerine göre tanımlanmış pek çok farklı pnömotoraks türü vardır:

• Kendiliğinden oluşan birincil pnömotoraks. Kendiliğinden oluşan birincil pnömotoraksın akciğerlerin üstünde yer alan kopuklarda oluşmuş küçük bir hava kabarcığı (çıban) nedeniyle meydana geldiği düşünülür. Bu hava kabarcıkları akciğer dokusundaki zayıflıklar nedeniyle oluşur ve tüplü dalış yaparken, dağa tırmanırken yaşanılan hava basıncı değişiklikleriyle ya da bazı raporlara göre çok yüksek sesle müzik dinlerken yırtılabilir. Buna ilaveten, kendiliğinden oluşan birincil pnömotoraks, esrarlı sigara dumanını çok güçlü bir şekilde içinize çekip ardından dumanı yavaşça ve kısmen geri soluma, dumanın iyice derinlere nüfuz etmesine neden olan dudakları kapatma hareketini yapmanız halinde de oluşabilir. Ama şu bir gerçek ki çoğunlukla hava kabarcığı yırtılmasının belirgin bir sebebi yoktur.

Kendiliğinden oluşan birincil pnömotoraksta genetik faktörlerin rol oynaması mümkündür çünkü bu rahatsızlık aile içinde görülebilir. Kendiliğinden oluşan birincil pnömotoraks genellikle hafif şiddettedir çünkü akciğerin sönmüş kısmından gelen basınç daha sonra kabarcığı söndürebilir.

• Kendiliğinden oluşan ikincil pnömotoraks. Bu tür pnömotoraks, özellikle amfizem gibi zamanla akciğerlere zarar veren bir akciğer rahatsızlığı bulunan kişilerde meydana gelir. Kendiliğinden oluşan ikincil pnömotoraksa yol açan diğer rahatsızlıklar arasında tüberküloz, zatürre, kistik fibroz ve akciğer kanseri yer alır. Bu rahatsızlıklar söz konusu olduğunda pnömotoraks meydana gelir çünkü hastalanmış akciğer dokuları plevral boşluğun yanında konumlanmıştır.

Kendiliğinden oluşan ikincil pnömotoraks, etkilenmiş doku üzerinde daha geniş bir delik açmasıyla yırtılmış minik bir hava kabarcığının neden olduğundan daha fazla miktarda hava plevral boşluğuna girer, bu da durumun daha şiddetli olması, hatta hayati tehlike taşıması anlamına gelir. Zaten akciğer rahatsızlığı olan kişilerin akciğer kuvveti de azalmıştır. Bu durum akciğer işlevlerindeki sorunu daha da ciddileştirir.  Kendiliğinden oluşan ikincil pnömotoraksın tedavi edilebilmesi için neredeyse her zaman bir göğüs tüpü drenajına ihtiyaç vardır.

• Travmatik (sarsıcı) pnömotoraks. Göğüs kafesindeki herhangi bir keskin ya da zarar verici yaralanma akciğerlerin çökmesine neden olabilir. Bıçakla yaralanma ve silahla vurulma yaraları, göğse gelen darbeler, hatta açılmış bir hava yastığı bile akciğer sönmesine yol açabilir. Ayrıca, bazı belli başlı ameliyatlar sırasında, örneğin göğse iğne vurulurken, kalp masajı yapılırken veya akciğer ya da karaciğer parçalımı (biyopsi) gerçekleştirilirken istemeden pnömotoraks oluşabilir.
• Tansiyon pnömotoraks. Bu en ciddi pnömotoraks türü, plevral boşluktaki basıncın atmosfer basıncından daha büyük olmasıyla oluşur. Bu, ya plevral boşluktaki havanın hapsedilmesi ya da sızan havanın pozitif basınçlı bir mekanik vantilatörden gelmesi sebebiyledir. Söz konusu havanın kuvveti, etkilenen akciğerin tamamen sönmesine neden olabilir. Ayrıca her ikisine birden basınç uygulayarak kalbi sönmemiş akciğere doğru itebilir. Tansiyon pnömotoraks, aniden oluşup hızlı bir şekilde ilerler ve hemen tedavi edilmezse ölümcül olabilir.

Risk Faktörleri

Risk Faktörleri

Akciğer sönmesi risk faktörleri arasında şunlar yer alır.

• Cinsiyet. Genellikle erkeklerin pnömotoraks geçirme ihtimali kadınlara oranla çok daha fazla olmasına rağmen, pek sık rastlanmasa da kadınlarda adet döngüsüyle ilişkili akciğer sönmesi (katamaniyel pnömotoraks) meydana gelebilir.
• Sigara kullanımı. Sigara kendiliğinden oluşan birincil pnömotoraksın başlıca nedenlerindendir. Riskin büyüklüğü sigara içilen zamanın uzunluğuna ve içilen sigara sayısıyla bağlantılı olarak artar.
• Yaş. Kendiliğinden oluşan birincil pnömotoraks riski, yaşları 20 ile 40 arasında değişen kişilerde, özellikle bu kişiler uzun boylu ve az kiloluysa daha fazladır.
• Akciğer rahatsızlıkları. Amfizem gibi başka bir akciğer rahatsızlığı varsa akciğer sönmesi ihtimali daha fazladır.
• Daha önceden akciğer sönmesi yaşanmış olması. Daha önceden akciğer sönmesi yaşamışsanız genellikle bir iki yıl içinde bunun tekrar yaşanması ihtimali daha fazladır. Tekrar eden pnömotoraks, aynı akciğer yerine bu kez diğerinde de yaşanabilir.

Komplikasyonları

Komplikasyonlar

Kendiliğinden oluşan veya travmatik pnömotoraks sebebiyle yaşanabilecek muhtemel zor durumlar şunlardır:

• Hastalığın tekrarlaması. Daha önceden akciğer sönmesi yaşamış kişilerin neredeyse yarısı ilkini takiben genellikle üç yıl içinde tekrar bu rahatsızlığı yaşar.
• Devam eden hava sızıntısı. Havayı boşaltması için yerleştirilmiş ve çalışmakta olan göğüs tüpüne rağmen bazen akciğerdeki açık kapanmazsa hava sızmaya devam edebilir. Birkaç gün veya hafta içinde, sızıntıyı kapatmaya yönelik bir başka operasyona daha ihtiyaç duyulabilir.

Tansiyon pnömotoraks komplikasyonları daha şiddetli olup şunları içerir:

• Kandaki oksijen miktarının az olması (hipoksemi). Tansiyon pnömotoraks akciğerlerden birinin neredeyse tamamının, hatta tamamının sönmesine ve birinin diğerini sıkıştırmasına neden olduğundan kana daha az hava ve oksijen alınır. Bunun sonucunda da normal kan oksijeni seviyeniz aşağılara çekilir. Oksijen eksikliği vücudun temel işlevlerini bozarken, yüksek seviyelerdeki yetersizlik hayati tehlike barındırabilir.
• Ani kalp durması. Hava birikmeye devam ederse, artan basınç kalbi ve kan damarlarını sönmemiş akciğere doğru itebilir. Bu durum, sağlıklı akciğeri ve kalbinizi sıkıştıracaktır. Tansiyon pnömotoraksı, kanın kalbe geri gelişini durdurarak kalp fonksiyonlarının aniden durmasına neden olabilir. Ani kalp durması acilen tedavi edilmezse ölümcül olabilir.
• Solunum yetersizliği. Bu durum, kandaki oksijen seviyesi aşırı düşük ve karbondioksit aşırı yüksekse ortaya çıkar. Kandaki çok düşük oksijen değerleri düzensiz kalp atışı ve bilinç kaybına, yüksek karbondioksit değerleriyse uyuma isteğine, kafa karışıklığına ve komaya yol açar. Solunum yetersizliği sonunda ölümcül de olabilir.
• Şok. Bu kritik durum, kan basıncı çok fazla düşüp vücudun hayati organları oksijen ve besinlerden yoksun kaldığında ortaya çıkar. Şok, önemli bir tıbbi rahatsızlık olup acil müdahale gerektirir.

Testleri

Testleri

Pnömotoraks genellikle göğüs üzerine uygulanan röntgen ışınlarıyla teşhis edilir. Kullanılan diğer teşhis yöntemleri arasında şunlar sayılabilir:

• Bilgisayarlı tomografi taraması. Bilgisayarlı tomografi geleneksel röntgen çekiminden çok daha detaylı görüntülerin elde edildiği bir röntgen tekniğidir. Bu test, doktor karın ve göğüsle ilgili bir işlemin ardından pnömotoraks şüphesi duyarsa uygulanabilir. Bilgisayarlı tomografi, normal röntgen ışınlarının görüntüleyemediği, akciğer sönmesine yol açan temel rahatsızlığın ne olduğunu anlamaya yardımcı olabilir.
• Kan testi. Bu test arteriyel kanın sahip olduğu oksijen değerini tespit etmek için kullanılabilir.

Tedavisi

Tedavisi

Pnömotoraks tedavisindeki amaç akciğerlerdeki basıncı düşürerek genişlemelerine izin vermek ve tekrar oluşmasını engellemektir. Bu amaçla uygulanacak yöntem, akciğer sönmesinin ağırlığına ve bazen hastanın genel sağlık durumuna göre değişiklik gösterir:

• Gözlem. Akciğerlerin sönme oranı  %20’den azsa doktor, durumun gidişatını gözlemlemek için hava tamamen emilip akciğerler tekrar genişleyene kadar sadece bir dizi röntgen çekimi uygulayabilir. Pnömotoraks iyileşme süreci haftalar alabileceğinden havanın boşaltılması amacıyla pnömotoraksın minik ve zararsız olması durumunda dahi, iğne veya göğüs tüpü yerleştirme yöntemi kullanılabilir.
• İğne veya göğüs tüpü yerleştirilmesi. Akciğerlerin sönme oranı  %20’den fazlaysa doktor, havanın boşaltılması için akciğerle göğüs duvarı arasına bir iğne veya göğüs tüpü yerleştirebilir. Göğüs tüpleri genellikle göğüs oyuğundan sürekli hava çıkartan emme cihazına bağlıdır. Bunlar birkaç saat ila birkaç günde vücuda yerleşik bırakılabilir.
• Diğer pnömotoraks tedavileri. Birden fazla pnömotoraks vakasıyla karşı karşıya kalınmışsa, gelecekte yine tekrar etmesini önlemeye yönelik başka tedaviler uygulanabilir.

            Video yardımlı toraskopi adlı yaygın bir cerrahi işlemde, ameliyatı yönlendirmek amacıyla küçük bir yarıkla minik bir video kamerası kullanılır. Bu işlemde siz uyuşturulmuş bir şekilde yatarken iki üç adet tüp kaburgalarınızın altına yerleştirilir. Bunlardan birini cerrah fiberskopla incelerken diğerlerini cerrahi aletler kullanmak suretiyle hava        sızıntısını kapatmak için kullanır. Bu yöntemin işe yaramadığı nadir durumlarda kesmeyle gerçekleştirilen cerrahi bir işlem gereklidir.

            Göğüs tüpü plevral boşluktaki hava bitene kadar ve tüp bastırılıp röntgen çekildiğinde    hava tekrar gelmediği sürece göğüste kalır. Video yardımlı toraskopi daha az acı verdiği gibi diğer yöntemlere oranla iyileşme süresinin de daha kısa olmasını sağlar çünkü göğüs çöküntüsüne herhangi bir kaburga kırılmadan ulaşılır.

Önleme

Önlem

Akciğer sönmesi çoğu zaman engellenemeyen bir durum olsa da sigarayı bırakmak, hastalığın ilk kez yaşanması riskini azaltıp daha sonra tekrar etmesini de önleyebilir.