• İçindekiler
• Nedir
• Sebepler
• Belirtiler
• Testler
• Tedavi
• Önleme

Nedir

Nedir?

Birçoğumuz ocak üzerinden sıcak bir tava almışızdır ya da mikrodalga fırın içindeki çok sıcak bir kase sebzenin buharını hissetmişizdir. Kim fırının içine uzanarak sıcaktan kızarmış ızgaraya ya da kurabiye tepsisine kazayla dokunmamıştır? Çocuklar mutfak tezgahı üzerinden sıcak bir fincan kahveyi bilmeden alırken kendilerini sık sık yakar.

Yanığın tipi ve şiddeti cildin kaç katmanının etkilendiğine bağlıdır. Yanıkların çoğu hafiftir ama bazıları ciddi olabilir. En önemlisi, yanıkların %75''inin önlenebilir olduğu tahmin edilmektedir.

Sebepler

Sebepler

Birkaç kaynak yanıklara neden olabilir. Ateş ya da ısıdan kaynaklanan termal yanıklar en sık görülenleridir.

• Termal
  • Alevle yanma
  • Haşlanma (Buhar, sıcak ya da erimiş sıvıdan kaynaklanır)
  • Temasla yanma (Sıcak bir nesneye)
  • Elektrik
  • Radyasyon (güneş yanığı)
  • Kimyasal

Belirtiler

Belirtiler

Bütün termal yanıklar, cildin farklı katmanlarında yaralanmaya neden olabilir. Yanığın tipi ve şiddeti derinizin kaç katmanının etkilendiğine bağlıdır.

Geleneksel olarak yanıklar derece (birinci, ikinci ve üçüncü) kelimesi kullanılarak tanımlanır. Artık pek çok doktor yanıkları kalınlıklarına göre tanımlıyor (yüzeysel, kısmi ve tam).

Deri 3 önemli tabakadan oluşur: epidermis (ya da dış katman), dermis ve son olarak subkütan (deri altı) doku,  her biri kabaca farklı yanık tiplerine karşılık gelir.

• Yüzeysel ya da birinci derece yanık: Bu yanıklar sadece epidermisi, yani derinin en dış tabakasını kapsar. Çoğu insan bu yanıklara, güneş yanığı şeklinde aşinadır.
• Belirtiler/işaretler: Dokunulduğunda beyaza dönen ağrılı kızarık bölge, kabarcık olmaz, nem olur.
  • Kısmi kalınlıkta ya da ikinci derece yanıklar: Bu yanık epidermis ve dermisin, yani derinin ikinci katmanının bir kısmını kapsar. Bu yanık türü, dermisin (derinin ikinci katmanı) ne kadarının etkilendiğine bağlı olarak ikiye ayrılabilir.
  • Yüzeysel belirtiler/işaretler: Dokunulduğunda beyaza dönen ağrılı kızarık bölge, beneklenme, kabarcıklar, nem, kıllar olduğu yerde kalır.
  • Derin belirtiler/işaretler: Ağrılı olabilir ya da olmayabilir (sinir uçlarının hasar göreceği kadar derin olabilir), nemli ya da kuru olabilir (ter bezlerinin hasar göreceği kadar derin olabilir), dokunulduğunda beyaza dönebilir ya da dönmeyebilir, genellikle kıllar gider.
    • Tam kalınlıkta ya da üçüncü derece yanık: Bu en ağır yanık türüdür. Yanık epidermis ve dermisin (derinin ilk iki katmanı) tamamını kapsar. Sinir uçları, küçük kan damarları, kıl folikülleri ve küçük ter bezlerinin hepsi yok olur. Eğer yanık çok şiddetliyse, kemik ve kas dokularını da kapsayabilir.
    • Belirtiler/işaretler: Ağrısız, dokunmaya karşı hissiz, inci beyazı ya da kömürleşmiş, kuru, kösele gibi görünebilir.

Ne Zaman Tıbbi Yardım İsteyeceksiniz?

Ağrı kontrol edilemez seviyedeyse, tavsiye için doktorunuzu arayın. Eğer tetanos aşınızı yenilemeniz gerekiyorsa, doktorunuz tıbbi kayıtlarınızı kontrol edebilir. Yanık bakımı hakkında herhangi bir sorunuz varsa doktorunuzu arayın.

Boyutu ne olursa olsun genital bölge, gözler, kulaklar, eller, ayakları kapsayan ya da büyük eklemler üzerinde, kısmi ya da tam kalınlıkta yanıklar oluşursa acil tıbbi yardım isteyin. Ayrıca aşağıdaki yanıklar için acil tıbbi bakım talep edin:

• Herhangi bir tam kalınlıkta yanık, örneğin, kuru görünen, ağrısız ya da kömürleşmiş görünen yanıklar
• Boyutu avuç içinin iki katından daha büyük olan herhangi bir kısmi kalınlıkta yanık
• Aşağıdaki durumlarda acil tıbbi nakil için 112''yi arayın:
• Vücutta geniş bir kısmi ya da tam kalınlıkta yanık varsa
• Yüz yanıklarında solunum sorunu olursa
• Kapalı bir odada yüksek miktarda dumana maruz kalındığında
• Yanığı olan bir kişinin sonrasında bilincini kaybetmesi durumunda

Testler

Testler

Hastanede, doktor yanığın boyutunu ve ciddiyetini belirlemek için hikayeyi öğrenecek ve bir fizik muayene yapacaktır.

• Doktor yanığın boyutunu belirlemek için Dokuzlar Kuralı adı verilen bir araç kullanabilir. Bu araç, vücudun yüzey alanını, her biri yaklaşık %9 olan parçalara bölen bir formüldür. Yanan yüzey alanının miktarının belirlenmesi, yanık tedavisinde doktora yardımcı olur.
• Hiçbir özel teste ihtiyaç yoktur.
• Doktor, yanığın ya da yanıkların yüzeysel, kısmi ya da tam kalınlıkta olup olmadığını belirleyecek ve uygun tedavi başlayacaktır.

Tedavi

Tedavi

Evde Tedavi

En önemli ilk adım yanmayı durdurmaktır.

• Herhangi bir yangın ya da ateş varsa söndürün (kıyafetlerdeki alevleri söndürmek için genel tavsiye, "durdur, yatır ve yuvarla"dır). Mümkünse sıcak ya da yanmış kıyafetleri çıkarın ya da sıcak buhar, sıvı veya nesneyle teması durdurun.
• Yaralı bölgeyi 30 saniye içinde suyla soğutun. Bu, yanığın şiddetini ve boyutunu sınırlandırabilir. Örneğin, yanan elinizi ya da parmağınızı hemen soğuk musluk suyu altına tutun.

Ağrıyı kontrol altına alın.

• Ağrıyı dindirmek için soğuk, ıslak kompres kullanın. Buz kullanmayın. Bu, cilt yaralanmasını kötüleştirebilir.
• Tereyağı gibi diğer sık ??kullanılan çözümlerin işe yaradığı kanıtlanmamıştır.
• Ayrıca prospektüsünde verilen talimatlara uygun olarak asetaminofen veya ibuprofen de kullanabilirsiniz.

İyileştirme sürecine başlayın.

• Küçük yanıklar ve yüzeysel yanıklar için, üçlü antibiyotik merhem kullanabilirsiniz. Bu, iyileşmeye yardımcı olacak ve enfeksiyon olasılığını sınırlayacaktır.
• Kabarcıkları, özellikle de avuç içi ve ayak altındakileri evde kaldırmayın.

Tıbbi Tedavi

Yanık bölgenin doğasına ve şiddetine bağlı olarak aşağıdaki tedaviler uygulanabilir.

• Yanan bölge nazikçe temizlenebilir.
• Kabarıklara bakım yapılacaktır. Bazı doktorlar kabarcıkları debride edebilir (ölü dokuyu keserek uzaklaştırmak). Diğerleri sağlam bırakabilir. Doğru ya da yanlış bir yaklaşım yoktur. Ayak altı ve avuç içindeki kabarcıklar genellikle sağlam bırakılır.
• Yanığın boyutuna bağlı olarak, doktor ağız veya damar yoluyla bazı sıvılar verilmesini isteyebilir.

Ayrıca, yanığın şiddeti ve yaygınlığına bağlı olarak, doktor bakıma özel bir Yanık Merkezi''nde devam edilmesini tavsiye edebilir ya da isteyebilir. Bu tür durumlar için belirli kriterler vardır ve bunlar Amerikan Yanık Derneği tarafından belirlenmiştir. Bu kriterler arasında, %5''ten daha büyük tam kalınlıkta yanık; 10-50 yaş arası insanlarda %20''den daha büyük kısmi kalınlıkta yanık; 10 yaşından daha küçük çocuklarda ve 50 yaş üstü yetişkinlerde %10''dan daha büyük kısmi kalınlıkta yanık; kulak, göz, eller, ayaklar ya da genital bölgede önemli yanıklar vardır.

İlaçlar

• Topikal antibiyotik tedavisi uygulanabilir. Bu, yanık bakımı için yaygın kullanılan topikal bir antibiyotik gibi üçlü bir antibiyotik merhem olabilir.
• Ağrı kesiciler: Yanık küçük ve ağrı hafifse, doktor ibuprofen ya da asetominofen kullanmanızı söyleyebilir. Eğer ağrı şiddetliyse, doktor, kodein ve hidrokodon içeren bir narkotik ağrı kesici reçete edebilir.
• Tetanos yenileme

Önleme

Takip

Yanık için bir hastanenin acil servisinde bakım yapıldıktan sonra, yanığın tekrar muayenesi için doktorunuzla takip görüşmesi yapmak her zaman akıllıcadır.

Önleme

Yanıklar önlenmesi kolay yaralanmalardır. Sağduyunuzu kullanın.

• Gençlerin kibritlerle ya da yangına neden olabilecek maddelerle oynamasına izin vermeyin.
• Yatakta sigara, puro ya da herhangi başka bir tütün ürünü içmeyin.
• Evinizdeki su ısıtıcıyı 48-52 dereceye ayarlayın. Ayrıca, banyo yaparken ya da duş alırken, soğuk suyu kapatmadan önce sıcak suyu kapatın. Bu, haşlanma tipi yanıkları önleyecektir.
• Ocak üzerindeki kapların saplarını içeriye doğru döndürün, böylece çocuklar uzanarak aşağıya çekemez (çocuklar kendilerini haşlayabilir). Eğer kontrol düğmeleri fırının önündeyse ya da fırının üst kısmına çocuklar ulaşabiliyorsa, sıcak yüzeylere dokunmayı engelleyecek bariyerler koyun.
• Bir çocuğu ve sıcak sıvıları aynı anda taşımayın. Ayrıca, sıcak sıvı içeren fincanlar, kupalar ya da kaseleri bir bebek veya küçük bir çocuğun ulaşarak aşağıya çekmesi ve kendi üzerine dökmesine olanak verecek şekilde, masaların kenarında bırakmayın.