• İçindekiler
• Nedir
• Belirtileri
• Sebepleri
• Risk Faktörleri
• Komplikasyonları
• Muayenesi
• Testleri
• Tedavisi
• Alternatif Tıp
• Önleme

Nedir

Gizli Şeker (Pre-diyabet)

Gizli şeker, kan şekerinin normalden yüksek olması demektir; ama henüz Tip 2 şeker hastalığı olarak sınıflandırılacak kadar yüksek değildir. Ancak müdahale edilmezse, 10 yıl ya da daha kısa bir süre içinde tip 2 şeker hastalığına dönüşebilir. Eğer gizli şekeriniz varsa, şeker hastalığıin uzun vadedeki zararları, özellikle kalbinizde ve dolaşım sisteminizde, çoktan başlamış olabilir.

Ancak iyi haberler de vardır. Gizli şeker, sağlığınızı iyileştirmek açısından sizin için bir fırsat olabilir, çünkü gizli şeker mutlaka tip 2 şeker hastalığı dönüşecek değildir. Hayat tarzınızda sağlıklı değişiklikler yaparak (sağlıklı gıdalar tüketmek, fiziksel aktivitede bulunmak ve sağlıklı bir kiloda kalmak gibi) kan şekeri düzeyini tekrar normal hale getirebilirsiniz.

Belirtileri

Belirtiler

Gizli şeker çoğunlukla hiçbir belirti göstermez.

• Deride koyu renkli bölgeler. Akantozis nigrikans adı verilen bu durum gizli şekerin az sayıdaki belirtisinden biridir. Bu durumdan en çok etkilenen bölgeler boyun, koltuk altı, dirsekler, dizler ve parmak eklemleridir.
• Tip 2 şeker hastalığının dikkat edilmesi gereken klasik belirtileri şunlardır:

• Artan susuzluk.
• Sık sık idrara çıkma
• Yorgunluk.
• Bulanık görme.

Doktora ne zaman başvurmalı?

Eğer şeker hastalığından endişeleniyorsanız ya da herhangi bir tip 2 şeker hastalığı belirtisi (artan susuzluk, sık sık idrara çıkma, yorgunluk ve bulanık görme) fark ederseniz doktorunuza danışın.

Aağıdaki gizli şeker risk faktörlerinden herhangi birine sahipseniz, doktorunuzdan kan şekeri taraması hakkında bilgi alın:

• Aşırı kilo ve vücut kitle indeksinin 25’in üzerinde olması.
• Hareketsizlik.
• 45 yaşında ya da daha yaşlı olmak.
• Ailede Tip 2 şeker hastalığı olması.
• Afro Amerikalı, Hispanik , Kızılderili, Asya kökenli Amerikalı ya da Pasifik Adalarından olmak.
• Gebelikte ortaya çıkan şeker hastalığı (gebelik şekeri) ya da 4.1 kg’dan ağır bir bebek doğurmak.
• Polikistik over sendromu geçirmiş olmak
• Yüksek tansiyonlu olmak.
• Yüksek yoğunluklu lipoprotein kolestrolünün 35 mg/dL’nin altında olması ya da trigliserit düzeyinin 250 mg/dL’nin üstünde olması.
• Gece uykusunun düzenli olarak 5.5 saat ya da altında olması.

Sebepleri

Sebepler

Gizli şekerin kesin nedeni bilinmemektedir. Ancak bilim insanları insülin direnciyle ilişkili bazı genler bulmuşlardır. Aşırı yağ (özellikle karın bölgesinde) ve hareketsizlik de gizli şeker oluşumunda önemli faktörler olarak görünür.

Gizli şekeri olan kişilerde, vücudun şekeri (glukoz) tam olarak işlemden geçiremediği açıktır. Bu durum, şekerin, kasları ve diğer dokuları oluşturan hücreler için enerji sağlamak yerine kanda birikmesine sebep olur.

Vücuttaki glukozun çoğu özellikle karbonhidrat içeren yiyeceklerden elde edilir. Karbonhidrat içeren herhangi bir besin (sadece tatlılar değil) kan şekeri düzeyinizi etkileyebilir.

Şeker sindirim sırasında kana karışır ve insülin yardımıyla emilerek hücrelere enerji sağlar.

İnsülin, midenin hemen arkasında bulunan bir organ olan pankreas tarafından salgılanan bir hormondur. Yemek yediğiniz zaman, pankreas kana insülin salgılar. İnsülin kanda dolaştıkça, şekerin hücrelere girmesini sağlayan mikroskopik kapıları açan bir anahtar işlevini görür. Böylece insülin kandaki şeker miktarını düşürür. Kan şekeri düzeyi düşünce, pankreastan salgılanan insülin oranı da düşer.

Gizli şeker, bu sürecin doğru bir şekilde işlememeye başladığını gösterir. Şeker, hücrelere enerji sağlamak yerine kanda birikir. Bunun sebebi, ya pankreasın yeterli insülin üretmemesi ya hücrelerin insüline dirençli hale gelmesi ya da her ikisidir.

Risk Faktörleri

Risk Faktörleri

Tip 2 şeker hastalığı riskini artıran faktörler gizli şeker riskini de artırır. Bu faktörler şunlardır:

• Kilo. Aşırı kilolu olmak, gizli şeker için en önemli risk faktörüdür. Yağ dokuları ne kadar fazlaysa (özellikle karın bölgesinde), hücreler insüline o kadar dirençli hale gelir.
• Hareketsizlik. Ne kadar az hareket ederseniz, gizli şeker olma riskiniz o kadar artar. Fiziksel aktivite kilonuzu kontrol etmenize yardımcı olur, glukozu enerji olarak tüketir ve hücreleri insüline karşı daha duyarlı hale getirir.
• Yaş. Gizli şeker riski yaşlandıkça artar (özellikle 45 yaşından sonra). Bunun nedeni insanların yaşlandıkça daha az egzersiz yapmaları, kas yoğunluğunu kaybetmeleri ve kilo almaları olabilir. Ancak gizli şeker ve tip 2 şeker hastalığı riski olanlar sadece yaşlı insanlar değildir. Bu bozukluklar gençlerde de artmaktadır.
• Aile öyküsü. Eğer ebeveynlerin ya da kardeşlerin tip 2 şeker hastalığı varsa gizli şeker olma riski artar.
• Irk. Sebebi belli olmasa da, Afro Amerikalılar, İspanyollar, Kızılderililer, Asyalılar ve Pasifik adalarındakiler gibi belli ırklardan insanlarda gizli şeker oluşma ihtimali daha fazladır.
• Gebelik şekeri. Hamilelikte şeker hastalığı gelişirse, daha sonra şeker hastası olma riskiniz artar. Ayrıca 4.1 kg’dan ağır bir bebek doğurmak da, şeker hastalığı riskini arttırır.
• Polikistik over sendromu. Düzensiz adet görme, aşırı kıllanma ve aşırı şişmanlık gibi belirtileri olan polikistik over sendromlu kadınlarda şeker hastalığı riski artar.
• Yetersiz uyku. Son zamanlarda yapılan birkaç araştırmada, yetersiz uyku, insülin direnci riskinin artmasıyla ilişkilendirilmiştir. Araştırmalar her gece düzenli olarak 5.5 saatten az uyumanın gizli şeker ya da tip 2 şeker hastalığı riskini arttırdığını ileri sürmektedir.

Şeker hastalığıyla ilişkilendirilen diğer durumlar şunlardır:

• Yüksek tansiyon
• Düşük HDL (iyi kolestrol) düzeyleri 
• Yüksek trigliserid (kanda bir çeşit yağ) düzeyleri.  

Yüksek tansiyon, yüksek kan şekeri, anormal kan yağları ve kolestrol gibi sorunlar şişmanlıkla beraber görüldüğünde, insüline karşı direnç riskiyle ilişkilendirilir. Buna çoğunlukla metabolik sendrom adı verilir.

Komplikasyonları

Neden Olduğu Sağlık Sorunları

Tedavi edilmeyen gizli şekerin en ciddi sonucu, tip 2 şeker hastalığına dönüşmesidir.

Tip 2 şeker hastalığının neden olduğu sağlık sorunları şunlardır:

• Yüksek tansiyon
• Yüksek kolesterol
• Kalp hastalığı 
• Felç
• Böbrek hastalığı
• Körlük
• Kol, bacak gibi uzuvların kesilme durumu

Muayenesi

Randevu İçin Hazırlık

Büyük ihtimalle ilk önce aile doktorunuza ya da pratisyen bir doktora başvuracaksınız. Ancak daha sonra şeker hastalığı tedavisinde uzman bir doktora (endokrinolog) sevkedilebilirsiniz.

Randevuya hazırlanmanıza yardımcı olacak ve doktorunuzdan beklemeniz gerekenlere dair bazı bilgiler.

Neler yapabilirsiniz?

• Randevu öncesindeki kısıtlamalar hakkında bilgi sahibi olun. Randevunuzu alırken, önceden yapmanız gereken bir şey olup olmadığını sorun. Örneğin, beslenme düzeninde bir kısıtlama yapmak gibi. Doktorunuzun, açlık kan şekeri düzeyinizi ölçebilmesi için muhtemelen randevudan önceki en az sekiz saat bir şey yememeniz gerekecektir.
• Yaşadığınız belirtileri not edin. Randevuyu alma sebebinizle alakasız görülebilecek belirtileri de yazın.
• Kullandığınız tüm ilaçların bir listesini yapın. Vitamin ve takviyeleri de ekleyin.
• Doktorunuza soracağınız soruları yazın.

Doktorunuzla geçireceğiniz zaman sınırlı olabilir. Bu yüzden bir soru listesi hazırlamak doktorunuzla geçireceğiniz zamanı en iyi şekilde kullanmanıza yardımcı olacaktır. Şeker hastalığı hakkında doktorunuza sormanız gereken bazı temel sorular şunlardır:

• Gizli şekerin, tip 2 şeker hastalığına dönüşmesini nasıl önleyebilirim?
• Kullanabileceğim bir ilaç var mı?
• İlaçlardan ne gibi yan etkiler beklemem gerekir?
• Başka sağlık sorunlarım da var. Hepsini en iyi şekilde nasıl kontrol altında tutabilirim?
• Ne kadar egzersiz yapmam gerekir?
• Yememem gereken besinler var mı? Hala şekerli besinler yiyebilir miyim?
• Bir diyestisyene gitmem gerekir mi?
• Bana verebileceğiniz herhangi bir broşür ya da basılı bir materyal var mı? Hangi web sitelerini önerirsiniz?

Doktorunuza sormak için hazırladığınız sorulara ek olarak, randevu sırasında anlamadığınız bir şey olduğunda soru sormaktan çekinmeyin ve ayrılmadan önce doktorunuzun tavsiyelerini iyice anladığınızdan emin olun.

Doktorunuzdan beklentiniz ne olmalı?

Doktorunuz muhtemelen size birkaç soru soracaktır. Bu soruları cevaplamaya hazır olmanız, değinmek istediğiniz başka konular için zaman kazanmanızı sağlayabilir. Doktorunuz şunları sorabilir:

• Son zamanlarda kilonuzda bir değişiklik oldu mu?
• Düzenli olarak egzersiz yapıyor musunuz? Ne kadar sürüyor ve ne sıklıkla yapıyorsunuz?
• Ailenizde şeker hastalığı olan biri var mı?

Testleri

Testler ve Teşhis

Kimler test yaptırmalı?

Aşağıdaki risk faktörlerinden herhangi biri varsa gizli şeker için kan şekeri taraması yaptırmanız tavsiye edilmektedir. Bu risk faktörleri şunlardır:

• Aşırı kilo ve vücut kitle indeksinin 25’in üzerinde olması.
• Hareketsiz olmak.
• 45 yaşında ya da daha yaşlı olmak
• Ailede tip 2 şeker hastalığı olması
• Afro Amerikalı, İspanyol, Kızılderili, Asyalı ya da Pasifik Adalarından olmak.
• Gebelikte ortaya çıkan şeker hastalığı (gebelik şekeri) ya da 4.1 kg’dan ağır bir bebek doğurmuş olmak
• Polikistik over sendromu geçirmiş olmak
• Yüksek tansiyonlu olmak
• Kolesterol seviyelerinin anormal olması (Yüksek yoğunluklu lipoprotein kolestrolünün 35 mg/dL’nin altında olması ya da trigliserid seviyesinin 250 mg/dL’nin üstünde olması.

Gizli şeker teşhisinde kullanılan testler

Amerikan Şeker hastalığı Derneği, Avrupa Şeker hastalığı Araştırmaları Birliği ve Uluslararası Şeker hastalığı Federasyonu uzmanlarının oluşturduğu uluslararası bir heyet, aşağıdaki gizli şeker testlerini önermektedir:

• Glikat hemoglobin (A1C) testi. Bu kan testi son 2-3 ay içindeki ortalama kan şekeri düzeyinizi gösterir. Bu testte, hemoglobine (kırmızı kan hücrelerinde oksijeni taşıyan proteinler) bağlanan kan şekeri yüzdesi ölçülür. Kan şekeri seviyesi ne kadar yüksekse, şekerin bağlandığı hemoglobin sayısı o kadar fazla olacaktır. Yüzde 5.7- 6.4 arasındaki A1C seviyesi gizli şeker olarak düşünülür.

Hamilelik ya da az rastlanır bir hemoglobin formuna (hemoglobin varyant) sahip olmak gibi bazı durumlar A1C testinin yanlış çıkmasına sebep olabilir.

Doktorunuzun gizli şeker teşhisinde kullanabileceği diğer testler şunlardır:

• Açlık kan şekeri testi. Bir gece boyunca ya da en az sekiz saat aç kaldıktan sonra hastanın kan örneği alınır. Bu teste göre 100 mg/dL’den düşük kan şekeri seviyesi normaldir. Kan şekeri düzeyinin 100-125 mg/dL arasında olması gizli şeker olduğunu gösterir. Buna bazen bozulmuş açlık glukozu ya da gizli şeker denir. Kan şekeri düzeyinin 126 mg/dL ya da daha fazla olması şeker hastalığı olduğunu gösterebilir.
• Oral glukoz yükleme testi. Bir gece boyunca ya da en az sekiz saat aç kaldıktan sonra kan örneği alınır. Daha sonra hasta şekerli bir solüsyon içer ve iki saat sonra kan şekeri düzeyi yeniden ölçülür. Kan şekeri düzeyinin 140 mg/dL’den az olması normaldir. 140-199 mg/dL arasındaysa gizli şeker demektir. Buna bazen bozulmuş glukoz toleransı denir. Kan şekeri düzeyi 200 mg/dL ya da daha fazlaysa şeker hastalığı olabilir.

Eğer kan şekeri seviyeniz normalse, doktorunuz üç yılda bir tarama testi yaptırmanızı tavsiye edebilir. Eğer gizli şekeriniz varsa, başka testler de gerekebilir. Örneğin, doktorunuzun açlık kan şekeri, A1C, toplam kolesterol, yüksek yoğunluklu lipoprotein kolestrolü(HDL), düşük yoğunluklu lipoprotein kolesterolü(LDL) ve trigliserid seviyelerini yılda en az bir kere ve eğer şeker hastalığı açısından daha fazla risk faktörüne sahipseniz muhtemelen daha sık kontrol etmesi gerekir. Doktorunuz ayrıca yılda bir kez mikroalbüminüri testi yaptırmanızı önerebilir. Bu testte idrarda proteine bakılır. İdrarda protein çıkması, böbreklerde bozukluğun ilk işaretidir.

Tedavisi

Tedaviler ve İlaçlar

Eğer gizli şekeriniz varsa sağlıklı hayat tarzı seçimleri kan şekeri düzeyinizi normal hale getirmeye ya da en azından tip 2 şeker hastalığında görülen düzeylere çıkmasını önlemeye yardımcı olabilir. Amerikan Endokrinoloji Kuruluşu gizli şeker tedavisi için şunları önermektedir:

• Sağlıklı besinler tüketin. Yağ ve kalori oranı düşük ve lif açısından yüksek besinler seçin. Meyvelere, sebzelere ve tam tahıllara yönelin. Lezzet ve besleyicilikten ödün vermeden, amacınıza ulaşmak için yiyeceklerde çeşitliliğe önem verin.
• Daha fazla fiziksel aktivitede bulunun. Haftanın en az beş günü, 30-60 dakika orta düzeyde fiziksel aktivitede bulunun. Her gün enerjik bir şekilde yürüyün. Bisiklete binin. Yüzün. Eğer zamanınız yoksa, fiziksel aktiviteyi, tek seferde uzun süre yerine gün içinde kısa sürelere yayın.
• Fazla kiloları verin. Eğer aşırı kiloluysanız, vücut ağırlığınızın sadece yüzde 5-yüzde 10’unu vermeniz (eğer 91 kg’sanız sadece 4,5-9 kg) tip 2 şeker hastalığına yakalanma riskini azaltabilir. Kilonuzu sağlıklı bir aralıkta tutmak için beslenme ve egzersiz alışkanlıklarınızda kalıcı değişikliklere odaklanın. Kilo vermenin faydalarını (daha sağlıklı bir kalp, daha fazla enerji ve kendinize olan saygınızın artması gibi) hatırlayarak motive olun.
• Gerekli ilaçları kullanın. Eğer şeker hastalığı olma riskiniz yüksek ise bazen metformin ve akarboz  gibi ağızdan alınan ilaçlar da bir seçenektir. Gizli şeker kötüye gidiyorsa ya da kalp-damar hastalığı, karaciğer yağlanması ya da polikistik over sendromu da varsa bu ilaç alınabilir.

Diğer durumlarda kolestorolü kontrol altında tutacak ilaçlar (özellikle statins) ve yüksek tansiyon ilaçları gereklidir. Bununla birlikte, sağlıklı hayat tarzı seçimleri her zaman çok önemlidir.

Son zamanlarda yapılan bazı araştırmalardan elde edilen bulgularla, düzenli olarak iyi bir gece uykusunun insülin direncini azaltabileceği ileri sürüldüğü için her gece en az altı saat ya da daha fazla uyumaya çalışın.

Alternatif Tıp

Alternatif Tıp

Birçok alternatif tedavi (Çin tarçını, krom, ginseng, glucomannan, guaran-siyam baklası zamkı-, jimnema, magnezyum, boğa dikeni, dikenli armut kaktüs, soya ve stevya bitkisi gibi) tip 2 şeker hastalığı tedavisinde ya da önlenmesinde olası yollar olarak sunulmuştur. Bu maddelerin bazıları ilk deneylerde umut vaad etmiş olsa da, bu alternatif tedavilerin etkili olduğuna dair hiçbir kesin kanıt yoktur.

Eğer gizli şekerin tedavisi ya da önlenmesi için diyet takviyeleri almayı ya da diğer alternatif tedavileri düşünüyorsanız, doktorunuza danışın. Doktorunuz belirli alternatif tedavilerin artılarını ve eksilerini değerlendirmenize yardımcı olabilir.

Önleme

Önlem

Ailenizde şeker hastalığı olsa bile, sağlıklı hayat tarzı seçimleri, gizli şekeri ve onun tip 2 şeker hastalığına dönüşmesini önlemenize yardımcı olabilir.

• Sağlıklı besinler tüketin.
• Daha fazla fiziksel aktivitede bulunun.
• Fazla kiloları verin.

Eğer bunları uyguluyorsanız doğru yoldasınız demektir. Gizli şekeri tedavi edebilen hayat tarzı değişiklikleri aynı zamanda önlemeye de yardımcı olur.