• İçindekiler
• Nedir
• Belirtileri
• Sebepleri
• Komplikasyonları
• Muayenesi
• Testleri
• Tedavisi
• Yaşam Tarzı
• Önleme
• Destek

Nedir

Mononükleoz

Enfeksiyöz mononükleoz (mono) hastalığı, halk arasında öpücük hastalığı olarak da bilinir. Monoya neden olan virüs, tükürük yoluyla bulaştığından, hastalığı ya öpüşürken ya da öksürük veya hapşırığa maruz kaldığınızda kapabilirsiniz. Mono hastalığı olan biriyle çatal, bıçak gibi gereçleri paylaşmak ya da aynı bardaktan su içmek de hastalığı bulaştıran nedenlerdendir. Ama mononükleoz, nezle gibi diğer enfeksiyonlar kadar bulaşıcı değildir.

Mononükleoz hastalığının bütün belirtileri genelde ergenlik çağındakiler veya genç erişkinlerde görülür. Küçük çocuklarda bu belirtilere az rastlanır ve genellikle enfeksiyonun farkına varılmaz.

Mononükleoz hastalığınız varsa, dalak büyümesi gibi sağlık sorunlarının oluşmamasına dikkat etmek gerekir. İyileşmek için bol dinlenmek ve sıvı tüketmek önemlidir.

Belirtileri

Belirtiler

Aşağıda mononükleoz hastalığının belirtileri sıralanmıştır:

• Yorgunluk
• Halsizlik
• Boğaz ağrısı ve bazen antibiyotiklere yanıt vermeyen strep boğaz
• Ateş
• Boyun ve koltuk altında şişmiş lenf bezleri
• Bademciklerde şişme
• Baş ağrısı
• Kaşıntı
• İştahsızlık
• Dalakta şişme
• Gece ateş basmaları

Virüsün kuluçka dönemi dörtle sekiz hafta arasında değişir. Gerçi küçük çocuklarda bu süre daha kısadır. Ateş ve boğaz ağrısı gibi belirtiler birkaç hafta içinde azalsa da yorgunluk, lenf bezlerinde şişkinlik ve dalakta büyüme gibi belirtiler birkaç hafta daha devam eder.

Doktora Ne Zaman Gitmeli

Yukarıdaki belirtileri yaşıyorsanız, mononükleoz hastalığınız olabilir.

Bu belirtiler, sağlıklı beslenme ve dinlenmeyle bir iki hafta içinde düzelmiyorsa veya tekrarlıyorsa doktorunuza başvurun.

Sebepleri

Sebepler

Benzer belirtiler sitomegalovirüs vakalarında da görülse de,  mononükleoz hastalığına Epstein-Barr virüsü yol açar.

Mononükleoz genellikle çok ciddi bir hastalık değildir. Erişkinlerin çoğu, çocukluklarında Epstein-Barr virüsünü almış ve bu virüse karşı antikor üretmiştir. Bu kişiler, mono hastalığına karşı bağışıklık kazandıkları için bu hastalığa bir daha yakalanmazlar.

Komplikasyonları

Komplikasyonlar

Dalak Büyümesi

Mononükleoz, dalakta büyümeye yol açabilir. Bazı anormal vakalarda, dalak yırtılarak hastanın sol üst karın bölgesinde, ani ve bıçak gibi saplanan bir acıya neden olur. Böyle bir ağrı yaşarsanız, hiç zaman kaybetmeden tıbbi yardıma başvurun. Ameliyat edilmeniz gerekebilir.

Karaciğer Sorunları

Dalak, dışında ayrıca karaciğerinizde de aşağıdaki bazı sorunlar yaşanabilir:

• Hepatit: Karaciğerde hepatit denilen orta derecede bir enfeksiyon yaşayabilirsiniz.
• Sarılık: Bazen, cilt ve göz akında sararma şeklinde kendini gösteren sarılık hastalığı da görülebilir.

Daha Az Rastlanan Komplikasyonlar

Mononükleoz ayrıca aşağıda sıralanan ve daha az rastlanan bazı komplikasyonlara da neden olabilir:

• Anemi (kansızlık): Kandaki alyuvar sayısının azalmasından ve (alyuvarlarda demir bakımından zengin bir protein olan) hemoglobin değerlerinin düşmesinden meydana gelir. 
• Trombosit azalması: Kanda trombosit (kanda pıhtılaşmayı sağlayan hücreler) sayısının azalmasıdır.
• Kalpte enfeksiyon
• Sinir sisteminde sorunlar: Menenjit, ensefalit (beyin dokusunda iltihaplanma) ve Guillain Barré sendromu
• Bademciklerde solunumu tıkayacak derecede şişme

Epstein-Barr virüsü, AIDS hastalığı veya organ nakli sonrasında bağışıklığı çökerten ilaçlar nedeniyle bağışıklık sistemi zayıf kişilerde daha ciddi komplikasyonlara neden olur.

Muayenesi

Doktor Randevunuza Hazırlık

Mononükleozdan şüpheleniyorsanız önce aile doktorunuzla görüşmekte fayda vardır. Doktor randevuları genellikle belirli bir süreyle sınırlandırıldığından, bu süre içinde de konuşulması gereken birçok konu olduğundan randevu öncesinde hazırlıklı olmakta fayda vardır. Aşağıda randevunuza hazırlanmak ve doktorunuzdan beklemeniz gerekenlerle ilgili yararlı bilgiler sıralanmıştır: 

Randevu Öncesi Yapabilecekleriniz:

• Yaşadığınız her türlü belirtiyi not alın: Hatta, doktor randevusunu almanıza neden olan ve size göre hastalıkla ilgisi olmayan belirtileri de dahil etmeyi unutmayın.
• Önemli kişisel bilgileri yazın: Hayatınızdaki stres unsurları, son zamanda hayatınızı etkileyen önemli değişiklikler, uyku alışkanlıklarınız gibi gündelik rutininizin ana hatları ve yakın geçmişte mononükleoz geçiren herhangi biriyle görüşüp görüşmediğinize dair notlar alın.
• Aldığınız ilaçların tam listesini hazırlayın: Şu an veya geçmişte kullandığınız vitamin ve takviyeleri de eklemeyi unutmayın.
• Doktorunuza sormak istediğiniz soruları listeleyin.

Doktorla geçireceğiniz zaman dar olduğu için önceden bir soru listesi hazırlamak bu süreyi en iyi şekilde değerlendirmenizi sağlayacaktır. Zamanın yetmemesi durumuna önlem olarak sorularınızın en önemliden en önemsize doğru sıralayın. Aşağıda mononükleozla ilgili en temel sorular sıralanmıştır: 

• Bu belirtilere yol açan en önemli nedenler nelerdir?
• En bildik belirti dışında bu durumda ortaya çıkan olası diğer belirtiler nelerdir?
• Yaptırılması gereken testler nelerdir?
• Şu tür sağlık sorunlarım var. Bu problemlerle birlikte mononükleozla en iyi şekilde nasıl baş edebilirim?
• Uygulamam gereken kısıtlamalar var mı?
• İşe veya okula gitmeyip evde dinlenmem gerekiyor mu? Evde kalacağım süre ne kadar?
• Egzersize veya yakın temas spor dallarına ne zaman geri dönebilirim?
• Mononükleoz hastalığı sırasında almamam gereken ilaçlar var mı?
• Eve götürebileceğim broşür veya basılı malzeme var mı? Hastalıkla ilgili bilgi edinebileceğim hangi web sitelerini önerirsiniz?

Hazırladığınız sorulara ek olarak randevu sırasında doktorunuzun söyledikleri üzerine aklınıza takılan herhangi bir soru olduğunda bunu doktorunuza sormaya çekinmeyin.

Doktorunuzun Yapacakları

Doktorunuz, muhtemelen size bazı sorular yöneltecektir. Bu sorulara hazırlıklı olmak, konuşmak istediğiniz diğer konulara daha fazla zaman bırakır. Doktorunuz şunları sorabilir:

• Bu belirtiler ilk ne zaman ortaya çıktı?
• Mononükleoz geçiren başka biriyle bir temasta bulundunuz mu?
• Bu belirtiler ara sıra mı yoksa sürekli mi ortaya çıkıyor?
• Belirtileriniz ne kadar şiddetli?
• Belirtilerinize (varsa) iyi gelen şeyler neler?
• Belirtilerinize (varsa) kötü gelen şeyler neler?

Testleri

Testler ve Teşhis

Muayene

Doktorunuz, sorduğu sorulara aldığı yanıtlar ve yapacağı muayene sonucunda mononükleoz teşhisinde bulunabilir. Muayene sırasında şişmiş lenf bezleri, bademcik, karaciğer ve dalak belirtilerini arar ve bu belirtilerle sizin anlattıklarınız arasında bir ilişki kurmaya çalışır.

Kan Testleri

• Antikor testler: Daha fazla bir bulguya ihtiyaç duyulursa, kanınızda Epstein-Barr virüsüne karşı ne kadar antikor üretildiğini görmek için monospot denen bir test uygulanır. Bu görüntüleme testinin sonuçları bir günde çıksa da hastalığın ilk haftasındaki enfeksiyonu tespit edemeyebilir. Yapılacak başka antikor testlerinin sonuçlarının çıkması daha uzun sürer ama bu testler belirtilerin ilk haftasından hastalığı tespit edebilir.
• Akyuvar sayımı: Doktorunuz, lenfosit denilen bir akyuvar türünün sayısının çoğalıp çoğalmadığını veya lenfositlerde anormal bir seyir olup olmadığını görmek için bazı kan testleri yapabilir. Bu testler mononükleoz hastalığını doğrulamasa da böyle bir olasılık olduğunu ortaya koyabilir.

Tedavisi

Tedavi ve İlaçlar

Enfeksiyöz mononükleoz hastalığının tedavisinde belli bir yöntem yoktur. Mono gibi virütik enfeksiyonlar antibiyotiklere yanıt vermez. Bu hastalığın tedavisinde yapılması gereken en önemli iki şey bol dinlenmek ve sıvı tüketmektir.

İlaçlar

• İkincil enfeksiyonların tedavisi: Mononükleozun bazı vakalarında ağrıyan boğaza bir de streptokok (strep boğaz) enfeksiyonu eşlik edebilir. Ayrıca, sinüs enfeksiyonu veya bademcik iltihabı da görülebilir. Durum buysa, mononükleozla birlikte görülebilecek bu bakteriyel hastalıkların tedavisi için önerilen antibiyotikleri kullanabilirsiniz.
• Bazı ilaçlardan kaynaklanan kaşıntı: Amoksisilin veya klavulonat etken maddeli ilaçlardan kullanan bazı mononükleoz hastalarında kaşıntı görülebilir. Ama bu, hastanın kullandığı antibiyotiğe karşı alerjisi olduğu anlamına gelmez. Gerektiğinde mononükleozla birlikte görülen enfeksiyonların tedavisinde kaşıntıya neden olmayan daha hafif antibiyotikler de kullanılabilir.
• Kortikosteroid etken maddeli ilaçlar: Boğaz ve bademciklerin aşırı şişmesi gibi belirtileri rahatlatmak için doktorunuz kortikosteroid etken maddeli bir ilaç verebilir.

Yaşam Tarzı

Hayat Tarzı ve Evde Tedavi

Mononükleoz belirtilerini azaltmak için yatak istirahatine ek olarak aşağıdaki adımlardan faydalanılabilir:

• Bol meyve suyu ve su için: Sıvılar, ateşi düşürüp boğaz ağrısına iyi geldiği kadar vücutta su kaybını da önler.
• Reçetesiz ağrı kesicilerden kullanın: Asetaminofen veya ibuprofen etken maddeli reçetesiz ilaçları ihtiyaç duyduğunuzda kullanabilirsiniz. Bu ilaçlar virüslere karşı savaşmaz. Bunları yalnızca ağrınızı dindirmek veya ateşinizi düşürmek için alabilirsiniz. 16 yaşından küçük çocuklara asla aspirin vermeyin. Aspirin çocuklarda, ender rastlanan ama ölümcül olabilecek Reye sendromu denen bir hastalığa yol açabilir.
• Tuzlu suyla gargara yapın: Boğaz ağrısını rahatlatmak için günde birkaç kez uygulayın. Gargara, bir bardak ılık suya yarım çay kaşığı tuz katılarak hazırlanabilir.

Spor ve diğer egzersizlere geri dönmek için bir süre bekleyin

Mononükleozun belirtilerinin birçoğu birkaç hafta içinde geçse de tam olarak sağlıklı hissetmeniz iki üç ayı bulabilir. Ne kadar dinlenirseniz, hastalığı o kadar çabuk atlatırsınız. Gündelik rutininize dönmek için acele ederseniz, hastalık tekrarlayabilir.

Dalak yırtılması riskini ortadan kaldırmak için aşırı ağırlık kaldırmak veya yakın temas spor dalları gibi ağır aktivitelere geri dönmek için en az bir ay beklemeniz gerekir. Dalak yırtılması aşırı kanamaya yol açan acil bir durumdur. 

Eski aktivitelerinize geri dönebilmek için ne kadar beklemeniz gerektiğini doktorunuza sorun. Doktorunuz iyileşip eski gücünüzü geri kazanabilmeniz için kademeli bir egzersiz programı sunabilir.

Önleme

Önlem

Mononükleoz tükürük yoluyla bulaşır. Hastalığı taşıyorsanız, ateşiniz dindikten birkaç gün sonra, hatta mümkünse daha uzun bir süre boyunca kimseyi öpmeyerek ve kimseyle aynı tabaktan yemeyerek veya çatal, bıçak, bardak gibi gereçleri paylaşmayarak hastalığın yayılmasını önleyebilirsiniz.

Epstein-Barr virüsü enfeksiyon geçtikten birkaç ay sonra bile hala tükürüğünüzde mevcuttur. Mononükleoz hastalığını önleyen bir aşı yoktur.

Destek

Hastalıkla Yaşamak ve Destek

Mononükleoz hastalığı sizi evde birkaç hafta kadar yatıracak kadar uzayabilecek bir hastalıktır. Ama bu süre içinde sabırsızlanmayın ve vücudunuza enfeksiyonla savaşacak zamanı tanıyın.

Gençler için bu hastalığa yakalanmak dersler, takım antremanları ve partiler gibi bazı aktivitelerden uzaklaşmak anlamına gelir. Bu hastalık süresince gençlerin hiç kuşkusuz bir süreliğine her şeye biraz ara vermesi gerekir. Öğrenciler, okullarına mononükleoz hastalığı yüzünden evde dinlemeleri gerektiğini bildirmeleri ve okulun öğrencinin derslerden geri kalmaması için özel bir uygulama önermesi gerekir.

Mononükleoz hastalığınız varsa bu, karantina süreci geçirmeniz gerektiği anlamına gelmez. Birçok kişi zaten Epstein-Barr virüsüne karşı çocukluklarında bağışıklık geliştirmiştir ama kendinizi iyi hissedene dek okul ve aktiviteleri bir süreliğine unutup evde iyice dinlenmeniz gerekir.

İyileşme sürecinde aile ve arkadaşlarınızdan size yardımcı olmalarını isteyin. Üniversite öğrencileri de herhangi bir müdahale veya tedavi için durumlarını üniversite revirine bildirmelidir.