• İçindekiler
• Nedir
• Türleri
• Sebepler
• Etkisi
• Testler
• Tedavi

Nedir

Nedir?

Öğrenme yetersizliği (bazen öğrenme bozukluğu veya öğrenme güçlüğü de denir) kişinin genellikle bilinmeyen faktör veya faktörler yüzünden tipik şekilde öğrenmede güçlük çektiği birkaç bozukluğu içeren bir sınıflandırmadır. Bilinmeyen faktör, beynin bilgiyi alma ve işleme becerisini etkileyen bozukluktur. Bu bozukluk, kişi için hızlı veya öğrenme yetersizliğiyle etkilenmemiş biriyle aynı şekilde öğrenmeyi sorunlu hale getirebilir. Öğrenme yetersizliği olan insanların kendi başlarına karar vermeleri için yalnız bırakıldıklarında veya geleneksel yollardan öğretildiğinde belirli beceri türlerini yerine getirmede veya görevleri tamamlamada sıkıntıları vardır.

Bazı öğrenme yetersizliği biçimleri iyileştirilemez. Ama uygun bilişsel/akademik müdahalelerle birçoğunun üstesinden gelinebilir. Öğrenme yetersizlikleri olan insanlar çoğunlukla yaşam boyu ısrar eden kendilerine özgü zorluklarla karşılaşabilirler. Yetersizliğin türüne ve şiddetine bağlı olarak kişinin gelecekteki başarıyı teşvik edecek stratejileri öğrenmesine yardım etmek için müdahaleler kullanılabilir. Bazı müdahaleler çok basit olabilir, bazıları hassas ve karmaşıktır.

Öğretmenler ve ebeveynler kişiye farklı görevleri başarılı şekilde tamamlamasında yardımcı olmak anlamına müdahalenin bir parçası olacaklardır. Okul psikologları sık sık müdahalenin tasarımına yardımcı olur, öğretmenler ve ebeveynlerle müdahalenin yürütülmesini koordine eder. Sosyal destek, okul sisteminde öğrenme yetersizlikleri olan öğrenciler için çok önemli bir bileşendir ve müdahale planında ihmal edilmemelidir. Doğru destek ve müdahaleyle öğrenme yetersizlikleri olan insanlar okulda başarılı olabilir ve yaşamda daha sonra başarılı olmaya devam edebilirler.

Türleri

Türleri

Öğrenme yetersizlikleri, etkilenen bilgi işlemenin türüne veya işleme kusurunun neden olduğu belirli güçlüklere göre sınıflandırılabilir.

Bilgi işleme aşamalarına göre

Öğrenme yetersizlikleri, öğrenmede kullanılan dört bilgi işleme aşamasına dayanan geniş sınıflara ayrılırlar: girdi, bütünleşme, depolama ve çıktı.

• Girdi: Bu, duyular aracılığıyla algılanan bilgidir, örneğin görsel ve işitsel algı. Görsel algıda güçlükler görülen şeylerin şeklini, konumunu ve büyüklüğünü tanımayla ilgili sorunlara neden olabilir. Zaman aralıklarını işleme veya temporal algıyla ilgili kusurlarla bağlantılı olabilen sıralamada sorunlar olabilir. İşitsel algıyla güçlükler birisi üzerinde odaklanmak üzere rekabet eden sesleri tarayıp elemeyi zorlaştırabilir, örneğin öğretmenin sesi. Bazı çocuklar dokunma girdisini işleyemiyor gibidirler. Örneğin ağrıya duyarsız veya dokunulmaktan hoşlanmıyor gibi görünebilirler.
• Bütünleşme: Bu, algılanan girdinin yorumlandığı, sınıflandırıldığı, sıraya yerleştirildiği veya önceki öğrenmeyle ilişkilendirildiği aşamadır. Bu alanlarda sorunları olan öğrenciler bir hikayeyi doğru sırada anlatamayabilir, haftanın günleri gibi bilgi sekanslarını ezberleyemeyebilir, yeni bir kavramı anlayabilir ama bunu öğrenmenin diğer alanlarına genelleştiremez veya olgular öğrenebilir ama olguları ‘büyük resmi’ görecek şekilde bir araya getiremezler. Zayıf kelime dağarcığı, kavrama sorunlarına etki edebilir.
• Depolama: Kısa süreli veya işler hafızayla ya da uzun süreli hafızayla ilgili hafıza sorunları olabilir. Çoğu hafıza güçlükleri yeni malzemeyi olağandan çok daha fazla tekrarlama olmaksızın örenmeyi güçleştirebilen kısa süreli hafıza alanında gerçekleşir. Görsel hafızayla ilgili güçlükler hecelemeyi öğrenmeyi engelleyebilir.
• Çıktı: Bilgi beyinden ya sözcüklerle, yani dil çıktısıyla veya kas faaliyeti ya da el kol hareketleri yapmak, yazmak veya çizmekle çıkar. Dil çıktısıyla ilgili güçlükler konuşulan dille sorunlar yaratabilir, örneğin talep üzerine bir soruya cevap vermek, burada kişi depodan bilgiyi getirmeli, düşünceleri organize etmeli ve konuşmadan önce düşünceleri sözcüklere dökmelidir. Aynı sebeplerle yazılı dille de sorunlara neden olabilir. Motor becerilerde güçlükler büyük ve ince motor becerilerde sorunlara neden olabilir. Büyük motor güçlükleri olan insanlar hantal olabilirler, yani tökezlemeye, düşmeye veya şeylere çarpmaya meyilli olabilirler. Koşmada, tırmanmada ve bisiklet sürmeyi öğrenmede sıkıntı yaşayabilirler. İnce motor güçlükleri olanlar gömlekleri düğmelemekte, ayakkabı bağcıklarını bağlamada veya el yazısında sıkıntı yaşayabilirler.

Bozulan işleve göre

Bilgi işlemenin herhangi bir alanındaki kusur çok çeşitli öğrenme güçlükleri şeklinde tezahür edebilir. Kişide bu güçlüklerden birden fazla olması muhtemeldir. Bundan, öğrenme yetersizliklerinin eş zamanlılığı veya birlikte gerçekleşmesi olarak bahsedilir.

Okuma bozukluğu

En yaygın öğrenme yetersizliğidir. Belirli öğrenme yetersizlikleri olan bütün öğrencilerin %70-80’inin okumada eksiklikleri vardır. ‘Gelişimsel Disleksi’ terimi çoğunlukla okuma yetersizliğiyle eşanlamlı kullanılır; disleksi bunlardan birisidir. Bir okuma yetersizliği okuma sürecinin herhangi bir kısmını etkileyebilir, buna doğru veya akışkan sözcük tanımada güçlük veya aynı zamanda sözcük çözmede, okuma hızında, prozodide (ifadeyle sözlü okuma) ve okunanı kavramada güçlük dahildir. ‘Disleksi’ terimi dikkat çekmeye başlamadan önce bu öğrenme yetersizliği ‘sözcük körlüğü’ olarak biliniyordu.

Okuma yetersizliğinin yaygın göstergeleri fonemik farkındalıkla ilgili güçlükler, yani sözcükleri bileşen seslerine ayırma ve harf kombinasyonlarını belirli seslere eşleştirmede güçlüktür (ses-sembol uyuşması).

Yazma bozukluğu

Konuşma ve dil bozukluklarına disfazi/afazi de denir.

Bozulmuş yazılı dil becerisi el yazısında, telaffuzda, fikirlerin düzenlenmesinde ve kompozisyonda bozulmaları içerebilir. ‘Disgrafi’ terim, sık sık bütün yazılı ifade bozuklukları için kapsamlı bir terim olarak kullanılır. Diğerleri örneğin Uluslararası Disleksi Derneği ‘disgrafi’ terimini münhasıran el yazısıyla ilgili güçlükler anlamında kullanır.

Matematiksel yetersizlik

Bazen diskalküli de denilen matematiksel yetersizlik matematik kavramlarını (mesela miktar, basamak değeri ve zaman) öğrenmede güçlükler, matematik olguları ezberlemekte güçlük, sayılır organize etmede ve problemlerin sayfa üzerinde nasıl organize olduklarını anlamada güçlük gibi güçlüklere neden olabilir. Diskalküliklerden çoğunlukla kötü ‘sayı duyusu’ olanlar diye bahsedilir.

Sebepler

Sebepler

Öğrenme yetersizliklerinin sebepleri iyi anlaşılmamıştır ve bazen bir öğrenme yetersizliğinin görünür hiçbir sebebi yoktur. Ama nörolojik bozulmanın bazı sebepleri arasında şunlar bulunur:

• Kalıtım; öğrenme yetersizlikleri çoğunlukla aileden gelir.
• Gebelik ve doğumda sorunlar; öğrenme yetersizlikleri gelişmekte olan beyinde anomaliler, hastalık veya yaralanma, anne karnında alkol veya uyuşturucuya maruz kalma, düşük doğum ağırlığı veya erken veya uzamış doğum sonucu olabilir.
• Doğumdan sonra kazalar, kafa yaralanmaları, kötü beslenme veya toksik maruziyet (mesela ağır metallere veya böcek ilaçlarına) de öğrenme yetersizliklerine neden olabilir.

Etkisi

Etkisi

Nöropsikolojik farklılıklar akranlarla sosyal ipuçlarının doğru algılanmasını etkileyebilir. Öğrenme yetersizliği teşhisi birey ve ailesi için potansiyel olarak yıkıcı olabilir. Hem birey hem ailesinin bozukluğun etkileriyle başa çıkma yöntemlerini öğrenmeleri gerekecektir; ayrıca bozuklukla duygusal olarak nasıl başa çıkacaklarını da öğrenmeleri gerekecektir. Bozuklukla alakalı stres birikebilir, başa çıkma sürecini zorlaştırabilir. Arkadaşların/ailenin/akranların öğrenme bozukluğu hakkındaki etiketleri de kişinin hissettiği stres seviyesine katkıda bulunabilir. Öğrenme yetersizlikleri çoğunlukla yaşam boyu sürerler, bu yüzden uygun ve etkili başa çıkma yöntemlerinin öğrenilmesi bozukluğun başarılı şekilde yönetilmesi için şarttır.

Testler

Testler

IQ-Başarı Çelişkisi

Öğrenme yetersizlikleri sık sık okul psikologları, klinik psikologlar ve nöropsikologlar tarafından zeka testi, akademik başarı testi ve sınıf performansıyla sosyal etkileşim ve kapasitenin bir kombinasyonu aracılığıyla tespit edilir. Diğer değerlendirme alanları algıyı, bilişi, hafızayı, dikkati ve dil becerilerini içerebilir. Sonuçtaki bilgi çocuğunu akademik performansının bilişsel becerisiyle orantılı olup olmadığını belirlemede kullanılır. Çocuğun bilişsel becerisi akademik performansından çok daha yüksekse öğrenciye çoğunlukla bir öğrenme yetersizliği teşhisi konur. DSM-IV, birçok okul sistemi ve devlet programı öğrenme yetersizliklerini bu şekilde teşhis ederler (DSM-IV ‘yetersizlik’ten ziyade ‘bozukluk’ terimini kullanır.)

Her ne kadar çelişki modeli yıllarca okul sistemine hakim olmuşsa da araştırmacılar arasında bu yaklaşıma karşı esaslı eleştiriler olmuştur. Yakın tarihli araştırma, resmi olarak ölçülen IQ ve başarı arasındaki çelişkinin öğrenme yetersizliğinin açık bir göstergesi olduğuna dair çok az delil sundu. Dahası, çelişki bazında teşhiste bulunmak tedavinin etkililiğini öngörmüyor. IQ ile çelişkili olmayan düşük akademik başarılı olanlar (yani IQ puanları da düşük olanlar) tedaviden IQ ile çelişkileri olan düşük akademik başarılı olanlar (yani IQ puanları akademik performansın gösterdiğinden daha yüksek olanlar) kadar fayda sağlıyor gibiler.

Müdahaleye Yanıt

Çok yakın bir araştırma müdahaleye yanıt olarak bilinen tedavi yönelimli tanısal süreç üzerinde yoğunlaştı. Böyle bir modeli uygulamak için araştırmacı tavsiyeleri bütün öğrencilerin erken taranmasını, tanısal kriterleri karşılayana kadar beklemeden güçlükleri olan çocukların araştırma bazlı erken müdahale programlarına yerleştirilmesini içeriyor. Performansları, gittikçe artan şekilde yoğun müdahalenin yeterli ilerlemeyle sonuçlanıp sonuçlanmadığını belirlemek için yakından izlenebilir. Yanıt verenler daha ileri müdahaleye gerek duymayacaktır. Normal sınıf talimatına yeterli şekilde yanıt vermeyenler (genellikle ‘1. seviye eğitim) ve daha yoğun bir müdahale (çoğunlukla ‘2. seviye’ müdahale denir) ‘yanıt vermeyenler’ olarak ele alınır. Bu öğrenciler daha sonra özel eğitimle daha ileri yardıma havale edilirler; bu durumda sık sık öğrenme yetersizliği teşhisi konur. Bazı müdahaleye yanıt modelleri çocuğa öğrenme yetersizliği teşhisi konmadan önce üçüncü bir müdahale seviyesini içerir.

Böyle bir modelin başlıca faydası çocuğun yardım için uygun olmaktan yeterince uzak olmasını beklemenin gerekmeyeceğidir. Bu, daha çok çocuğun anlamlı başarısızlık yaşamadan önce yardım almasını sağlayabilir, karşılığında çok az çocuk yoğun ve pahalı özel eğitim hizmetlerine ihtiyaç duyar.

Süreç, fonolojik farkındalık ve hafıza gibi talimatın tasarlanmasına yardım edebilen çocukların bireysel nöropsikolojik faktörlerini dikkate almıyor. İkinci olarak, müdahaleye yanıt tasarım olarak yerleşik tekniklerden önemli derecede daha uzun sürüyor, çoğunlukla uygun müdahale seviyesinin bulunması aylar alıyor. Üçüncü olarak, çocuklarda öğrenme yetersizliği tespit edilmeden önce kuvvetli bir müdahale programını gerektiriyor. Son olarak müdahaleye yanıt normal bir eğitim inisiyatifi olarak görülüyor ve psikologlar, okuma uzmanları veya özel eğitimciler tarafından güdülmüyor.

Tedavi

Tedavi

Müdahaleler aşağıdakileri içerir:

• Yeterlik modeli:

-          Öğrenciler kendi yeterlik seviyelerinde çalışırlar

-          Pratik

-          Bir sonraki seviyeye geçmeden önce temel becerileri kazanırlar

• Not: Bu yaklaşımın daha çok yetişkin öğrencilerde veya genel okul sisteminin dışındakilerde kullanılması muhtemeldir.
• Doğrudan Eğitim:

-          Yüksek oranda yapılandırılmış, yoğun eğitim

-          Küçük öğrenme ilerlemeleri için dikkatli bir şekilde planlanmış derslere yoğunlaşır

-          Senaryolu ders planları

-          Öğretmen ve öğrenciler arasında hızlı etkileşim

-          Hataların hemen düzeltilmesi

-          Başarı esaslı gruplama

-          Sık ilerleme değerlendirmeleri

• Sınıf ayarlamaları:

-          Özel sıra tahsisleri

-          Alternatif veya düzenlemiş tahsisler

-          Modifiye edilmiş sınavlar

-          Sessiz ortam

• Özel donanım

-          Yazım denetleyicilerle sözcük işlemcileri ve sözlükler

-          Metinden konuşmaya ve konuşmadan metne programları

-          Konuşma hesaplayıcılar

-          Teypte kitaplar

-          Bilgisayar esaslı faaliyetler

• Sınıf yardımcıları:

-          Not alıcılar

-          Okuyucular

-          Düzeltmenler

-          Yazmanlar

• Özel Eğitim:

-          Kaynak odasında reçete edilen saatler

-          Bir kaynak odasına yerleştirme

-          Öğrenme engelli öğrenciler için özel okula kaydolma

-          Bireysel Eğitim Planı (IEP)

-          Eğitim terapisi