• İçindekiler
• Nedir
• Belirtiler
• Sebepler
• Risk Faktörleri
• Muayene
• Testler
• Tedavi
• Önleme

Nedir

Nedir?

Sarsıntı sonrası sendromu, sarsıntıya yol açan yaralanmadan sonra haftalar, hatta aylarca süren baş ağrısı ya da baş dönmesi gibi sarsıntı sonrası belirtilerin birleşiminden oluşan kompleks bir bozukluktur.

Sarsıntı genellikle başa alınan bir darbenin ardından gerçekleşen hafif bir travmatik beyin yaralanmasıdır. Sarsıntı ya da sarsıntı sonrası sendromu teşhisi için bilinç kaybı gerekli değildir. Aslında, sarsıntı sonrası sendromunun ilk yaralanmanın şiddetiyle ilişkili değilmiş gibi görünür.

Çoğu kişide sarsıntı sonrası sendromu belirtileri ilk yedi ile 10 gün arasında gerçekleşir ve üç ay içinde geçer, buna rağmen bir ya da birkaç yıl sürebilir. Sarsıntı sonrası sendromu tedavileri belirli belirtilerin yatıştırılmasını amaçlar.

Belirtiler

Belirtiler

Çok çeşitli olabilen sarsıntı sonrası belirtiler arasında şunlar yer alır:

• Baş ağrısı
• Baş dönmesi
• Yorgunluk
• Sinirlilik
• Anksiyete
• İnsomniya (Uyuyamama)
• Konsantrasyon ve hafıza kaybı
• Ses ve ışık hassasiyeti

Sarsıntı sonrası gerçekleşen baş ağrıları farklılık gösterebilir ve gerilim tipi baş ağrısı, kümelenmiş baş ağrısı veya migren gibi hissedilebilir. Ama çoğu, baş yaralanmasıyla aynı anda gerçekleşmiş olan boyun incinmesinden kaynaklanan gerilim tipi baş ağrılarıdır. Bazı durumlarda hafif bir travmatik beyin yaralanmasının ardından davranışsal ya da duygusal değişiklikler yaşar. Aile üyeleri kişinin daha sinirli, kuşkulu, tartışmacı veya inatçı hale geldiğini fark edebilir.

Doktora ne zaman gitmeli?

Kafa karışıklığı veya hiçbir zaman bilincinizi kaybetmeseniz dahi amneziye (bellek kaybı) neden olacak kadar şiddetli bir kafa yaralanması geçirdiyseniz doktorunuzu görün. Eğer sarsıntı bir spor yaparken gerçekleşmişse yeniden oyuna dönmeyin, tıbbi yardım alın böylece yaralanmanızın kötüleşmesini riske atmazsınız.

Sebepler

Sebepler

Bazı uzmanlar sarsıntı sonrası belirtilerin sarsıntıya neden olan darbe sonucu beyindeki yapısal hasardan ya da nörotransmiter sistemdeki kesintiden kaynaklandığına inanır. Bazılarıysa, özellikle de baş ağrısı, baş dönmesi ve uyku sorunları gibi en yaygın belirtilerinin depresyon, anksiyete veya travma sonrası stres bozukluğu teşhisi alan kişilerin yaşadığı belirtilere benzemesi nedeniyle, bunun psikolojik faktörlerle ilişkili olduğuna inanır. Çoğu durumda bu belirtilerin ortaya çıkmasında beyin travmasının hem psikolojik etkileri hem de bu etkilere karşı duygusal tepkiler rol oynar.

Araştırmacılar sarsıntı geçiren bazı kişilerin neden kalıcı sarsıntı sonrası belirtiler yaşadığını, bazılarınınsa yaşamadığını henüz belirleyememiştir. Yaralanmanın şiddetiyle kalıcı sarsıntı sonrası belirtilerin ortaya çıkması arasında kanıtlanmış bir bağlantı yoktur.

Risk Faktörleri

Risk faktörleri

Sarsıntı sonrası sendromun risk faktörleri arasında şunlar yer alır:

• Yaşlı olmak. Sarsıntı sonrası sendromun ortaya çıkma riski yaşla birlikte artar.
• Kadın olmak. Kadınların sarsıntı sonrası sendrom teşhisi alma ihtimali daha yüksektir, ancak bunun nedeni belirtileri olduğunda kadınların genellikle tıbbi yardım alma ihtimallerinin daha yüksek olması olabilir.
• Bir araba kazası, düşme ya da saldırıyla ilişkili sarsıntı. Spor kaynaklı sarsıntıların sarsıntı sonrası sendromlarla sonuçlanma ihtimali daha düşükmüş gibi görünüyor.

Muayene

Muayene

İlk sarsıntı teşhisini genellikle bir acil servis hekimi koyar. Bir kez taburcu olduktan sonra aile doktorunuzdan ya da bir pratisyen hekimden bakım alabilirsiniz. Ama doktorunuz sizi beyin ve sinir sistemi bozuklukları üzerine uzman bir doktora (nörolog) ya da bir beyin rehabilitasyonu uzmanına (fizyatri uzmanı) sevk edebilir.

Eğer bir uzmana sevk edilirseniz, randevunuza iyi hazırlanmanız faydalı olacaktır. İşte size randevunuza hazırlanmanıza yardımcı olacak ve doktorunuzdan neler bekleyebileceğinize dair bazı bilgiler.

Ne yapabilirsiniz?

• Randevu almanızla ilişkili değilmiş gibi görünenler de dahil, yaşadığınız bütün belirtileri yazın.
• Majör stres ya da yakın zamanda hayatınızdaki önemli değişiklikler de dahil, önemli kişisel bilgilerinizi yazın.
• Kullandığınızın tüm ilaçların, vitaminler ve takviyelerin bir listesini yapın.
• Eğer mümkünse, bir aile bireyinizden ya da arkadaşınızdan sizinle randevuya gelmesini isteyin. Bazen randevu esnasında verilen bütün bilgileri hatırlamak zor olabilir. Size eşlik eden kişi sizin kaçırdığınız ya da unuttuğunuz hususları hatırlayabilir.
• Doktorunuza soracağınız soruları yazın. Sorularınızın bir listesini hazırlamak, randevunuzdan en iyi şekilde yararlanmanıza yardımcı olur.

Zamanın yetmemesi durumuna karşı, sorularınızı en önemliden en önemsize doğru listeleyin. Sarsıntı sonrası sendromu için doktorunuza sorabileceğiniz bazı temel sorular şunlardır:

• Bu belirtiler neden hala devam ediyor?
• Ne kadar sürecekler?
• İlave testler yaptırmam gerekiyor mu? Bu testler için özel bir hazırlık gerekli mi?
• Bunun için bir tedavi var mı ve siz hangi tedaviyi önerirsiniz?
• Aktivitelerimde herhangi bir kısıtlama yapmam gerekir mi?
• Yanımda götürebileceğim herhangi bir broşür ya da çıktı var mı? Hangi internet sitelerini ziyaret etmemi tavsiye edersiniz?
• İşe ne zaman geri dönebilirim?
• Yeniden ne zaman araba kullanabilirim?
• Alkol almam güvenli mi?
• Yaralanmadan önce reçete edilmiş olan ilaçlarımı kullanmaya devam etmem uygun mu?

Doktorunuza sormak üzere hazırladığınız soruların yanı sıra; randevu esnasında bir şeyi anlamamamız durumunda soru sormaktan çekinmeyin.

Doktorunuzdan ne bekleyebilirsiniz?

Doktorunuz size birkaç soru sorabilir. Bu soruları yanıtlamaya hazır olmanız, üzerine daha fazla zaman harcamak istediğiniz hususlar için vakit yaratabilir. Doktorunuz şunları sorabilir:

• İlk yaralanmanız ne zaman gerçekleşti?
• Belirtileriniz sürekli mi ya da gelip geçici mi?
• Şu anda hangi belirtileri yaşıyorsunuz?
• Belirtileriniz ne sıklıkta oluyor?
• Belirtilerinizi artırıyormuş gibi görünen herhangi bir etmen var mı?
• Eğer varsa belirtilerinizi kötüleştiren nedir?
• Belirtileriniz giderek kötüleşiyor mu, aynı mı kalıyor yoksa iyileşiyor mu?

Testler

Testler

Sarsıntı sonrası sendromu olduğunuzu kanıtlayabilecek tek bir test yoktur. Doktorunuz belirtilerinize neden olabilecek diğer olası sorunları kontrol etmek için bir beyin taraması isteyebilir. Beyin anormalliklerinin saptanması için genellikle manyetik rezonans görüntüleme (MRG) tercih edilir.

Eğer çok fazla başınız dönüyorsa, bir kulak-burun-boğaz uzmanına sevke dilebilirsiniz. Eğer belirtileriniz arasında anksiyete ya da depresyon varsa veya hafıza ya da problem çözme sorunları yaşıyorsanız bir psikolog ya da psikiyatra sevk edilebilirsiniz.

Tedavi

Tedavi

Sarsıntı sonrası sendrom için belirli bir tedavi mevcut değildir. Bunun yerine doktorunuz yaşadığınız kişisel belirtileri tedavi eder. Bu belirti türleri ve sıklıkları her insanda farklıdır.

• Baş ağrıları: Baş ağrısı sarsıntı sonrası sendromla ilişkili olduğunda bazı antidepresanlar da dahil migren ya da gerilim baş ağrıları için yaygın kullanılan ilaçlar etkili görünmektedir. Reçetesiz ve reçeteli ağrı kesicilerin fazla kullanımı sarsıntı sonrası ısrarcı baş ağrılarına daha da katkıda bulunabilir.
• Fizik tedavi gerilim tipi baş ağrısı belirtilerini yatıştırmakta yardımcı olabilir.
• Hafıza ve düşünme sorunları: Hafif travmatik beyin yaralanmalarının ardından bilişsel sorunların tedavisi için şu an özel olarak önerilen bir ilaç yoktur. Çoğu bilişsel sorun yaralanmanın ardından haftalar ya da aylar içinde kendi kendine yok olur. Hafızayla ilgili zararlar üzerine çalışmak için bir cep takviminin, elektronik ajandanın veya diğer tekniklerin nasıl kullanılacağının kişiselleştirilmiş eğitimini sunan kısa süreli ve odaklanmış rehabilitasyon genellikle yardımcı olabilir.
• Depresyon ve anksiyete: Eğer sarsıntı sonrası yeni ya da artan bir depresyon veya anksiyete geçiriyorsanız, bunu beyin yaralanmaları olan kişiler üzerine deneyimli bir psikolog ya da psikiyatrla görüşmeniz faydalı olabilir. Anksiyete ve depresyonla mücadele eden ilaçlar da yazılabilir. Sarsıntı sonrası sendrom belirtileri genellikle etkilenen kişi belirtilerinin bir nedeni olduğunu ve zamanla daha iyileşeceklerini öğrenmesiyle iyileşme gösterir. Bu bozukluk hakkında eğitim kişinin korkularını giderebilir ve ona huzur verebilir.

Önleme

Önleme

Sarsıntı sonrası sendromu önlemenin tek bilinen yolu öncelikle kafa yaralanmalarından kaçınmaktır. Her ne kadar her olası durum için hazır olmanız mümkün olmasa da, kafa yaralanmalarından kaçınmak için bazı ipuçları şunlardır:

• Bir arabada yolculuk yaparken emniyet kemerinizi bağlayın ve çocukların yaşlarına uygun emniyet kemerleri takmalarını sağlayın.
• Siz ya da çocuklarınız bisiklete binerken, paten kayarken, kayak veya snowboard yaparken, kaykayla kayarken veya ata binerken veya kask takılması gereken sporları yaparken kask kullanın. Motosiklet kullanırken de kask takın.
• Kaygan kilimleri kaldırarak, ışıklandırmayı iyileştirerek ve tırabzanlar yerleştirerek ev çevresindeki düşmeleri önleyin.