Somatik Duyusal Sistem Ve Periferk Reseptörleri

Somatik duyuşla sistem cilde uygulanan basınçtan vücudun çeşitli yerlerindeki ısıya, kasların pozisyonu ve hareketinden ağrı olarak algılanan doku hasarına kadar çok çeşitli uyaranları kapsar. Bu kadar çeşitli uyaranları alan reseptörler tüm vücuda yayılmış durumdadır. Ek olarak diğer duyu organları yani özel duyu organları; tat, işitme, denge, görme ve koklama ile ilgili bilgileri sağlar.

Duyusal Reseptör

Her biri farklı uyarana cevap veren beş temel duyusal reseptör vardır. golgi tendon organı gibi mekanoreseptörler basınç-temas veya kas gerginliği gibi mekanik uyaranlara duyarlıdır. Termoreseptörler ısı değişiklerine duyarlıdır. Nosiseptörler fiziksel veya kimyasal bir uyaran karşısında oluşan doku hasarı sonucu aktive olurlar. Diğer reseptörler duyu organ reseptörleridir; fotoreseptörler ve kemoreseptörler. Fotoreseptörler ışığa, kemoreseptörler ise kimyasal maddelere karşı bir yanıt oluştururlar.

Serbest Sinir Sonlanmaları

Ağrı reseptörleri, aynen ısı reseptörleri gibi aslında serbest sinir sonlanmaları, yani aksonların terminal dallanmalarıdır. Serbest sinir sonlanmaları çoğunlukla epitel dokusunda bulunurlar. Ağrı reseptöri tüm vücutta bulunur. İçerisinde duyusal sinir sonlanmaları bulunmayan tek doku sinir dokusudur. Ancak ağrı reseptöri vücutta homojen olarak dağılmamıştır. Dişin dentin tabakası, kulak zarı, kornea, periost, pankreas ve idrar yolları gibi vücudun belli bölgelerinde daha fazla sayıda sinir sonlanmaları vardır.

Kutanöz Nosiseptörlerin Uyarılması

Kutanöz nosiseptörler afferent liflerin iletim hızı 5-30 m/saniye olan miyelinli liflerin duyusal sinir sonlanmalarıdır. A-delta tipi lifler hemen daima zararlı mekanik uyaranlara (keskin, batıcı) yanıt verir. C tipi lifler miyelinsiz sinirlerin serbest sonlanmalarıdır ve iletim hızları <1.5 m/saniye’dir. Kimyasal, termal veya zararlı mekanik uyaranlara veya doku hasarı sonucu ortaya çıkan maddelere (bradikinin, histamin, asetilkolin, potasyum iyonları) karşı cevabı ortaya çıkarırlar. Doku hasarı sonucu ortaya çıkan maddeler nosiseptörleri aktive ederler. Bu aktivasyona bağlı olarak P maddesi (SP), mast hücrelerinden histamin (H) ve trombositlerden serotonin (5-HT) sentezlenir ve salınır. Bunun sonucunda lokal ödem ve inflamasyon ile komşu nosiseptörlerin sensitizasyonu görülür.

Ağrı İleten Lifler

Nosiseptörler bilgileri sinir lifleri aracılığıyla taşırlar. Bu lifler çaplarına ve miyelin miktarına göre A veya C tipi lifler olarak ikiye ayrılırlar. Bir santimetre karede 200 adet C tipi lif olduğu tahmin edilmektedir. A tipi lifler α, β, γ, δ olmak üzere 4 tiptir. Bunların arasında sadece Aδ ve C tipi lifler nosiseptif impulsları taşırlar. Nosiseptif impulsu iletebilmek için nosiseptörler yüksek uyaran eşiğine ve uyaran şiddetini impuls frekansı ile kodlama yeteneğine sahiptirler. Arka boynuzdaki ilk sinapsta ve akson boyunca yüksek derecede afferent impulsların modülasyonu meydana gelir.

Nosiseptif Liflerin Dermatomlara Dağılımı

Somatik duyusal uyaranları taşıyan sinir lifleri arka boynuzdan medulla spinalise girer ve gelen bilgiler uyaranların alındığı vücut bölümlerine göre burada düzenlenir. Bu vücut bölümlerine dermatom denir. Her dermatomu innerve eden özgün bir grup sinir ve spinal bir segment vardır. Böylece vücudun tüm bölgeleri temsil edilmiş olur.