Nedir

Keneler (örümcekler dahil) bilimsel olarak Arachnida adıyla sınıflandırılmıştır. Fosil kayıtları, kenelerin en az 90 milyon yıldır var olduğunu gösteriyor. Kenelerin dünya üzerinde 800 türü vardır, yalnız sadece iki kene türünün Ixodidae (sert keneler) ve Argasidae (yumuşak keneler) insanlara iltihap veya hastalık yaydığı bilinir. Sert kenelerin sırtında kalkan ve sabit bir plak varken, yumuşak kenelerde bunlar yoktur. Keneler yumurta, larvalar ve yetişkin erkek ve dişi keneleri de içeren karmaşık bir yaşam döngüsüne sahiptir.
Larvaların ve yetişkinlerin kan yemeye ihtiyacı vardır. Genellikle en fazla ısırığa neden olan dişi yetişkindir, zira erkek yetişkin (sert kene) ısırdıktan hemen sonra ölür. Keneler zıplayamaz ve uçamaz. Genellikle ayakları üzerinde durur, kapar veya yuvalarında sürünür. Bazı larvaların tercih ettikleri yuvaları olsa da, larvadaki veya olgunluk evresindeki çoğu kene insan dahil birçok farklı kaynaktan kan emmek için yapışır. Larval kene türlerinden bazıları hariç, olgunlaşmamış evredeki (larva, nimfalar) genellikle nerden kanla beslendikleri konusunda daha az seçici olup yılanları, kurbağaları, kuşları ve memelileri ısırmalarıyla bilinir. Keneler kan yemedikleri sürece ölecek olmalarına rağmen, birçok tür de bir yıl veya daha fazla kan yemeden yaşayabilir. Sert keneler yapışıp günlerce bu şekilde beslenme eğilimindedir.
Hastalık salgılama genellikle yeme işleminin sonuna doğru olur çünkü kene kanla dolmuş olur. Bir kalın kenenin patojen salgılamaya başlaması saatler alabilir. Yumuşak keneler, genelde bir saatten daha az bir süre beslenir. Hastalık transferi, yumuşak kenelerde bir dakikadan daha az bir sürede gerçekleşir. Bu tür yumuşak kene türlerinin ısırıkları çok acı veren reaksiyonlara neden olabilir.
Keneler, hem insan hem de hayvanlar için hastalık taşıyıcı vektörlerdir. Keneler birçok türe hastalık taşıyabilir: bazıları Teksas ateşi(bovine babeiosis)  gibi ısırılan ineklerin  %90’ını öldürüp çok büyük ekonomik hasara da neden olabilmektedir. Keneler, ağız ve salyalarındaki patojenler ısırdıkları canlının deri ve kanıyla temasa geçtiğinde vektör konumuna geçer. Kenelerin vektör oldukları 1980’lerin ortalarına gelindiğinde anlaşılmış ve araştırıcı bir yöntem geliştirildiği için (mikroskop, kültür teknolojileri, doku boyama) birçok hastalığın keneler tarafından taşınabildiğini kanıtlanmıştır.

Belirtiler

Maalesef, kene ısırığının genelde belirtisi yoktur, kene kan emmeyi bıraktıktan bir süre sonra da böyle devam eder ve deriden düşer. Sonra, ısırık yerinde kaşınma oluşabilir. Bazı kişilerde de ateş, kızarıklık ve nadir de olsa (bazı yumuşak kene ısırıklarında) lokal ağrı oluşabilir. Bazı kişiler kene ısırıklarına karşı hassas veya alerjik olabilir (yoğun salya salgısı) ve tahriş, nefes tıkanıklığı, şişkinlik, uyuşukluk ve felç oluşabilir. Buna karşın, insanların çoğu kene tarafından ısırıldıktan sonra herhangi bir belirti geliştirmezken, bazıları ısırığı hatırlamaz bile.
Kene ısırığının hemen ardından nadir de olsa oluşabilecek belirtilerden bazıları yorgunluk, ateş, nefes tıkanıklığı, kusma, şişkinlik, halsizlik veya felç, baş ağrısı, sersemlik veya palpasyon olabilir. Bu belirtileri gösteren kişi hemen bir doktora danışmalıdır.

Keneler insanlara ne tür hastalıklar taşır?

Kene ısırıklarının çoğu, patojen taşımazken, bazı ısırıklar buna neden olur. Bir kenenin patojen taşıyıp taşımadığı sadece gözle bile belirlenebilir. Aşağıda, gelişmiş ülkelerde keneyle ilgili en önemli hastalıklar, çok rastlanan kene vektörler ve kenenin taşıyor olabileceği patojenler sıralanmıştır.
  • Rocky Mountain lekelihumma: Dermacentor variabilis (Amerikan kopek kenesi ) ve Rocky Mountain tahta kenesi (Dermacentor andersoni) (sert kene) ve en önemli vektörlerdir ve kahverengi kopek kenesi  (Rhipicephalus sanguineus);Amblyomma cajennense (sert kene) Guney ABD' deki vektörlerdir -- Rickettsia bacteria vektörleri.
  • Lyme hastalığı: Geyik kenesi dahil  Ixodes türleri  (sert keneler), Borrelia keneleri için bakteri türleri.
  • Babeziyoz: Ixodes turleri (sert keneler), Babesia keneleri, bir protozoan.
  • Erlikiyoz: Amblyomma americanum veya Lone Star keneleri  (sert keneler), Ehrlichia chaffeensis vektorleri ve Ehrlichia ewingii bakteri türleri.
  • Ateşe neden olan kene ısırığı: Ornithodoros moubata veya Afrika kenesi  (yumuşak kene), Borrelia türleri vektörleri ve bakteri.
  • Tularemi: Dermacentor variabilis (Amerikan köpek kenesi) (sert kene) ve Amblyomma americanum veya Lone Star kenesi  (sert kene), Francisella tularensis vektor bakterileri.
  • Anaplazmoz (insan granulotik anaplosmosi veya HGA): Ixodesspecies (sert kene), Anaplasma phagocytophilum bakteri vektörleri.
  • Colorado kene ateşi: Dermacentor andersoni (sert kene); Coltivirus, vektörü bir RNA virüsü
  • Powassan ensefalit: Ixodes türleri ve  Dermacentor andersoni (her ikisi de sert kene), Powassan ensefalit virüsü vektörleri bir RNA arbovirusu
  • Q humması: Rhipicephalus sanguineus, Dermacentor andersoni ve Amblyomma americanum (her ucu de sert kenedir), Coxiella burnetii bakterisi vektörleri.
  • Güney kenesiyle oluşan tahriş hastalığı (STARI): Amblyomma americanumveya Lone Star kenesi  (sert kene).
Bu liste Ixodes, gibi bazı kenelerin birden fazla türde patojen mikrobu (mikrop, bakteri ve protozoa) taşıyabildiklerini gösterir. Bir ısırıkla, birden fazla hastalık transfer etmek mümkündür, ama bu çok nadir olur. Kalın kenelerle ilgili hastalıklar dönemlere göre çeşitlilik gösterebilir çünkü bu dönemde keneler larvadan yetişkinlik dönemine geçer.

Teşhis

Kene, ısırdığı canlının vücudundan ayrıldıktan sonra kenenin ısırığını ve kenenin türünü tanımlayabilecek herhangi bir test mevcut değildir. Yalnız, doktorlar tüm vücudunuzu muayene edebilir, yapışmış kene, tahriş veya kene ısırığından kaynaklanabilecek hastalık belirtisi arar. Kene tanımlanabilirse, doktor hangi ek testlerin yapılabileceğine daha iyi karar verir çünkü bazı keneler belirli patojenleri transfer etme eğilimindedir.
Kene cins ve turunun tanımlanması, doktora hangi testleri yapacağı konusunda karar vermesine yardımcı olabilir. Örneğin, Lyme hastalığı, Rocky Mountain ateşi, erlikliyoz, tularemiye yönelik kan testleri belirtiler bile olsa, ısırıktan birkaç hafta geçmeden genellikle pozitif çıkmaz. Kene turunu bilmek doktorun tanı seçeneklerini daraltır, hatta kesin bir tanı koymadan önce doktorun bir erken tedavi seçeneğini ele almasına yardımcı olur.
Bir kişi, kene ısırığından sonra bazı belirtileri gösteriyorsa muayene ve testler düzenlenmelidir. Çoğu kene ısırığının belirtisi yoktur. Kene ısırığının ardından belirtiler gelişiyorsa hangi testlerin yapılacağına karar verilmesi enfeksiyon hastalıkları uzmanına danışılarak değerlendirilebilir.

Kene tarafından taşınan hastalıkların belirtileri nelerdir?

Kene ısırığından birkaç hafta sonra gelişebilecek birçok türden belirti vardır. Belirtiler mikrop (patojen) türüne göre değişiklikler gösterebilir. Bu belirtiler arasından halsizlik, bas dönmesi, ateş, kusma, palpitasyon, tahriş, eklem ağrısı, şişkinlik ve uyuşma görülebilir. Bu her şeyi içeren bir liste değildir, taşınan patojenin türüne göre daha farklı belirtiler de gelişmesi mümkün olabilir. 

Tedavi

Bütün kene ısırıklarına lokal temizlik ve antibiyotik krem uygulanabilir. Isırılan alan kaşınıyorsa difenhidramin içeren bir tedavi tavsiye edilir. Bu difenhidramin bileşenleri kaşınan bölgeye doğrudan veya oral yoldan tabletlerle uygulanabilir. Genellikle bu gerek duyulan tek tedavidir.
Kenenin bir insana naklettiği patojenlerin tedavisi, kene türü, vücudunuzda ne kadar süre kaldığı, topluluktaki hastalıklar, hasta tarafından gösterilen belirtiler gibi farklı faktörlere göre değişkenlik gösterebilir. Transfer edilen patojenin türüne göre, belirli bir tedavi uygulanabilir. Örneğin, bazı hastalıklar için ağızdan alınan antibiyotikler reçete edilebilir. Daha belirgin belirtiler için, antibiyotikler damar içinden verilebilir ve hasta hastaneye kaldırılabilir. En iyi tedavi yaklaşımı hangi patojenin iletildiğini belirlemek (örneğin, Borreliaspecies bakterisi), patojeni azaltmak ve öldürmek için gerekli tedaviyi yapmaktır.

Kene deriden nasıl çıkartılır?

Aşağıda, bir kenenin vücuttan çıkarılması için yapılması gerekenler adım adım belirtiliyor:
  • Küçük bir çift eğimli cımbız veya pense kullanın. Eldiven gibi bir tür el koruyucu kullanın böylece keneden çıkacak olan patojenler elinize bulaşmaz.
  • Cımbız kullanırken, keneyi arka kısmından tutunuz. Keneyi cımbızla sıkıca kavrayın ve mümkün olduğunca derinize yaklaştırın. Kene geri gelene kadar yumuşakça bu işlemi uygulamaya devam eden. Keneyi döndürmek veya çevirmek, çıkmasını kolaylaştırmaz çünkü ağız kısmı dikenlidir aslında böyle hareketler kafa ve ayak kısmını ayırabilir ve bu da enfeksiyon ihtimalini daha da artırır.
  • Kene çıkarıldığında,  ezmeyin çünkü patojen yayabilir. Durulayın veya klozette sifonu çekip imha edin. Ayrıca, sıkıca kapalı bir kavanoza ya da bir kağıt parçasına sarmak da seçeneklerinizden bazıları olabilir. Eğer ısırılan kişi, ısırıktan sonra hastalanırsa doktora danışın.
  • Isırığın olduğu alanda küçük bir krater veya şişlik olur, burada kafa veya ağız kısmi gömülü olur. Ağız veya kafa parçaları bu bölümde kalmışsa bunlar bir doktor tarafından çıkarılmalıdır.
  • Keneleri çıkardıktan sonra, ısırılan alanı bol sabun ve su ya da hafif ve dezenfektanla iyice yıkayınız. Bu bölgeyi birkaç gün boyunca, herhangi bir reaksiyon, hasar veya enfeksiyon olma riskine karsı gözlemleyiniz. Bölgeye antibiyotik krem uygulayınız. Bölgeye antibiyotik uygulamak lokal enfeksiyonu önleyebilir; fakat kene tarafından salgılanan hastalıkların gelişme ihtimalini azaltmaz.
  • Keneyle temasa geçmiş her maddeyi çok iyi bir şekilde yıkamayı unutmayın. Kullandığınız bütün aletleri iyi bir şekilde yıkayıp dezenfekte edin.
Sıcak uçlu iğne kullanmak, keneyi cila, gaz veya diğer maddelerle boyamak gibi diğer yöntemler tavsiye edilmez. Bu tür yöntemler, kenenin ısırdığı yere daha fazla sıvı bırakmasına neden olabilir ve bu da kene kendisi vücuttan çıkmadan hastalıkları bulaştırma olasılığını artırabilir.

Önleme

Böcek öldürücüler, kene ve haşereleri öldüren kimyasallardır. Böcek öldürücüler, kenelerin ortaya çıkabileceği avlu ve kor nokta gibi kapalı alanlarda sıkça kullanılır. Kene habitatlarının azaltılması (yaprak, çöplerin, uzun cim ve çalılıkların atılması) kısa vadede etkili yöntemlerdir. Yeni kontrol yöntemleri, paslı borular, kutular, bulaşıcı kenelerin endemik olabileceği beslenme alanları (geyiğin bol olduğu alanlar mesela) gibi alanlara böcek öldürücü kimyasallarının uygulanması dahilindedir. Mantar, parazitlik nematodlar ve parazitlik arılar da kene sayısını azaltmada etkili olabilir.
Aşağıda dış mekanlarda çalışan işçiler (ve başkaları) için keneden korunma yolları verilmiştir:
  • Kene nüfusunun çok olup kenelerin potansiyel avlarının üzerine atlamak için bekliyor olacakları çimenlik ve calilik alanlardan uzak durun.
  • Açık renk giysiler giyin, böylece keneleri kolayca fark edip atabilirsiniz.
  • Kenelerin gevşek pantolon paçalarından girmesini engelleme için pantolonu çoraplarınızın içine sokunuz.
  • Böceksavar kullanın ve kenelere karşı olduğu belirtilen markaları tercih edin. Etiketteki talimatları uygulayın. Kovucu ürünün bir kısmını cildinize bir kısmını giysilerinize sıkın. Permetrin içeren kovucu maddeler giysiye uygulanabilse de cilde uygulanamaz.
  • Kenelerin bulunabileceği alanlarda kendinizi, başkalarını ve evcil hayvanları kene olup olmadığını görmek için kontrol edin.
Evcil hayvanlarınız için, pire ve kenelere karşı kovucular kullandığınızdan emin olun. Hayvanlardan kene varsa tıpkı bir insandan çıkarır gibi keneyi çıkarın. Eldiven giyerek kendinizi potansiyel tehlikelerden koruyun. Kene tarafından enfekte edilmiş bir alanda bulunan ve son iki ayda ateşi yükselen kişiler kan bağışı yapmamalıdır. Lyme hastalığını önlemek adına antibiyotik almak tartışmalı bir konudur ve muhtemelen sadece geyik kenesine maruz kalma ihtimalinin fazla olduğu bölgelerde faydalı olabilir.
İLGİLİ MAKALE

Keneler Tehlikeli Midir?