• İçindekiler
• Nedir
• Yayılma
• Faktörler
• Yollar
• Primer kanser
• Tedavi

Nedir

Metastaz veya metastazik hastalık, bir hastalığın bir organdan veya kısımdan komşu olmayan başka bir organ veya kısma yayılmasıdır.
Daha önceleri sadece kötücül hücreler ve enfeksiyonların metastasize olma kapasitesi olduğu düşünülüyordu; fakat bu, yeni araştırmalara göre yeniden düşünülüyor.

Kanser, bir dokudaki tek bir hücre, kötücül bir fenotipe sahip kanser kök hücresi oluşumuyla sonuçlanan şekillerde genetik olarak hasar gördüğünde meydana gelebilir. Bu kanser kök hücreleri kontrolsüz anormal mitoz geçirebilir. Bu, o bölgedeki toplam kanser hücresi sayısını artırır.

Kaynak bölgedeki kanser hücrelerinin alanı klinik olarak tespit edilebilir hale geldiğinde primer tümör denir. Bazı kanser hücreleri de yerel alandaki komşu normal dokulara nüfuz edip içlerine sızma yeteneği kazanarak yeni bir tümör oluşturur. Komşu bölgede doku dahilinde yeni oluşan tümöre lokal metastaz denir.

Bazı kanser hücreleri lenf bezi ve/veya kan damarlarının duvarlarından geçme yeteneği kazanırlar, sonra kan akışından (tümör hücrelerinden) dolaşıma girerek vücuttaki başka bölgelere ve dokulara giderler.

Bu süreç (sırasıyla) lenfetik veya hematojenez yayılma denir.

Tümör hücreleri başka bir bölgede dinlenmeye geldikten sonra, damarlardan veya duvarlardan yeniden geçer, çoğalmaya devam eder ve sonunda klinik olarak tespit edilebilen başka bir tümör ortaya çıkar. Bu yeni tümör metastazik (veya “ikincil”) tümör diye bilinir.

Metastaz, (iyicil tümörlerin aksine) kötücül tümörlerin üç ayrıcı özelliğinden biridir. Çoğu tümörler ve neoplazmalar metastaz olabilir ama çeşitli derecelerde (örneğin bazal hücre karsinomu nadiren metastaz olabilir).

Yayılma

Bazı tümörlerin bazı organlarda yerleşmeye de eğilimi vardır. Örneğin, prostat kanserinin metastazı genelde kemiklerde olur.

Benzer şekilde, kolon kanserinin metastazının karaciğerde ortaya çıkma eğilimi vardır. Mide kanser kadınlarda genelde yumurtalıklarda metastaz olur, sonra Krukenberg tümörü adını alır.

Kanser hücrelerinin kendi bölgeleri ve kaynakları dışında canlı kalmaları zordur, o yüzden metastaz olmak için benzer özellikler taşıyan bir bölge bulmaları gerekir. Örneğin, meme sütünden kalsiyım iyonları toplayan meme tümör hücreleri, kemikten kalsiyum iyonları toplayabilecekleri kemik dokusunda metastaz olurlar. Kötücül melanom beyne yayılır, muhtemel nedeni sinir dokusu ve melanositlerin embriyodaki aynı hücre hattından çıkmalarıdır.

Kanser hücreleri primer tümöre yakın lenf nodüllerine (bölgesel lenf nodüllerine) yayılabilir. Buna nodül tutulumu, pozitif nodüller veya bölgesel hastalık denir.

Bir tümörü incelemek veya kaldırmak için ameliyat yaparken tümör bölgesinin yakınında en az iki lenf nodülünün biyopsiyle test edilmesi yaygın bir tıbbi uygulamadır. Primer tümörün yakınındaki Bölgesel lenf nodüllerine bölgesel yayılma normalde metastaz sayılmaz ama kötü bir prognoz işaretidir.

Lenf damarları yoluyla ulaşım karsinomların ilk dağılımının en yaygın izlediği yoldur.

Faktörler

Metastaz, kanser hücrelerinin kaynak tümör bölgesini terk edip kan dolaşımı veya lenf sistemi yoluyla vücudun diğer kısımlarına göç ettiği karmaşık bir dizi adımdır.

Bunu yapmak için kötücül hücreler primer tümörden ayrılıp komşu ekstraselüler matriksi (ECM) oluşturan ve tümörü bitişikteki dokudan ayıran proteinlere eklenir ve onları ayrıştırır.

Kanser hücreleri bu proteinleri ayrıştırarak ECM’yi bozup kaçabilir. Oral kanserler metastaz olduğunda yaygın olarak lenf sisteminden boyundaki lenf nodüllerine ulaşır.

Vücut metastaza, metastaz baskılayıcıları olarak bilinen bir proteinin sınıfının aksiyonları yoluyla gerçekleşen bir dizi mekanizmayla direnir. Bu proteinlerin yarısı biliniyor.

Kanser metastazı için gereken koşulları araştıran kanser araştırmacıları yeni bir kan damar ağının büyümesi için gereken önemli olaylardan birini keşfetti: anjiyojenez. Dolayısıyla anjiyojenez inhibitörlerinin metaztaz büyümesini önlediği bulundu.

Yollar

Metastaz dört yolda meydana gelir:

1. Vücut boşluklarının içine yayılır. Bu, perikardiyal veya subaraknoid boşluklarda olabilir. Örneğin, yumurtalık karsinomu transperitoneal biçimde (karın zarı yoluyla) karaciğer yüzeyine yayılır.
2. Lenf damarlarının işgali. Bu, tümör hücrelerinin bölgesel nodüllere ve sonunda vücudun diğer bölgelerine taşınması yoluyla gerçekleşir; karsinomların ilk yayılımında yaygındır.
3. Hematojenez yayılma. Bu, bütün sarkomların ortak özelliğidir ama bazı karsinomlarda en tercih edilen yoldur (örneğin böbreklerde ortaya çıkanlarda). İnce duvarlarından dolayı damarlar atardamarlardan daha sıklıkla işgal edilir ve metastaz venöz akışların düzenini takip eder.
4. Transplantasyon (doku nakli). Tümör hücreleri parçalarının cerrahi aletlerle ameliyat sırasında mekanik taşınması veya teşhis işlemleri sırasında iğnelerin kullanımı.

Primer kanser

Metastazın her zaman primer bir kanserle çakıştığı ve böylece tümörün vücudun başka bir kısmındaki bir kanser hücresinden veya hücrelerinden kaynakladığı düşünülüyordu. Ama onkoloji birimlerine gelen hastaların %10’undan fazlasının primer tümörsüz metastazları bulunuyor.

Bazı vakalarda, doktorlar primer tümöre “bilinmeyen” veya “okült” olarak atıfta bulunurlar ve hastaya bilinmeyen primer orijin (CUP) veya Bilinmeyen Primer Tümörleri (UPT) olduğu söylenir.

Bütün kanserlerin %3’ünün bilinmeyen primer orijinden olduğu tahmin ediliyor. Çalışmalar gösterdi ki basit sorgulama kanserin kaynağıyla (kan tükürmek “muhtemelen akciğer”, idrarda kan “muhtemelen mesane”), karmaşık imgelemeyle açığa çıkarılamaz.

Bu teoriye göre, metastazik kanserlerin teşhisi ancak metastaz olayından sonra mümkündür. Kanseri teşhis eden geleneksel araçlar (örneğin biyopsi) sadece kanser hücrelerinin alt popülasyonunu araştırabilir ve metastazik potansiyeli olan alt popülasyondan muhtemelen numune almayacaktır.

Tedavi

Tedavi ve hayatta kalma bir kanserin lokal mi olduğu yoksa başka böylelere mi dağıldığıyla tespit edilir. Kanser başka dokulara ve organlara yayılırsa hastanın hatta kalma ihtimalini azaltabilir.

Ama hiç yayılmadan öldürebilen bazı kanserler de vardır (örneğin löseminin bazı türleri).

Kanser metastaz olduğunda radyocerrahi, kemoterapi, radyasyon terapisi, biyolojik terapi, hormon terapisi, ameliyat veya bunların birleşimiyle tedavi edilebilir.

Tedavi tercihi genelde primer kanserin türüne, metastazın boyutuna ve yerine, hastanın yaşına ve genel sağlığına, daha önceden kullanılan tedavi türlerine bağlıdır.

Güncel olarak mevcut tedavi seçenekleri metastazik kanseri nadiren tedavi edebilir ama bazı tümörler, örneğin testis kanseri ve tiroit kanseri genelde hala tedavi edilebilirdir.