• İçindekiler
• Nedir
• Sebebi
• Etkileri
• Risk ve Korunma
• Belirtileri
• Değerlendirme Yöntemi
• Teşhis
• Baş Etme Yöntemleri

Nedir

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) son derece korkutucu, hayatı tehdit eden veya çok tehlikeli bir deneyim sonucunda gelişen bir duyusal rahatsızlıktır. TSSB hastaları travmatik olayı veya olayları bir şekilde yeniden yaşadıkları için onlara olayı hatırlatacak yerlerden, kişilerden ve şeylerden kaçınırlar veya normal hayat olaylarına aşırı hassasiyet gösterirler. Bu rahatsızlık insanların travmalar yaşadıkları çok eski dönemlerden beri var olsa da, varlığı resmi olarak 1980’lerden sonra kabul edilmiştir. Fakat çok eski zamanlardan beri var olmuş ve savaşlarla ilişkili görülen bu hastalığa ‘Asker Kalbi’ veya ‘Savaş Yorgunluğu’ gibi isimler verilmiştir. İkinci dünya savaşı sırasında bu tür belirtiler gösteren askerlerin ‘büyük stres reaksiyonu’ndan mustarip oldukları söylenmiş ve hastalığa ‘Vietnam Sendromu’ adı verilmiştir.

Karmaşık travma sonrası stres bozukluğu genellikle travmatik bir olaya veya olay serisine uzun süreli maruz kalmayla oluşur ve yine uzun süren birçok duygusal ve sosyal işlevlerde bozuklukla kendini gösterir.

Travma sonrası stres bozukluğu gösterene ne yaygın grup gaziler ve tecavüz kurbanlarıdır. Duygusal olarak destekleyici bir ortamın olmadığı ve kişilerin yaşanan olaydan dolayı kendilerini sorumlu tuttukları kültürel gruplarda hastalık oranı daha yüksektir. Bu durum genellikle tecavüz kurbanları için mevcuttur. Askeri grubu oluşturan hastalar arasında görülen farklar savaşa ne kadar genç yaşta ne kadar uzun süre maruz kalındığıyla ilgili görünmektedir. Kadınların bu rahatsızlığa yakalanma oranları erkeklere göre iki kattır.

Çocuklar ve buluğ çağı gençleri arasındaki araştırmalar travma sonrası stres bozukluğunun erkeklerde % 6, kızlarda % 15 gibi yüksek bir oran göstermektedir. Anne ve babalarının öldürülmesine tanık olan veya tecavüz veya cinsel istismara maruz kalan çocukların neredeyse tamamında travma sonrası stres bozukluğu görülmektedir.

Sebebi

Travma sonrası stres bozukluğunun sebebi nedir?

Hayat tehdidi içeren, bireyin duygusal sıhhatini ciddi biçimde etkileyip yoğun korku üreten herhangi bir travma, travma sonrası stres bozukluğuna sebep olabilir. Bu tür olaylar genellikle ciddi bir kazaya veya yaralanma tecrübe etmek veya bunlara tanık olmak, ölümle sonuçlanabilecek bir tıbbi teşhis konması, kaçırılma veya işkenceye maruz kalma, savaşa, doğal bir afete, önemli bir kazaya veya bir terörist saldırısına maruz kalma, tecavüz, hırsızlık, darp kurbanı olma, fiziksel, duygusal veya cinsel istismara maruz kalma gibi olayları kapsar. Her ne kadar şu anda travma sonrası stres bozukluğu teşhisinin konabilmesi için hastanın burada bahsedilen olayların benzerini yaşaması gerekse de, bazen kişiler işten çıkarılma veya boşanma gibi yıkıcı hayat olaylarında da benzer rahatsızlıklar sergilemektedir.

Etkileri

Travma sonrası stres bozukluğunun sebebi nedir?

Hayat tehdidi içeren, bireyin duygusal sıhhatini ciddi biçimde etkileyip yoğun korku üreten herhangi bir travma, travma sonrası stres bozukluğuna sebep olabilir. Bu tür olaylar genellikle ciddi bir kazaya veya yaralanma tecrübe etmek veya bunlara tanık olmak, ölümle sonuçlanabilecek bir tıbbi teşhis konması, kaçırılma veya işkenceye maruz kalma, savaşa, doğal bir afete, önemli bir kazaya veya bir terörist saldırısına maruz kalma, tecavüz, hırsızlık, darp kurbanı olma, fiziksel, duygusal veya cinsel istismara maruz kalma gibi olayları kapsar. Her ne kadar şu anda travma sonrası stres bozukluğu teşhisinin konabilmesi için hastanın burada bahsedilen olayların benzerini yaşaması gerekse de, bazen kişiler işten çıkarılma veya boşanma gibi yıkıcı hayat olaylarında da benzer rahatsızlıklar sergilemektedir.

Risk ve Korunma

Travma sonrası stres bozukluğunun risk ve korunma etkenleri nelerdir?

Kişilerin travma sonrası stres bozukluğu riskini artıran durumlar travmatik olaya daha uzun süre maruz kalma, yaşanılan travmatik olayların sayısı, travmanın şiddeti, olaydan önce duygusal bir rahatsızlığı olma, aile ve arkadaşların desteğini içermektedir. Bu risk faktörlerine ilaveten çocuklar, buluğ çağında olanlar, kadınlar; öğrenme bozuklukları olan veya evde şiddete maruz kalan insanların travma sonrası stres bozukluğu geliştirme riski daha fazladır.

Felakete hazırlık eğitimi fiziksel emniyeti, travma olayıyla ilgili mantıksal meseleleri çözmede ilerleme kat etmek açısından genel olarak iyi bir fikir olduğu gibi, bu eğitim aynı zamanda travma sonrası stres bozukluğu geliştirmede önemli önleyici unsurlar sunabilir. Bu durum daha fazla mesleki eğitim ve deneyime sahip (polis, itfaiyeci, ruh sağlığı uzmanları, acil servis çalışanları) gibi kişiler bir felaketle mücadele sonrasında daha az travmatik sorunlar yaşamaları gerçeği tarafından desteklenmektedir.

Travma sonrası stres bozukluğunu engellemek için bazı ilaçlar geliştirilmiştir. Depresyonu tedavi eden bazı ilaçlar, kişinin travmatik olayı yaşamasının üstünden birkaç gün geçmişken verildiğinde nabzı düşürmekte ve travma sonrası stres bozukluğunun önlenmesinde faydalı olduğu düşünülen kimyasalların vücuttaki faaliyetini arttırmaktadır.

Belirtileri

Travma sonrası stres bozukluğunun işaretleri ve belirtileri nelerdir?

Travma sonrası stres bozukluğu teşhisi koyabilmek için gerekli üç grup belirti şunlardır:

• Travmanın yeniden deneyimlenmesi (örneğin rahatsız edici hatıralar, travmatik olayın kalıntılarının neden olduğu hafızada ani geri dönüşler, travmayla ilgili tekrar eden kabuslar).
• Travmayı hatırlatan yerlerden, insanlardan ve deneyimlerden fobi oluşturma noktasında kaçınma, duygusal tepkilerin genelinde bir uyuşma.
• Uyku sorunları, konsantrasyon sorunları, asabiyet, hassasiyet, kötü konsantrasyon, şuur yitirmeler, hatırlama güçlükleri, kolay korkma ve tehlikeleri abartma gibi kronik gerginlik belirtileri.

Travma sonrası stres bozukluğunun duygusal uyuşturuculuğu, daha önce keyif alınan faaliyetlere ilgi duymama, duygusal ölülük, kendini insanlardan uzaklaştırma ve/veya gelecek miyopluğu (kişinin gelecek hakkında düşünememesi, gelecek planları yapamaması veya çok uzun yaşamayacağına inanması). Travma sonrası stres bozukluğu teşhisinde bulunabilmek için en az bir kere olayın yeniden tecrübe edilmesi, üç kaçma veya uyuşma belirtisi, iki tane aşırı uyarılma belirtisi olmalı, bu belirtiler en az bir ay boyunca devam etmeli ve ciddi stres veya işlev bozukluğuna sebep olmalıdır. Travma sonrası stres bozukluğu üç ay veya daha fazla sürdüğünde kronik kabul edilir.

Belirti repertuarı açısından benzeri bir bozukluk da akut stres bozukluğudur. Bu iki bozukluk arasındaki en önemli fark, akut stres bozukluğunda belirtilerin iki gün ile dört hafta arasında sürmesi ve teşhisinde travma sonrası stres bozukluğuna göre daha az belirtinin gerekmesidir. 

Çocuklarda travmayı yeniden yaşama travmayla ilişkili konulara sahip oyunlar oynama ve travmatik olay yerine daha genel şeyleri görme şeklinde ortaya çıkan stres yapıcı rüyalar şeklinde meydana gelebilir. Tıpkı yetişkinlerde olduğu gibi, travma sonrası stres bozukluğu teşhisinde bulunabilmek için en az bir kere olayın yeniden tecrübe edilmesi, üç kaçma veya uyuşma belirtisi, iki tane aşırı uyarılma belirtisi olmalı, bu belirtiler en az bir ay boyunca devam etmeli ve ciddi stres veya işlev bozukluğuna sebep olmalıdır.

Kronik bozuklukla ilişkilendirilen sorunlar şunları içerir: düzenleyici duygularla ilgili problemler, bu problemler intihar düşünceleri, patlamalarla kendini gösteren kızgınlık, pasif agresif davranışlar, travmayı unutma eğilimi veya kişinin kendi hayatından veya bedeninden kopuk hissetme, ısrarlı umutsuzluk duyguları, utanma, suçluluk, başkalarından tümüyle farklı olduğunu düşünme, travmaya neden olan kişinin kadiri mutlak olduğuna inanma, bu kişiye karşı intikam veya ittifak planları yapma, hastalıktan mustarip kişinin hayatını anlamlı kılan şeylerde ciddi bir değişim, örneğin ruhani inançların yitirimesi, ya da bitmeyen çaresizlik, umutsuzluk veya hüsran duyguları. 

Değerlendirme Yöntemi

Travma sonrası stres bozukluğu nasıl değerlendirilmektedir?

Doktoruna başvurup travma sonrası stres bozukluğu için değerlendirme isteyip istememenin gerekliliğini kendine soran bireyler için kendi kendine test yapmak faydalı olabilir. Travma sonrası stres bozukluğunun değerlendirmesi pratisyenler için zor olabilir, zira doktora başvuran hastalar travmatik deneyimle ilişkili kaygıdan değil de belirtilerden şikayet etme eğilimindedir. Bu belirtiler bedensel belirtiler (somatizasyon), depresyon veya ilaç bağımlılığı olabilir. Travma sonrası stres bozukluğu olan bireylerin geçmişlerinde intihar girişimleri hikayeleri olabilir. Depresyona ve madde istismarı bozukluklarına ilaveten travma sonrası stres bozukluğu teşhisi, genellikle çift kutuplu bozukluk (manik depresyon), yeme bozuklukları veya obsesif kompülsif davranış, panik atak, sosyal anksiyete bozukluğu veya genelleşmiş anksiyete bozukluğu gibi diğer anksiyete bozukluklarıyla bir arada olabilir. 

Çocuğu veya genci travma sonrası stres bozukluğu olup olmadığını anlamak için inceleyen birçok pratisyen anne ve babayla herkesin rahatça konuşmasını sağlayabilmek için genellikle ayrı ayrı görüşür. Çocuklarla, onların hayatlarında olan yetişkinlerin haricinde görüşme yapmak çok önemlidir; çocuğun veya gencin ebeveyni ve vasisinin belli bir görüşü varken, hastanın kendine has doğal duyguları olabilir. Özellikle küçük çocuklarda travma sonrası stres bozukluğu teşhisinin önündeki başka bir güçlük de onların belirtilerini yetişkinlerden farklı bir şekilde dile getirebilmeleridir. Örneğin gelişimlerinde geriye gidebilir, sakarlaşabilir, riskli davranışlarda bulunabilir, anne ve babaya yapışabilir, yetişkinlere göre daha fiziksel belirtiler gösterebilirler. Travma yaşamış küçük çocuklar sakince oturamama, odaklanamama, güdülerini düzenleme sorunları yaşayabilir ve bu yüzden durumları dikkat eksikliği hiperaktif bozuklukla karıştırılabilir.

Bazen profesyoneller travma sonrası stres bozukluğunun mevcut olup olmadığını görmek için çocukla yapılandırılmış psikiyatrik görüşme veya bir puanlama cetveli kullanabilir.

Teşhis

Travma sonrası stres bozukluğu nasıl teşhis edilir?

Bu bozukluğun tedavisi genellikle psikolojik ve tıbbi tedavileri kapsar. Hastalık hakkında bilgi sunmak, doğrudan hastalık hakkında konuşarak kişiye yardım etme, kişiye bozukluk belirtileriyle baş etme yolunu öğretme, yanlış düşünce biçimlerini bulup düzeltme gibi teknikler psikoterapi kısmında kullanılır. Travma sonrası stres bozukluğundan mustarip olan kişilere bu bozukluğu öğretmek, aynı hastalıktan mustarip kaç kişi olduğunu anlatma, hastalığın zayıflıktan ziyade strese neden olduğunu gösterme, nasıl tedavi edildiğini ve tedaviden ne beklenmesi gerektiğini açıklama önemlidir. Bu eğitim kişinin hastalık hakkında sahip olabileceği yanlış fikirlerden kurtulmada, utanç duygusunun azaltılmasına yardımcı olmaktadır. Özellikle askeri bir kökene sahip olup bir ruh doktoruna gidiyor etiketine maruz kalmamak için bunu yapmaktan kaçınan hastalara çok faydalıdır bu. 

Çok şiddetli ve rahatsız edici belirtilerle mücadele etmenin pratik yollarını öğretme de hastalığın tedavisinde önemli bir yer işgal etmektedir. Özellikle hastalara öfkelerini ve endişelerini nasıl kontrol edeceklerini, iletişim becerilerini artırmayı, gevşeme tekniklerini kullanmayı öğretmek, onların fiziksel ve duygusal belirtiler üzerinde bir hakimiyet duygusu geliştirmelerine yardımcı olmaktadır. Bireysel veya grup bilişsel davranışsal psikoterapi travma sonrası stres bozukluğu olan insanlara, travma yaşamış insanlarda gelişen olumsuz düşünceleri keşfettirerek düşünceler ve duygular arasındaki ilişkiyi görme ve düzenleme, olanlara yeni bir açıdan bakma ve farklı yorumlama yeteneğini geliştirir. Bu tedavi ayrıca gerçek hayat durumlarında öğrenilmiş teknikleri uygulama fırsatları sunar.

Travma sonrası stres bozukluğu yaşayan bireylerin aileleri de aile danışmanlığından, çift danışmanlığından, ebeveyn derslerinden ve çatışma-çözüm eğitiminden faydalanabilirler. Aile üyeleri ayrıca hastalıktan mustarip olan kişinin paylaşmak istemeyeceği (örneğin duygusal ve davranışsal durumlar, madde istismarı, uyku alışkanlıkları, sosyalleşme biçimleri) hakkında bilgi verebilirler.

Travma sonrası stres bozukluğunun bir parçası olabilecek olan uyku sorunlarını ele almak da sadece bu sorunların düzeltilmezinde değil, genel olarak hastalığın belirtilerini azaltmakta da faydalı olmaktadır. Özellikle kabuslarla baş etmenin uyumlu yollarını pro

Baş Etme Yöntemleri

Travma sonrası stres bozukluğuyla insan nasıl baş edebilir?

Travma sonrası stres bozukluğu hastalarının hastalıkla daha iyi baş edebilmeleri için önerilen yollardan biri de hastalık hakkında bilgi sahibi olmak, destek için arkadaşlar, aile ve uzmanlar ile aynı rahatsızlıktan mustarip olan insanlarla konuşmaktır. Gevşeme tekniklerini kullanarak (örneğin nefes alıştırmaları, olumlu imgelem), uzmanlar tarafından tavsiye edilen terapiye etkin bir şekilde katılmak, olumlu hayat tazı uygulamalarını arttırmak (örneğin egzersiz, sağlıklı beslenme, çalışan bir insanın sağlıklı bir çalışma takvimiyle dikkatini düzenlemesi vs) ve madde kullanımı, sosyal izolasyon, aşırı çalışma, öz yıkıcı veya intiharsal davranışlar gibi olumsuz hayat tarzı uygulamalarını en aza indirgemek, bütün bunlar, çok yardımcı olmaktadır.