• İçindekiler
• Yanıklar
• Enfeksiyon
• Vücutta Sıvı Kaybı
• Belirtileri
• Dağılımı
• Etkenleri
• Risk Faktörleri
• Komplikasyonları
• Testleri
• Tedavisi

Yanıklar

Yanıklar

Yanıklar, cilt elektrik akımı, dokuya zarar veren kimyasal maddeler, ısı (ateş veya kaynar su ve sıvılardan dolayı) veya radyasyona (güneş veya solaryumun kızılötesi ışınlarından ya da radyasyonlu tedavilerden dolayı) maruz kaldığında oluşur. Yanıklar, doku bozulmasının ciddiyetine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır:

• Birinci derece yanık: Yalnızca cildin epidermis denen üst katmanını etkiler. Ağrı ve kızarıklığa yol açar.
• İkinci derece yanık: Derinin dermis denen ikinci katmanına iner. Ağrı, kızarıklık dışında akıntı oluşabilecek su kabarcıklarına neden olur.
• Üçüncü derece yanık: Cildin iki katmanını etkilediği gibi deri altındaki kemik, kas ve tendonlara da zarar verebilir. Yanık bölgenin görünümü, rengi atmış, kömürleşmiş veya kösele gibi sertleşmiş olabilir. Ayrıca, sinir uçları zarar görmüş olduğu için genellikle yanık bölgede ağrı görülmez.

Yanıkların çoğu evde, iş yerinde veya motorlu araç kazaları sonucunda oluşur. Çocuklarda görülen yanıkların nedeni çoğunlukla kaynar sudan haşlanmadır. Yanıkların tümü  (en önemsiz görünenleri bile) doğru tedavi uygulanmadığı takdirde istenmeyen sonuçlara yol açabilir. Cilt, vücudun enfeksiyona karşı doğal kalkanıdır. Yanıklar bu kalkana zarar verir. Yanığa maruz kalan kişilerin enfeksiyona eğilimi yüksek olduğu için yanık tedavisi genellikle bir enfeksiyonu önlemek veya onu iyileştirmek yönünde olur.

 

Enfeksiyon

Enfeksiyon

Yanığa maruz kalmış kişiler çok çabuk enfeksiyon kaparlar. Ufak bir yanığın enfeksiyon kapıp kapmadığını anlamak zordur. Çünkü yanığın etrafındaki deri genellikle kızarık ve dokunulduğunda da sıcaktır. İki durum da enfeksiyon belirtisidir. Yanığın görüntüsünde bir değişiklik olursa veya kazazede fenalaşmaya başlarsa bir hekime danışmak şarttır. Olası yanık belirtileri:

• Yanık bölgede veya yanığı çevreleyen deride renk değişikliği
• Özellikle ödem durumunda morarma
• Yanığın derinliğinde değişme (yanık aniden derinin alt katmanlarına inerse)
• Yeşilimtrak akıntı, irin
• Ateş

Vücutta Sıvı Kaybı

Vücutta Sıvı Kaybı

Ciddi veya geniş çaplı yanıklarda, vücut cilt yoluyla su kaybına uğradığı için kazazedede sıvı kaybı görülebilir. Vücutta su kaybı, ölümcül şoka yol açabilir. Hekimler su kaybını hastaya serum vererek tedavi eder. Olası su kaybı belirtileri:

• Susama
• Özellikle yatar veya oturur pozisyondan ayağa kalkarken baş dönmesi
• Halsizlik
• Kuru cilt
• Eskiye oranla daha az idrara çıkmak

Belirtileri

Belirtiler

Yanık belirtisi, (yukarıda belirtiği üzere) yanığın ciddiyetine göre değişir. Doktorunuz enfeksiyon, vücutta sıvı kaybı ve ciltte şekil bozukluğu gibi sonuçların riskini anlamak için yanığın kapsamını (yanığın cilt veya tüm vücut yüzeyinde kapladığı alanı) değerlendirir.

 

Dağılımı

Yanık Dağılımı

Yanıklarda dağılım normal ve anormal olarak görülür. Normal dağılım, kaza sonucu oluşan yanıklar şeklinde görülürken, anormal dağılım fiziksel istismarın göstergesi olabilir. Örneğin, sıcak bir sıvının devrilmesi gibi nedenlerden oluşan normal yanıklar kollar, yüz veya boyun gibi açıkta kalan alanlarda görülür. Anormal yanıklarsa daha ziyade kalça gibi giysilerle örtülü bölgelerde oluşur.  El ve ayakların tüm yüzeyini kaplayan yanıkların yanı sıra (sigara yanığına benzer) cildin çok ufak bir noktasında bölgesel üçüncü derece yanıklar da anormal

Etkenleri

Yanık Etkenleri

Isı, elektrik, radyasyon veya kimyasal maddelere maruz kalmak yanıklara neden olur. Isı yanıkları, cilde kızgın metal, kaynar su, buhar veya ateş temas ettiğinde oluşur. Elektrik akımına kapılmak elektrik yanıklarına yol açarken, yakıcı kimyasallara maruz kalmak kimyasal yanıklara neden olur. Güneşin ultraviyole ışınlarına veya (solaryum gibi) radyasyon yayan aletlere uzun süre maruz kalmak da yanıklara yol açabilir.

Yanıkların en ağırı genellikle kaynar veya alev alan sıvılar ve kızgın yağ haşlanmalarıdır. Kimyasal maddelere maruz kalmak ve elektrik akımına kapılmak da ciltte ağır tahribata ve ciddi yaralanmalara neden olur.

Risk Faktörleri

Risk Faktörleri

Yanıklara yol açabilecek risk faktörleri:

• Soba, şömine, arızalı ve aşınmış ısı kaynakları veya kablolar
• Yakıcı veya çabuk tutuşan maddelerin emniyetsizce saklanması
• Tedbirsizce sigara içmek
• Çocuk istismarı
• 65 dereceden yükseğe ayarlanmış şofben
• Isıtılmış kap ve yiyecekler
• Gereğinden fazla güneşte kalmak

Komplikasyonları

Hastalık Seyri ve Komplikasyonlar

• Yanıklarda en sık görülen komplikasyon ve yanık kazazedelerinin ölümüne neden olan en önemli etken enfeksiyondur.
• Bağışıklık yetmezliği
• İşlevsel veya fiziksel görünümde tahribat (onarım ameliyatı gerekebilir)
• Yanık bölgede kanser riskinin artması
• (Yangın durumunda) Karbon monoksit zehirlenmesi
• Kalbin durmasına neden olacak ciddiyette kalp krizi (kardiyak fonksiyonlarının durması da denilebilir)

Birinci derece yanıklar, enfeksiyon oluşmadığı takdirde 10-20 gün içinde kendiliğinden iyileşir. Bazı ender vakalarda, birinci derece yanıklar daha derine yayılarak ikinci derece yanığa dönüşür (bu yayılmanın nedeni enfeksiyondur). Üçüncü derece yanıklar, deri nakli gerektirebilir.

Testleri

Teşhis

Bir doktor, doğru yanık teşhisi için yanığın derinliği ve kapladığı alanı, ağrı seviyesini, ödem oranını ve enfeksiyon belirtilerini inceler. Yanığı, yaranın derinliğine ve kapladığı alana göre sınıflandırır. Vücudun belli bir yüzeyinden fazlasını kaplayan, duman solumayla oluşan, elektrik çarpmasının neden olduğu ve fiziksel istismar şüphesi uyandıran yanıklarda derhal tıbbi yardıma başvurulmalıdır. Yanık yaraları Acil Servis’te steril bir bezle örtülür. Hastalara serum ve (maske veya boru yoluyla) oksijen verilir. Hastaya (fiziksel istismar çağrıştıran) ek incelemeler yapılabilir. Yaranın enfeksiyon kapıp kapmadığını anlamak için ek tahlillere de ihtiyaç duyulabilir.

Tedavisi

Tedavi

Ufak yanıklar evde tedavi edilebilse de bunun dışında kalan tüm yanıklar, enfeksiyon riski, su kaybı ve diğer olası ciddi komplikasyonlar nedeniyle acilen tıbbi yardım gerektirir.

Yanıklar için ilk yardım:

Birinci derece yanıklar:

• Yanık bölgeyi 5-10 dakika soğuk su altına tutun veya bölgeye soğuk kompres yapabilirsiniz.
• Yanık üzerine yağ, tereyağı veya buz sürmeyin.
• Ağrı ve ödemi önlemek için parasetamol veya ibuprofen içeren bir ağrı kesici alabilirsiniz.
• Gözde oluşan herhangi bir yanıkta derhal tıbbi yardıma başvurmak gerekir.

İkinci Derece Yanıklar:

• Su kabarcıklarını patlatmaya kalkışmayın.
• Deriye yapışmış giysiyi çıkarmaya çalışmayın.
• Yanık bölgeyi soğuk su altında 5-10 dakika tuttuktan veya bölgeye soğuk kompres uyguladıktan sonra cilde yapışmamış giysileri çıkarabilirsiniz.
• Yanık bölgeyi kalp hizasının üzerinde tutun.
• Ağrı ve ödemi önlemek için parasetamol veya ibuprofen içeren bir ağrı kesici alabilirsiniz.
• Hastane veya sağlık ocağına uzaksanız, enfeksiyonu önlemek için patlamış su kabarcıklarının üzerine basitrasin içeren bir krem veya bal sürebilirsiniz. (Yanık cilde basitrasin veya bal sürülebilecek tek durum budur.)
• Yanıklar ağız, burun veya göz çevresindeyse derhal tıbbi yardıma başvurun.

Üçüncü Derece Yanıklar

• Kazazede bir yangında alev almışsa, alevin sönmesi için kişiyi hemen yere yatırıp kendi çevresinde yuvarlanmasını sağlayın.
• Derhal bir ambulans çağırın.
• Solunum yolu, nefes düzeni ve dolaşımda oluşabilecek aksamaları kontrol edin.
• Deriye yapışmış giysileri çıkarmaya çalışmayın.
• Yanık bölgeyi sürekli olarak soğuk suya tutabilirsiniz. Ama geniş yüzeyli yanıkları uzun süre suya daldırmayın. 
• Yanık bölgeyi kalp hizasının üstünde tutun.
• Yanık bölgeyi steril bir gazlı bez veya temiz çarşafla örtün. Üzerine herhangi bir krem veya merhem sürmeyin.

Ağır yanıklı kişiler hastaneye kaldırılır. Hastanede doktorlar yanık bölgeyi sürekli temiz tutmaya ve deriden debridman (temizleme) denen bir işlem yoluyla ölü hücreleri arındırmaya çalışır. Ağrıyı gidermek ve enfeksiyonu önlemek için hastaya ilaç verilir. Kazazede son 5 yılda yaptırmamışsa, tetanos aşısı yapılır.

Yanıklar, iyileşme safhasında bile kişide ağrıya ve huzursuzluğa neden olur. Fiziksel görünümün değiştiği yanıklarda kişi, duygusal bir travma da yaşayabilir. Böyle durumlardaki ağrı ve huzursuzluğu dindirmeye yarayacak ek tedaviler:

• Masaj terapisi
• Hipnoz
• Enerji akışını düzenleyen tedavi edici dokunma tekniği
• Akupunktur

İyileşme sürecindeki hastalarda iyi beslenmenin önemi yadsınamaz.  Çünkü vitamin ve minerallerin yaranın iyileşmesinde, enfeksiyon yayılımının önlenmesindeki etkisi kanıtlanmıştır.

İlaçlar

• Enfeksiyon riskini azaltmak için (gümüş sülfadiyazin veya mafenid asetat içeren bir krem, gümüş nitrat veya povidon-iyot içeren bir solüsyon) gibi mikrop önleyici krem ve pomatlar kullanılır. Birinci derece yanıklarda polipeptit karışımı olan bacitracin içeren merhemler kullanılabilir.
• Enfeksiyonu geçirmek için (oksasilin, mezlosilin ve gentamisin) gibi antibiyotikler kullanılır. Antibiyotikler enfeksiyon riskinin yüksek olduğu durumlarda da (örneğin, yanığın kapladığı alan genişse) verilir.

• Ağır yanıklarda, (kodein takviyeli parasetamol, morfin veya meperidin) gibi reçeteli ağrı kesiciler kullanılır.

Ameliyat ve Diğer İşlemler

Ağır yanık vakalarında doktorlar debridman (temizleme) işlemi ve deri nakli uygulayabilir. Debridman, yanık bölgeyi ölü hücrelerden arındırma işlemidir. Deri naklinde, yanık bölge ölü hücrelerden arındırıldıktan sonra üzerine ameliyat yoluyla deri parçası dikilir. Dikilen deri, kişinin vücudunun diğer bir bölgesinden, bir organ bağışlayıcısından veya bir hayvandan temin edilir. Kişinin kendi vücudundan alınan parçayla yapılan deri nakli kalıcıdır. Suni deri de kullanılabilir. Yanık bölgenin işlevini ve görüntüsünü düzeltmek amacıyla hastaya estetik ameliyat da başvurulan diğer bir yöntemdir.