• İçindekiler
• Nedir
• Belirtileri
• Sebepleri
• Risk Faktörleri
• Komplikasyonları
• Muayenesi
• Testleri
• Tedavisi
• Yaşam Tarzı
• Önleme
• Destek

Nedir

Alzheimer Hastalığı

Alzheimer hastalığı, bunamaya neden olan en önemli etkendir. Bunama (demans), kişinin belleğinin yanı sıra, günlük yaşamını sürdürme beceri ve yeteneğinin de kademeli olarak yıkıma uğramasıdır. Alzheimer hastalığında, sağlıklı beyin hücreleri erken ölerek hastanın bellek ve zihinsel işlevinde hızlı bir gerilemeye yol açar.

Alzheimer hastalığı, normal yaşlanma sürecinin bir parçası olmasa da, bu zihinsel bozukluğa yakalanma riski, yaş ilerledikçe artar. 65 ile 74 yaş arasındaki kişilerin yüzde 5’inde Alzheimer hastalığı vardır. 85 yaş üstü için bu oran yüzde 50’ye kadar çıkar.

Bu hastalığın kesin tedavisi olmasa da, bazı tedaviler Alzheimer hastalarının yaşam kalitesini arttırabilir. Alzheimer hastaları kadar, onların bakımını üstlenenler için de aile ve arkadaşlardan gelecek destek çok önemlidir.

Belirtileri

Belirtiler

Alzheimer hastalığı, hafif bir unutkanlık ve bazı bilgileri karıştırma ile başlayabilir. Ancak hastalık en sonunda kişinin hatırlama, mantık yürütme, öğrenme ve hayal etme yeteneklerini yok edecek kadar, geri dönüşü olmayan bir zihinsel bozukluğa yol açar.

Hafıza kaybı (unutkanlık)

Herkesin  belleğinde zaman zaman ufak-tefek tökezlemeler olabilir. Araba anahtarlarınızı koyduğunuz yeri hatırlayamamak veya uzun süredir görmediğiniz kişilerin adlarını bir an için unutmak normaldir. Ancak, Alzheimer hastalığı ile bağlantılı bellek sorunları kalıcıdır ve gittikçe kötüleşir. Alzheimer’lı kişiler:

• Bazı şeyleri sürekli tekrarlamaya
• Konuşulan şeyleri ve randevuları sık sık unutmaya
• Eşyaları düzenli olarak yanlış ve genellikle anlamsız yerlere koymaya
• En sonunda aile fertlerinin isimlerini ve günlük eşyaların adlarını unutmaya başlayabilir.

Soyut düşüncede sorunlar

Alzheimer’lı kişiler soyut düşünme yeteneklerini giderek yitirirler. Örneğin, başlangıçta para hesabı yaparken bazı sorunlar yaşayabilir. Bu sorun, sayıları tanıma ve onları kullanma konusunda yaşadıkları güçlüklerden kaynaklanır.

Doğru kelimeye bulmakta güçlük çekme

Alzheimer hastaları konuşma güçlüğü çekerler. Aynı zamanda, düşünceleri ifade etmeye çalışırken doğru kelimeleri bulmak ve hatta konuşmaları takip etmek de onlar için son derece zorlaşır. En sonunda, okuma ve yazma yetenekleri de hastalıktan etkilenir

Yön kaybı

Alzheimer hastaları zamanı ve mekanı karıştırırlar. Tarih ve gün kavramlarını sıkça kaybeder ve tanıdık yerlerde bile yönlerini yitirebilirler.

Yargı ve karara varmada güçlük  

Alzheimer hastaları için örneğin, ocakta yemek yanarsa ne yapmalı gibi gündelik sorunları çözmek, yavaş yavaş içinden çıkılmaz derecede büyük, en sonunda da çözümü imkansız bir soruna dönüşebilir. Onlar için planlama, karar verme ve yargıda bulunmayı içeren her türlü iş büyük bir sorun haline gelir.

Bilindik işleri yerine getirmekte zorluk

Yemek pişirmek gibi, birbirini takip eden adımlar içeren ve eskiden kişiye rutin gelen işler, hastalık ilerledikçe zorlaşmaya başlar. En sonunda Alzheimer hastalığı ilerlemiş kişiler, en temel şeylerin bile nasıl yapıldıklarını unutur hale gelir.

Kişilik değişimleri

Alzheimer hastalığı olan kişilerin kişiliklerinde, aşağıda belirtilen değişiklikler görülebilir:

• İniş çıkışlı ruh hali
• Başkalarına güvenmeme
• Daha inatçı olma
• Kendini toplumdan soyutlama
• Depresyon
• Kaygı
• Asabiyet ve saldırganlık  

Sebepleri

Hastalığın Sebepleri

Alzheimer hastalığına yol açan tek bir etkenden söz edilemez. Aksine bilim adamları, belirtilerin ilk ortaya çıkmasını tetikleyen kalıtımsal, yaşam tarzı ve çevresel etkenlerin bileşimine inanmaktadırlar. Alzheimer’a tam olarak neyin sebep olduğu bilinmese de, hastalığın beyin hücreleri üzerindeki etkisi çok net bir biçimde biliniyor: Alzheimer hastalığı beyin hücrelerine zarar vererek onları öldürüyor.

Alzheimer’lı kişilerde iki tür beyin hücresi (nöron) tahribatı vardır:

• Plaklar: Nöronların normalde ürettiği zararsız proteinler olarak bilinen beta amiloid adlı bir madde, birikip topaklaşarak beyin hücreleri arasındaki bilgi akışını tıkar. Alzheimer hastalığında görülen nöron ölümünün ana sebebi bilinmese de, gittikçe artan sayıdaki araştırmalar, beta amiloid proteininin normal dışı davranışının aranılan suçlu olabileceğini gösteriyor.
• Düğümler: Beyin hücrelerinin iç destek sistemleri, tau adı verilen bir proteinin normal çalışmasına bağlıdır. Alzheimer hastalığı olan kişilerde, tau protein uzantıları bazı kimyasal değişikliklere maruz kalarak kendiliğinden düğümlenir. Birçok araştırmacı, bu durumun nöronlara ciddi şekilde tahribat verdiğini ve nöron ölümüne yol açtığını düşünüyor.

Risk Faktörleri

Risk Faktörleri

Yaş

Alzheimer hastalığı, ender olarak 40 yaş altındaki kişilerde görülebilse de, genellikle 65 yaş üstündekileri etkiler. 65 ile 74 yaş arasındaki kişilerin yaklaşık yüzde 5’inde Alzheimer hastalığı vardır. Bu oran, 85 yaş üstü için bir anda yüzde 50’ye kadar çıkar.

Kalıtım

Birinci dereceden bir akrabanızda (anne veya baba, kardeşler gibi) Alzheimer olması, hastalık riskinizi biraz arttırır. Alzheimer’ın aile içindeki kalıtımsal mekanizması hala büyük bir muamma olarak kalsa da, araştırmacılar bazı ailelerde riski arttıran birtakım genetik mutasyonlar tespit etmiştir.  

Cinsiyet

Kadınların Alzheimer olma oranları erkeklere göre daha yüksek. Bunun bir nedeni de erkeklerden daha uzun yaşamalarıdır.

Hafif bilişsel bozukluk

Hafif bilişsel bozukluğu olan kişilerin unutkanlığı, kendi yaşıtlarında olması gerektiğinden çok daha kötüdür; ama yine de bunama kadar da ciddi düzeyde değildir. Söz konusu bozukluğa sahip olan kişiler, ileride Alzheimer hastalığına yakalanma riski altındadırlar.

Yaşam tarzı

Kalp krizi riskini yaratan etkenler, aynı zamanda Alzheimer hastalığına yakalanma olasılığınızı da arttırır. Bunlar:

• Yüksek tansiyon
• Yüksek kolesterol
• Kontrol altına alınmayan şeker hastalığı  

Alzheimer’dan korunabilmek için, sadece vücudunuzu formda tutmak yeterli değil. Zihinsel egzersizin de önemi büyük. Bazı araştırmalar, zihni yaşam boyu, ama özellikle de ileri yaşlarda aktif tutmanın, Alzheimer riskini azalttığını gösteriyor.

Eğitim seviyesi

Araştırmalar, düşük eğitim seviyesi ile Alzheimer arasında bir bağlantı olduğunu gösteriyor. Ama bunun nedeni henüz tam olarak bilinmiyor. Bazı araştırmacılar, zihni ne kadar çok çalıştırırsak, nöronlar arası iletişim bağlantısını o kadar güçlendireceğimizi, dolayısıyla yaşlandıkça daha geniş bir stoka sahip olacağımızı savunuyorlar. Ancak bu durumda sürekli zihin egzersizleri yapan, yüksek eğitimli kişilerde Alzheimer hastalığını tespit etmek daha zorlaşabilir.

Komplikasyonları

Komplikasyonlar

Alzheimer hastalığının ileri aşamalarında kişi, kendine bakamaz hale gelebilir. Bu durumdan dolayı diğer hastalıklara yakalanmaya yatkınlıkları artar. Bu hastalıklar:

• Zatürre: Alzheimer hastaları yiyecek ve içecekleri yutmakta zorlanırlar. Bu yüzden bazı besin parçacıkları ve içecekler, yiyecek borusu yerine solunum borusu ve akciğerlere kaçar ve bu da zatürreye yol açabilir.
• Enfeksiyonlar: İdrar kaçırma sorunu yüzünden hastaya bir sonda bağlanabilir. Bu da idrar yolu enfeksiyonlarını önlemiş olur. Tedavi edilmeyen idrar yolu enfeksiyonları, ileride çok daha ciddi ve hayati tehlikesi olan enfeksiyonlara neden olabilir.
• Düşmeyle oluşan yaralanmalar: Alzheimer hastaları zaman ve mekan duygusunu kaybedebildiklerinden, bu durum düşme risklerini arttırır. Düşmeler, kırıklara yol açabilir. Ayrıca düşmeler, beyinde kanamaya yol açan ciddi kafa travmalarının en bilinen nedenlerindendir.

Muayenesi

Doktor Randevunuza Hazırlık

Alzheimer hastaları genelde kendilerinde bir problem olduğundan habersizdirler. Çoğu vakada, belirtileri fark eden ve doktordan randevu alanlar aile yakınlarıdır. Aile doktorunuz daha detaylı bir muayene için sizi bir sinir hastalıkları uzmanına veya psikoloğa yönlendirebilir.

Ne yapabilirsiniz?

Belirtilerinizin tümünün farkında olmadığınız için, doktor randevunuza yanınızda bir aile yakını veya iyi bir arkadaşınızla gidebilirsiniz. Ayrıca aşağıdakileri  içeren bir liste hazırlayabilirsiniz:

• Belirtilerinizin detaylı anlatımı
• Geçmişte yaşadığınız sağlık sorunları
• Ebeveynleriniz ve kardeşlerinizin sağlık sorunları
• Düzenli olarak kullandığınız tüm ilaç ve vitaminler
• Doktorunuza sormak istediğiniz sorular

Doktorunuzun yapacakları

Tipik bir muayenenin yanı sıra, doktorunuz ayrıca aşağıdakileri test ederek nörolojik sağlığınızı kontrol edebilir:

• Refleksler
• Kas gücü
• Kas tonusu (kasın gerginlik ve sıkılık hali)
• Dokunma ve görme duyuları
• Koordinasyon
• Denge

Randevunuz sırasında doktorunuz, ek olarak aşağıda bahsedilen yöntemlerle zihinsel durum tespiti yapmak isteyebilir.

• Bellek
• Sorun çözme kabiliyeti
• Konsantrasyon seviyesi
• Sayı sayma yeteneği
• Dil ve sözcük kullanımı

Testleri

Testler ve Tanı

Doktorlar, Alzheimer vakalarının yüzde 90’nına tanı koyabiliyorlar. Ancak Alzheimer hastalığının kesin tanısı, yalnızca kişi öldükten sonra, otopsi yoluyla beyindeki plak ve düğümlerin mikroskopla incelenmesinden sonra konulabiliyor.

Alzheimer hastalığını unutkanlıkla ilgili diğer hastalıklardan ayırabilmek için doktorlar aşağıda sıralanan testleri uygularlar.

Laboratuvar testleri

Doktorlar, tiroit düzensizlikleri veya vitamin eksikliği gibi bunamaya neden olabilecek diğer olasılıkları ortadan kaldırmak için hastaya kan testleri yaptırabilirler.

Nörofizyolojik testler

Hekimler bazen, hastanın düşünme ve hafıza yeteneklerini ölçmek için daha kapsamlı testler uygulayabilir. Tamamlaması birkaç saati bulan bu tür testler, Alzheimer ve diğer bunama türlerinin, özellikle de erken aşamada tespiti açısından çok önemlidir.

Beyin taramaları

Doktorlar, beynin görüntülerine bakarak, beyinde pıhtı, kanama veya tümör gibi görünen ve hastanın belirtilerine neden olan bir anormallik olup olmadığını tespit edebilirler. Pozitron emisyon tomografi (PET), beynin daha hareketsiz bölgelerini ve amiloid plaklarının yoğunlaştığı bölgeleri ortaya çıkarabilir.

• Manyetik Rezonans Görüntüleme (EMAR): EMAR aleti, güçlü bir manyetik alan içerisinde, vücuda radyo dalgaları göndererek beynin oldukça detaylı bir görüntüsünü alır. Hasta, dar masa gibi bir düzeneğe yatarak, silindir şeklindeki EMAR aletinin içine kayar. Bu sırada cihazdan yüksek sesli, gürültülü tıkırtılar çıkar. Tüm işlem, yaklaşık bir saat veya bundan biraz daha uzun sürebilir. EMAR aleti ağrısızdır ama kapalı alan korkusu olanlar, cihaz içindeyken klostrofobik hissedebilir.
• Bilgisayarlı tomografi (CT): Bilgisayarlı tomografi taramasında hasta, dar masa gibi bir düzenek üzerine yatar ve bu masa cihazın iç bölmesine kayar. Röntgen ışınları vücudun çeşitli açılarından geçer. Bilgisayar bu bilgiyi, beyni kesitler veya dilimler halinde görüntülemek için kullanır. Tarama ağrısızdır ve yaklaşık 20 dakika sürer.
• Pozitron emisyon tomografi (PET): PET taraması sırasında, hastaya küçük dozda bir radyoaktif madde enjekte edilir. Bu işaretleyici madde, beyne giden kimyasallarla birleşir. Hasta, masa gibi bir düzenekte yatarken kafasının üzerindeki bir tarayıcı, radyoaktif maddeyi takip eder. Bu, beynin hangi bölgelerinin düzgün çalışmadığını göstermeye yardımcı olur. Tarama ağrısızdır ve özellikle bunamanın farklı türlerini tespit etmekte faydalıdır.

Tedavisi

İlaç ve Tedavi

Günümüzde Alzheimer hastalığının bir tedavisi yoktur. Doktorlar bazen Alzheimer ile birlikte ortaya çıkan uykusuzluk, kaygı, huzursuzluk ve depresyon gibi belirtileri hafifletmek için bazı ilaçlar yazar. Ancak Alzheimer’ın yol açtığı beyin fonksiyonlarındaki bilişsel düşüşü yavaşlattığı kanıtlanan sadece iki tür ilaç grubu vardır:

Asetilkolinesteraz inhibitörleri

Bu gruptaki ilaçlar, beyin hücreleri arasında bilgi alışverişi sağlayan nörotransmitter denen maddelerin üretimini arttırmaya yarar. Ancak, asetilkolinesteraz inhibitörleri, bazı hastalarda işe yaramayabilir. Bu ilacı alanların neredeyse yarısında hiçbir gelişme görülmemiştir. Diğerleri de ilacı ishal, mide bulantısı ve kusma gibi ağır yan etkilerinden dolayı yarıda kesmeyi seçebilir.

Memantin etken maddeli ilaçlar

Orta ve ileri aşamadaki Alzheimer vakasını tedavi etmekte onaylanan ilk etken madde, Memantin’dir. Memantin, hücrelerarası haberleşmeyi sağlayan ve hastalık sırasında salınımı artan glutamat adlı maddeyi dengeleyerek, beyin hücrelerinin tahribatını önler. Bazı durumlarda, asetilkolinesteraz inhibitörleri grubundan bir ilaçla  birlikte de kullanılır. Memantin’in en bilinen yan etkisi baş dönmesidir. Ancak bazı hastalarda halüsinasyon ve kaygıyı arttırdığı da görülmektedir.

Yaşam Tarzı

Yaşam Tarzı ve Ev Reçeteleri

Sağlıklı bir yaşam tarzı, Alzheimer hastalığının oluşmasını önleyebilir veya geciktirebilir. Alzheimer hastalığı en çok 80 yaş üstü kişilerde yaygın olduğundan, hastalığın ilk ortaya çıkışını ertelemek, kişinin Alzheimer olmadan önce başka sebeplerden ölme olasılığını arttırır.

Bol sebze yiyin

Sağlıklı bir kiloda kalmanın ve sağlıklı bir şekilde beslenmenin, Alzheimer hastalığı riskini azalttığı görülüyor. Doktorunuz sağlıklı bir yaşam için size aşağıdakilerden yemenizi önerebilir:

• Bol sebze ve meyve
• Kırmızı et yerine balık veya hindi ve tavuk gibi beyaz etler
• Tam tahıllı ekmek ve tahıllı gevrek
• Proteini alabileceğiniz baklagiller, fındık veya ceviz gibi kabuklu yemişler ve çekirdekler
• Daha az doymuş yağlar ve daha çok zeytinyağı

Vücudunuzu çalıştırın

Yüksek seviyede fiziksel aktivite ile Alzheimer hastalığı riskinin düştüğü görülmüştür.

Zihninizi de çalıştırın

Zihni çalıştırmak bunamayı geciktirebilir. Bazı araştırmacılar, yaşam boyu sürdürülen zihin egzersizleri ve kişinin öğrenmeyi hiç bırakmamasının, nöronlar arası iletişim bağlantısını ekstra güçlendirerek bunamayı geciktireceğini savunuyorlar.

Yanınızda hatırlatıcı bir ajanda taşıyın

İleri tarihli etkinlikler dışında, gündelik olayları ve günlük aktivitelerinizi de bir ajandaya kaydedin ve işlerinizi tamamladıkça üzerlerini çizin. Hafıza sorununuz kötüye gitmeden bunu bir alışkanlık haline getirirseniz, hastalık ilerlemeye başladığında bu becerinizi daha kolay sürdürebilirsiniz. İlacınızı alıp almadığınızı veya sabah kimin aradığını hatırlayamazsanız, bunu ajandanızdan kontrol edebilirsiniz.

Alternatif  tedaviler

E vitamini

Bazı araştırmalar, E vitamininin Alzheimer hastalığının ilerlemesini yavaşlattığını gösterirken, bazıları da vitaminin hiçbir etkisinin olmadığını savunuyor. Doktorlar, kalp krizi riskini arttırdığı için hastaları, yüksek dozda E vitamini kullanmamaları hakkında uyarabilir.

Gingko

Bazı araştırmacılar, gingko biloba ağacının yapraklarından çıkarılan özün, Alzheimer hastalığı ile bağlantılı hafıza sorunlarını yavaşlattığına inanıyor. Ancak, yakın zamanda yapılan geniş çaplı bir araştırmada, gingkonun hiçbir etkisinin olmadığı saptandı. Bu tür ilaçlar, kanı sulandıran ilaçlarla etkileşime geçebileceğinden ve dolayısıyla da kanamaya yol açacağından, dikkatli olunmalıdır.

Huperzin A

Çin’de bir bitkinin özünden elde edilen Huperzin A, asetilkolinesteraz inhibitörleri grubundaki ilaçlarla benzer bir etkiye sahiptir. Aynı zamanda donepezil etken maddeli bir ilaç (Aricept) kullanıyorsanız, toksik yan etkilerinden dolayı Huperzin A almamalısınız.

Önleme

Hastalığı Önlemek

Alzheimer hastasının bakımını üstlenenler için haberler

Alzheimer hastalığının ilk ortaya çıkışını önleyen kanıtlanmış bir yöntem, henüz bulunamamıştır. Birkaç yıl önce, iyileşme vadeden bir aşının hastalar üzerinde denenmesi, aşı yapılan hastaların bazılarının beyninde ciddi bir ödeme yol açtıktan  sonra durduruldu.

Ancak, kalp hastalığını önlemek için alınması gereken tedbirlerin aynısı, Alzheimer hastalığı riskini azaltmak için de alınmalıdır. Çünkü kalp rahatsızlığı riskini arttıran etkenlerin çoğu, bunama riskini de artırmaktadır. Bu etkenlerin en önemlileri arasında yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve yüksek kan şekeri seviyesi bulunur.

Fiziksel, zihinsel ve sosyal olarak sürekli aktif kalmak da Alzheimer hastalığı riskini azaltır.

Destek

Hastalıkla Baş Etmek ve Destek

Alzheimer hastalarının bakımını üstlenenler için öneriler

Alzheimer hastaları genellikle kafa karışıklığı, hayal kırıklığı, kızgınlık, korku, şüphe, üzüntü ve depresyondan oluşan sürekli bir duygu karmaşası yaşar.

Hastanın yanında olup onu dinleyerek, hayattan hala zevk alınabileceğine ikna ederek, ona koşulsuz sevgi vererek, onurunu ve kendine olan saygının kaybetmemesi için elinizden geleni yaparak bu hastalıkla baş etmesine yardımcı olabilirsiniz.

Sakin ve huzurlu bir ev ortamı, davranışsal sorunların azalmasına yardımcı olur. Beklenmedik yeni durumlar, gürültü, çok sayıda insan kalabalığı, hastanın hatırlaması için baskıda bulunmak veya onu aceleye getirmek, ondan karmaşık işler yapmasını istemek hastada kaygıya neden olabilir. Alzheimer hastasının üzüntü yaşaması, onun net bir şekilde düşünme yeteneğini daha da azaltır.

Hastanın bakımını üstlenenlerin bakımı

Alzheimer hastasına bakmak, hem fiziksel hem de duygusal açıdan büyük emek gerektirir. Hastaya bakanda kızgınlık, suçluluk, hayal kırıklığı, cesaret kırılması, endişe, üzüntü ve toplumdan kendini soyutlama gibi duygulara sıkça rastlanır. Bir Alzheimer hastasına bakıyorsanız, kendinize aşağıdaki yöntemlere başvurarak yardım edebilirsiniz:

• Arkadaşlarınız ve ailenin diğer üyelerinden ihtiyaç hissettiğinizde yardım istemek
• Kendi sağlığınızı korumak
• Hastalık hakkında mümkün olduğu kadar fazla bilgi edinmek
• Sevdiğiniz hastanın bakımında rol oynayacak doktor, sosyal hizmet uzmanı ve diğer kişileri araştırmak
• Bir destek grubuna katılmak

Alzheimer hastalarının  ve onlara bakanların çoğu terapi yardımı alır veya konuyla ilgili bir destek grubuna katılır. Size yakın bir Alzheimer Vakfı veya Derneği görevlisi ile hastalıkla ilgili doktor, kaynak ve referanslar, evde bakım sağlayan kuruluşlar, bakımevleri, telefon destek ve yardım hattı, eğitici seminer bilgilerini almak için irtibata geçin.