Nedir

Çift kutuplu bozukluk ya da diğer adıyla manik depresiflik kişinin ruh halinin bunalımın dip noktalarından taşkınlığın uç noktalarına gidip gelmesine neden olur. Bunalıma girdiğinizde üzgün ve çaresiz hissedebilir, çoğu şeye ilgi ve keyif kaybı yaşayabilirsiniz. Duygu durumunuz diğer kutba kaydığındaysa sevinçten havalara uçup çok enerjik hissedebilirsiniz. Bu ruh hali değişimleri sadece yılda birkaç kere görülebileceği gibi sıklığı günde birçok kereye kadar çıkabilir. Bazı durumlarda, manik depresiflik bunalım ve taşkınlık (mani) belirtilerini aynı anda taşıyabilir.

Çift kutuplu rahatsızlık, hayatı aksatan uzun süreli bir bozukluk olsa da bir tedavi programıyla duygu durumunuzu kontrol altında tutabilirsiniz. Bu genellikle, ilaç tedavisi ve psikolojik destekle sağlanabilir.

Belirtileri

Belirtileri

Manik depresiflik bilim çevrelerindeki adıyla çift kutuplu (çift kutuplu) bozukluk birçok alt türe bölünür. Her birinin kendine has belirtileri vardır. Manik depresifliğin alt türleri:

  • Çift kutuplu I. Ruh hali değişiklikleri iş, okul ve insan ilişkilerinizde belirgin ölçüde zorluk yaşatır. Manik nöbetler ağır ve tehlikeli olabilir.
  • Çift kutuplu II. Çift kutuplu I’e oranla ciddiyeti daha azdır. Keyifli bir ruh hali, asabiyet ve çalışma veriminizde değişiklikler yaşamanıza rağmen genellikle normal hayatın gereklerini devam ettirebilirsiniz. Tam gelişmiş taşkınlık (mani) yerine şiddeti daha az olan hipomani söz konusudur. Genel anlamda, çift kutuplu II’de bunalım dönemleri hipomani dönemlerine oranla daha uzun sürer.
  • Siklotimi. Manik depresifliğin daha hafif yaşandığı bir türüdür. Siklotimide hipomani ve bunalım rahatsız edici olsa da uçlarla dipler arasındaki gelgitler diğer çift kutuplu bozukluk türleri kadar şiddetli değildir.

Manik depresifliğe özgü belirtiler kişiden kişiye değişir. Bazı kişilerde bunalım çoğu sorunun sebebiyken bazılarında taşkınlık belirtileri (manik belirtiler) asıl sorunun kendisidir. Bunalımla taşkınlık (mani) belirtileri veya hipomani hepsi aynı anda görülebilir. Bu durum karışık dönem olarak bilinir.

Çift kutuplu bozukluğun taşkınlık (manik) evresi

Çift kutuplu bozukluğun manik ve hipomanik evrelerine ait belirtiler şunlardır:

  • Mutluluktan uçma hali
  • Aşırı iyimserlik
  • Abartılı öz saygı
  • Karar vermede yetersizlik     
  • Hızlı konuşma
  • Birbiriyle yarışır düşünceler
  • Asabi davranışlar
  • Gerginlik ya da asabiyet
  • Fiziksel faaliyetlerde artış
  • Alışveriş çılgınlığı ya da parasal seçimlerde mantıksızlık
  • Hedeflere ulaşmak adına çalışma isteğinde artış
  • Cinsel dürtülerde artış
  • Uyku ihtiyacında azalma
  • Tek bir konuya odaklanmada yetersizlik
  • Dikkatsiz ve tehlikeli biçimde ilaç ve alkol kullanımı
  • İş ya da okul hayatını devamlı aksatma
  • Hezeyanlar yaşama ve gerçeklikten kopukluk (psikoz)
  • İş ya da okulda düşük performans

Çift kutuplu bozukluk bunalım (depresyon) evresi

Çift kutuplu bozukluğun bunalım evresi işaret ve belirtileri şöyle sıralanabilir:

  • Hüzün
  • Çaresizlik
  • İntihara meyilli düşünce ve davranışlar
  • Endişe
  • Suçluluk
  • Uyku sorunları
  • Yorgunluk
  • Günlük faaliyetlere ilgi kaybı
  • Odaklanma sorunları
  • Asabiyet
  • Nedeni bilinmeyen kronik ağrılar
  • İş ya da okulu sürekli aksatma
  • İş ya da okulda düşük performans

 Çift kutuplu bozukluğun diğer belirtileri

 Çift kutuplu bozukluğun belirtileri arasında ayrıca şunlar vardır:

  • Mevsimsel ruh hali değişiklikleri. Mevsime bağlı duygusal rahatsızlıkta olduğu gibi çift kutuplu bozukluğu olan kişiler de mevsimsel ruh hali değişiklikleri yaşayabilirler. Bazı bireyler ilkbahar yaz döneminde manik veya hipomanikken sonbahar ve kış geldiğinde bunalıma girerler. Bazıları için bu durum tam tersi bir seyir izleyebilir. İlkbahar yaz mevsimlerinde bunalımdayken sonbahar kış geldiğinde manik ya da hipomanik olurlar.
  • Ani dalgalanmalı çift kutuplu bozukluk. Manik depresif bazı bireyler ani ruh hali değişiklikleri yaşarlar. Bir yıl içinde dört ve dörtten fazla ruh hali değişimi gözlemlenir. Bununla birlikte, bazılarında ruh hali değişimleri bazen birkaç saatten daha ani bir şekilde gelişebilir.
  • Psikoz. Taşkınlık (mani) ve bunalımın şiddetli evreleri gerçeklerden kopma suretiyle psikozla sonuçlanabilir. Psikoz belirtilerini gerçek olmamasına rağmen güçlü bir şekilde varlığına inanılan inanışlar (hezeyanlar) ve duyulup görülebilinen ama aslında var olmayan şeyler, diğer bir tabirle sanrılar oluşturur.

Çocuklar ve yetişkinlerde belirtiler

Belirgin bir şekilde bunalım ve taşkınlık (mani) ya da hipomani yerine çift kutuplu bozukluk sahibi çocuk ve yetişkinlerde en dikkat çekici şey patlayıcı öfke, ani duygu durum değişimleri, dikkatsiz davranışlar ve saldırganlıktır. Bazı durumlarda, birkaç saat içinde duygu dalgalanmaları gerçekleşebilir. Örneklemek gerekirse neşe içinde gülüp oynayan bir çocuk aynı gün içinde uzun ağlama krizleri ve birdenbire gelişen öfke nöbetleri yaşayabilir. Değişken uyku düzeni çocukluk dönemi çift kutuplu bozukluğun bir diğer belirtisidir.

Ne zaman doktora gidilmeli?

Bunalım ya da taşkınlığın herhangi bir belirtisine sahipseniz bir doktora ya da sağlık uzmanına gidiniz.

Çift kutuplu bozukluk kendi kendine geçen bir sorun değildir. Çift kutuplu bozukluk alanında deneyimli bir akıl sağlığı uzmanından tedavi konusunda yardım almak belirtileri kontrol altında tutmaya yardımcı olabilir.

Pek çok çift kutuplu bozukluk hastası gerekli tedaviyi alamaz. Uç noktalardaki duygu durumlarına rağmen çift kutuplu bozukluk hastaları duygusal düzensizliklerinin hem kendi hem yakınlarının hayatlarını olumsuz yönde ne derecede etkilediğini fark etmezler. Çift kutuplu bozukluk hastaları gibiyseniz mutluluktan uçma hissinin ve daha üretken olmanın keyfini çıkartıyor olabilirsiniz. Bununla birlikte, bu aşırı mutluluk hali duygusal bir yıkım sonucu sizi bunalmış ve yıpranmış ve belki de finansal, yasal ve ilişkilerinizde sorunlu birine dönüştürebilir.

Tedavi konusunda çekimserseniz bir arkadaşınızdan ya da sevdiğiniz birinden, bir sağlık uzmanından, güvenilir bir rehberden ya da güvendiğiniz birinden destek alın. Başarılı bir tedavinin ilk basamağı onlar olabilirler.

İntihara meyilli düşünceleriniz varsa

İntihara meyilli düşünce ve davranışlar çift kutuplu bozukluk hastalarında sıkça görülür. Kendinizde ya da tanıdığınız birinde intihara meyilli bir tutum gözlemliyorsanız hemen yardım isteyin. Yapmanız gerekenlerin bazıları şunlardır:

•    Aile bireylerinden biriyle ya da bir arkadaşla iletişime geçin.

•    Bir doktordan, akıl sağlığı ya da sağlık uzmanından yardım isteyin.

•    Bir devlet adamı, din adamı ya da toplumun güvendiği bir kişiyle bağlantıya geçin.        

Ne zaman acil yardıma başvurmalı?

Bir yakınınızın kendine zarar verdiğine şahit olursanız ya da ciddi ciddi böyle düşüncelere sahipse yalnız bırakılmamasına özen gösterin. Onu bir hastaneye götürün ya da acil yardım isteyin.

Sebepleri

Sebepleri

Çift kutuplu evrelerin oluşumunda etkili olduğu düşünülen birden fazla neden ve tetikleyici vardır.

  • Biyolojik farklılıklar. Çift kutuplu bozukluk hastalarının beyinlerinde fiziksel farklılıklar görünmektedir. Bu farklılıkların kesin etkileri konusunda kesin bir sonuca varılmasa da ileride bozukluğun nedenlerinin anlaşılmasına yardım edebilir.
  • Nörotransmitterler. Doğal yollarla oluşan beyin kimyasalları, yani nörotransmitterlerdeki dengesizliğin, çift kutuplu bozukluk ve diğer duygudurum bozukluklarında önemli bir rol oynadığı düşünülüyor.
  • Hormonlar. Hormonal dengesizlikler çift kutuplu bozukluk nedenleri ya da tetikleyicileri arasında olabilir.           
  • Kalıtsal özellikler. Aynı rahatsızlığa sahip kardeş ya da ebeveyne sahip kişilerde çift kutuplu bozukluk görülme sıklığı daha fazladır.
  • Çevre. Stres, istismar, ciddi kayıplar ya da diğer travmatik deneyimler çift kutuplu bozukluğun oluşumunda rol oynayabilir.

Risk Faktörleri

Risk Faktörleri

 Çift kutuplu bozukluk olasılığını artıran risk faktörleri içinde şunlar yer alır.

  • Kardeş ya da ebeveyn gibi çift kutuplu bozukluk sahibi bir yakın akrabaya sahip olmak
  • Yüksek stres altındaki dönemler
  • İlaç ya da alkolün yanlış kullanımı
  • Sevdiği birinin ölmesi gibi hayattaki önemli değişimler
  • 15 ve 30 yaşları arasında olmak

Genellikle çift kutuplu bozukluk eşliğinde görülen diğer sağlık sorunları

Çift kutuplu bozukluğunuz varsa teşhis öncesi ya da sonrasında belirlenmiş başka bir sağlık sorununuz daha olabilir. Bu sağlık sorunları teşhis edilip tedavi edilmeli çünkü mevcut çift kutuplu bozukluğu tetikleyebilir. Bu sağlık sorunlarının bazıları:

  • Endişe bozuklukları. Travma sonrası stres bozukluğu, sosyal fobi ve genel endişe bozuklukları örnekler arasındadır.
  • Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu. Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğunun çift kutuplu bozuklukla çakışan belirtileri vardır. Bu nedenle, çift kutuplu bozukluğu dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğundan ayırt etmek güçtür. Bazen hastaya her iki teşhis aynı anda konabilir.
  • Madde bağımlılığı ya da yanlış kullanımı. Çift kutuplu bozukluk sahibi pek çok insanın aynı zamanda yanlış ilaç ve alkol kullanımıyla ilgili sorunları vardır. Sokakta satılan ilaçların ya da alkolün onlara iyi geldiğini düşünseler de bozukluğu tetikleyici, bunalım ve taşkınlığı uzatıcı veya kötüleştirici etkileri vardır.
  • Fiziksel sağlık sorunları. Çift kutuplu bozukluk sahibi kişiler kalp hastalıkları, tiroit sorunları ve obezite gibi başka sağlık sorunları da olabilir.

Komplikasyonları

Komplikasyonları

Tedavi edilmezse çift kutuplu bozukluk hayatınızın her alanını olumsuz yönde etkileyen ciddi sorunlarla sonuçlanabilir. Bunlardan bazıları:

  • Madde ve ilaç kullanımıyla bağlantılı sorunlar
  • Yasal sorunlar
  • Parayla ilgili sorunlar
  • İlişkilerle ilgili sorunlar
  • Kendini toplumdan soyutlama ve yalnızlık
  • İş ya da okulda düşük performans
  • İş ya da okulu düzenli aksatma
  • İntihar

Muayenesi

Muayene

Başlangıç olarak, ilk önce aile hekiminiz ya da bir pratisyen hekimle görüşmeniz muhtemeldir. Bununla birlikte bazen randevu almak amacıyla yaptığınız telefon konuşması doğrudan bir psikiyatri uzmanına yönlendirmeyle de sonuçlanabilir. Psikiyatri uzmanı, akıl hastalıkları teşhisi ve tedavisinde ilaç yazma konusunda uzmanlaşmış doktordur.

Doktorla görüşme süresinin kısa olması ve konuşulacak konu fazlalığı sebebiyle görüşmeye ön hazırlıklı gitmek sizin yararınıza olacaktır. Sizi randevuya hazırlayacak ve doktorunuzdan neler bekleyebileceğinizi gösterecek bazı öneriler:

Neler yapabilirsiniz?

  • Sahip olduğunuz her belirtiyi yazın. Bunların içine randevuyu düzenleme nedeninizle alakasız gibi görünenleri de dahil edin.
  • Başlıca kişisel bilgilerinizi yazın. Bunların içine önemli stres kaynaklarınızı ya da son zamanlarda hayatınızda yaşanan önemli değişikleri ekleyin.
  • Kullandığınız ilaçların tam bir listesini oluşturun. Bunların içine vitamin ve ek besinleri de ilave edin.
  • Mümkünse aileden biri ya da bir arkadaşınızı yanınızda götürün. Bazen randevu sırasında size sunulan bilginin tamamını anlamayıp hatırlamak zor olabilir. Size eşlik edecek kişi kaçırdığınız ya da unuttuğunuz bir konuyu hatırlayabilir.

Doktora neler sorabilirsiniz?

Doktorla randevu süreniz kısa olduğundan öncesinde soracağınız soruları hazırlamak görüşmenizi en verimli şekilde geçirmenizi sağlayacaktır. Zamanın tahmin ettiğinizden daha yetersiz olması olasılığına karşı sorularınızı en önemliden en önemsize göre sıralayın. Çift kutuplu bozuklukla bağlantılı sorunlara dair doktorunuza sorabileceğiniz bazı temel sorular:

  • Belirti ve durumumun nedeni çift kutuplu bozukluk olabilir mi?
  • Belirti ve durumumun en muhtemel sebebi dışındaki diğer sebepler nelerdir?
  • Ne tür testler yaptırmam gerekli?
  • Benim için en yararlı tedavi hangisidir?
  • Önerdiğiniz ana bakış açısının alternatifleri nelerdir?
  • Başka sağlık sorunlarım da var. Hepsini aynı anda nasıl kontrol altında tutabilirim?
  • Ne tür kısıtlamalara uymam gerekecek?
  • Bir psikiyatri uzmanı mı yoksa başka bir akıl sağlığı danışmanına mı görünmeliyim? Bu bana kaça mal olur ve sağlık sigortam bunu karşılar mı?
  • Yazmış olduğunuz ilaçlara eşdeğer başka ilaçlar var mı?
  • Alıp inceleyebileceğim broşür ya da başka yayınlar var mı? Hangi web sitelerini ziyaret etmemi önerirsiniz?

Sormak için hazırladığınız sorular dışında randevu sırasında aklınıza gelen ya da anlamadığınız konularla ilgili sorularınızı çekinmeden sorun.

Doktorunuz size ne sorabilir?

  • Siz ya da yakınınızda bunalım, taşkınlık (mani) ya da hipomani belirtileri ilk ne zaman fark edildi?
  • Ruh haliniz ne kadar zamanda bir değişiyor?
  • Kötü hissettiğinizde intihara meyilli düşünceler taşıyor musunuz?
  • Belirtilerinizin şiddeti nedir? Günlük hayatınızı ya da ilişkilerinizi etkiliyor mu?
  • Ailenizde çift kutuplu bozukluk sahibi başka birileri var mı?
  • Sahip olduğunuz diğer akıl sağlığı ya da fiziksel sağlık sorunları nelerdir?
  • Alkol ya da yasadışı ilaçlar kullanıyor musunuz?
  • Gecelik uyku miktarınız nedir? Zamanla değişkenlik gösteriyor mu?
  • Korunmasız seks, mantıksız veya anlık parasal kararlar gibi normalde yapmayı göze alamayacağınız süreçler yaşıyor musunuz?
  • Varsa belirtilerinizi iyileştiren şeyler nelerdir?
  • Varsa belirtilerinizi kötüleştiren şeyler nelerdir?

Testleri

Testleri

Doktorlar çift kutuplu bozukluktan şüphelendiklerinde genelde birkaç test ve inceleme yürütürler. Bunlar diğer sorunları eleyip bir teşhise varmaya ayrıca ilgili güçlükleri tespit etmeye yardımcı olur. Yürütülen bazı test ve incelemeler şöyledir:  

  • Fiziksel inceleme. Boy ve kilo ölçümünün yanı sıra kalp atış hızı, kan basıncı ve vücut ısısının kontrolü gibi hayati belirtilerin; kalp ve ciğerlerin dinlenmesini ve karın boşluğunun incelenmesini kapsayabilir.
  • Laboratuvar testleri. Kan ve idrar tahlillerini kapsayabilir. Bu testler belirtilere neden olan herhangi bir fiziksel sorunun tanımlanmasına yardım edebilir.
  • Psikolojik değerlendirme. Bir doktor ya da akıl sağlığı uzmanı düşünceleriniz, duygularınız ve davranış biçimlerininiz hakkında sizinle konuşacaktır. Bir kendi kendini değerlendirme ya da soru formu da doldurabilirsiniz. İzninizi almak suretiyle ailenize ve yakın arkadaşlarınıza belirti ve taşkınlık (mani) ya da bunalım dönemlerinizle ilgili bilgi almak için sorular sorulabilir.

Çift kutuplu bozukluk teşhisi için değerlendirme ölçütleri

Çift kutuplu bozukluk teşhisi koyabilmek için Akıl Hastalıkları Teşhis ve İstatistik El Kitabı’ndaki yazılı ölçütlerin karşılanması gerekir. Bu kılavuz Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayımlanmış olup akıl sağlığı uzmanları tarafından teşhis koyarken ve sigorta şirketleri tarafındansa geri ödeme yaparken referans olarak kullanılır. Çift kutuplu bozukluk teşhis ölçütleri belli başlı çift kutuplu bozukluk türlerine göre temellendirilmiştir.

  • Çift kutuplu I: Şimdiye kadar an az bir taşkınlık (mani) ya da karışık nöbet yaşamışsınızdır. Henüz şiddetli bir bunalım nöbeti geçirmemiş olabilirsiniz. Çift kutuplu I kişiden kişiye değişiklik gösterdiğinden size özgü işaret ve belirtilere dayalı daha pek çok alt kategori teşhis ölçütü mevcuttur.
  • Çift kutuplu II: Şimdiye kadar en az bir bunalım ya da hipomani nöbeti (ama tam bir taşkınlık nöbeti ya da karışık nöbet değil) yaşamışsınızdır. Çift kutuplu II, ilişkiler ve iş gibi alanlarda üzüntü ve zorluğa neden olan belirtilere sahiptir. Çift kutuplu II’nin size özgü işaret ve belirtilere dayanan alt kategorileri bulunur.
  • Salınımlı rahatsızlık: Şimdiye kadar pek çok hipomani nöbeti ve bunalım evreleri yaşamış olabilirsiniz ama hiç tam anlamıyla bir taşkınlık (mani) nöbeti, şiddetli bir bunalım evresi ya da karışık evre yaşamamışsınızdır. Salınımlı rahatsızlığın teşhisi için belirtiler iki ve daha fazla yıla (bir yıl çocuklukta bir yıl yetişkinlikte) yayılır. Bu süreçte belirtilerin hiçbiri bir ya da iki aydan fazla zaman sürmez. Belirtilerin bazıları ilişki ve işte ciddi üzüntü ve zorluğa neden olur.

Teşhis kılavuzu taşkınlık (mani), hipomani, ağır depresyon ve karışık evrelerle ilgili belirgin ölçütlere sahiptir.

Taşkınlık (mani) evresi ölçütleri

Taşkınlık dönemi ayırt edici olağandışı özeliklere sahip bir dönem olup en az bir hafta süren (hastane bakımı gerektirdiğinden bir haftadan az), ısrarla yükselen, genişleyen ya da asabileşen bir ruh halidir. Dengesiz bir ruh halinin yaşandığı bu süreçte aşağıdaki belirtilerin üç ya da daha fazlasının (sadece asabiyetin bulunması durumundaysa en az dördünün) görülmesi gerekir.

  • Aşırı öz saygı ya da muhteşem olduğunu düşünme
  • Azalmış uyku ihtiyacı (örneğin üç saatlik uyku sonrası dinlemiş hissetme)
  • Olağandışı ölçüde konuşkanlık
  • Birbiriyle yarışır düşünceler
  • Dikkat dağınıklığı
  • Hedefe odaklı faaliyetlerde artış (sosyal, iş ya da okul, seks konusunda olabilir)
  • Kontrolsüz alışveriş çılgınlığı, düşüncesiz cinsel deneyimler ya da mantıksız iş yatırımları gibi keyif verici ama sonucunda acı verici sonuçlar barındıran aktivitelerle uğraşılması

Bir nöbetin taşkınlık (mani) olarak tanımlanabilmesi için:

  • Duygu durum bozukluları işte, okulda ya da her zamanki sosyal faaliyet veya ilişkilerde fark edilir ölçüde zorluğa neden olacak kadar ağır olmalı; kendine ya da başkalarına zarar vermeyi engelleme amacıyla hastane bakımı gerektiriyor olmalı; gerçeklikten kopmayı (psikoz) tetikliyor olmalı.
  • Belirtiler karışık dönem ölçütlerini karşılamıyor olmalı.
  • Belirtiler alkol ve ilaç kullanımı, ilaç tedavisi ya da aşırı faaliyet gösteren tiroit bezi gibi bir sağlık sorununun doğrudan etkisi nedeniyle oluşmuş olmamalı.

Hipomani evresi ölçütleri

Hipomani evresi ayırt edici olağandışı özeliklere sahip bir evre ya da ruh hali olup en az dört gün sürer. Her zamanki o bunalıma girmemiş ruh halinden farklıdır. Bu rahatsız ruh hali döneminde aşağıdaki belirtilerden üç ya da daha fazlası (sadece asabiyet varsa dördü) görülmelidir.

  • Aşırı öz saygı ve kendini muhteşem zannetme
  • Uyku ihtiyacında düşüş (örneğin, sadece üç saatlik uyku sonrasında dinlemiş hissedebilirler)
  • Olağandışı ölçüde konuşkanlık
  • Birbiriyle çelişen düşünceler
  • Dikkat dağınıklığı
  • Hedefe odaklı faaliyet sayısında artış (sosyal hayatta, iş veya okulda, ya da cinsel)
  • Kontrolsüz alışveriş çılgınlığı, düşüncesiz cinsel deneyimler ya da mantıksız iş yatırımları gibi keyif verici ama sonucunda acı verici sonuçlar barındıran aktivitelerle uğraşılması

Bir nöbetin hipomani olarak tanımlanması için

  • Duygudurum rahatsızlığı fark edilir ölçüde şiddetli ve işlevlerin yerine getirilmesinde bireye özgü olmayan değişiklere neden olmalı.
  • Nöbetler iş, okul ya da sosyal yaşamda fark edilir ölçüde ağır değildir; hastane bakımı gerektirmez ya da gerçeklerden kopukluğu (psikoz) tetiklemez.
  • Belirtiler karışık nöbet ölçütlerini karşılamaz (karışık nöbet ölçütleri için aşağıya bakınız).
  • Belirtiler alkol ya da ilaç kullanımının, ilaçla tedavinin ya da aşırı faaliyet gösteren tiroit bezi gibi bir sağlık sorununun doğrudan etkisi değildir.

Ağır bunalım evresi ölçütleri

Ağır bunalım teşhisi koyabilmek için aşağıdaki belirtilerin beşinin (ya da daha fazlasının) iki hafta boyunca görülmesi gerekir. Bunlardan biri ya bunalmış ruh hali ya da keyif alma kaybıdır. Belirtiler sizin hissettiklerinize veya yakınlarınızın gözlemlerine dayanabilir. Bunlar:

  • Çoğu gün, hatta her gün üzgün, boşlukta ya da ağlamaklı hissettiren sıkkın bir ruh hali (çocuk ve yetişkinlerde bunalmış ruh hali sürekli asabiyet olarak görülebilir).
  • Çoğu gün, neredeyse her gün yaşanılan ilgi kaybı ya da hiçbir şey ya da neredeyse hiçbir aktiviteden keyif almama durumu
  • Diyet yapılmamasına rağmen kilo kaybı, kilo alma ya da neredeyse her gün iştahın azalıp çoğalması (çocuklarda kilo alamama, bunalım işaretlerinden biri olabilir)
  • Neredeyse her gün uyuyamama sorunu ya da uyuma isteğinde artış
  • Başkaları tarafından gözlemlenebilen yorgunluk ya da hareketlerde yavaşlama hali
  • Neredeyse her gün yorgun hissetme ya da enerji eksikliği
  • Neredeyse her gün değersizlik hissi ya da fazla ve uygunsuz bir şekilde suçluluk hissetme
  • Neredeyse her gün düşünme ve yoğunlaşmada yetersiz olma veya kararsızlık yaşama
  • Tekrarlanan intihar fikri ya da intihar girişimleri

Ağır bunalım tanısı konulması için:

  • Belirtiler karışık nöbet ölçütleriyle eşleşmez (karışık nöbet ölçütleri için aşağıya bakınız).
  • Belirtiler iş, okul, sosyal faaliyetler ya da insan ilişkiler gibi günlük hayatın farklı alanlarında fark edilir ölçüde zorluğa neden olacak kadar şiddetli olmalıdır.
  • Belirtiler ilaç kullanımı, tedavisi ya da aşırı faaliyet gösteren tiroit bezi gibi bir sağlık sorununun doğrudan etkisi değildir.
  • Belirtiler sevdiği birini kaybetmenin verdiği acı nedeniyle oluşmamıştır.

Karışık evre ölçütleri

  • Taşkınlık (mani) ve ağır bunalım evrelerine ait ölçütler neredeyse her gün haftada bir görülür.
  • Ruh halindeki rahatsız edici durumun iş, okul ya da sosyal faaliyetle insan ilişkilerinde fark edilir ölçüde zorluğa neden olacak kadar şiddetlidir ya da gerçeklerden kopmaya (psikoz) yol açar.
  • Belirtiler ilaç kullanımı, tedavisi ya da aşırı faaliyet gösteren tiroit bezi gibi bir sağlık sorununun doğrudan etkisi değildir.

Çocuklarda teşhis

Yetişkinlerinin teşhisinde kullanılan resmi ölçütler çocuk ve ergenlerin teşhisinde de kullanılır. Bununla birlikte, çift kutuplu belirtilerin çocuklarda görülme biçimleri yetişkinlerinkinden farklı olabilir ve teşhis için izlenen ölçütlere uymayabilir. Yetişkinler genelde taşkınlık (mani) ve bunalım evrelerini belirgin bir biçimde yaşamaya meyilliyken çocuklar ve ergenler duygu durumu, davranış ve enerji seviyelerinde istikrarsız ve ani değişiklikler yaşayabilirler.

Bu değişimlerim normal inişli çıkışlı halleri mi olduğunu, yoksa stres ya da sarsıntı sonucunda mı oluştuğunu veya herhangi bir zihinsel hastalığın işareti mi olduğunu söylemek çoğu zaman zordur. Daha da ileri gidip konuyu zorlaştırdığımızda çift kutuplu bozukluk teşhisi konmuş çocukların aynı zamanda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ya da bir başka davranış bozukluğu olan aksilik hastalığıyla teşhis edildiklerini görürüz.

Çift kutuplu bozukluk çocuklarda görülmesine rağmen okul öncesi ya da daha erken yaşlardaki teşhisi oldukça zordur. Elimizdeki ölçütlerin çocukların teşhisindeki doğruluğu henüz tam olarak kanıtlanmamıştır. Çift kutuplu bozukluk dışında çocukların duygu durumu ve davranışlarını etkileyen daha pek çok konu vardır.

Tedavisi

Tedavisi

Çift kutuplu bozukluk zamanla daha iyi hissettiğiniz dönemleri de kapsayan ömür boyu süren bir tedavi gerektirir. Tedavi, bu konuda uzmanlaşmış bir psikiyatr tarafından yürütülür. Psikolog, sosyal sorumlu ve psikiyatri hemşiresinden oluşan bir ekibiniz de olabilir. Çift kutuplu bozukluğun birincil tedavisini ilaç tedavisi; bireysel, grup veya aile psikolojik danışmanlığı; eğitim ve destek grupları oluşturur.

  • Hastanede tedavi. Tehlikeli davranışlar sergiliyor, intihara meyilli hissediyor ya da gerçeklerden kopuş yaşıyorsanız hastane tedavisi gerekli olabilir.
  • Başlangıç tedavisi. Genellikle duygu durumunuzu dengelemek amacıyla alınan ilaçlardan oluşur. Belirtiler kontrol altına alındığındaysa doktorunuzla en iyi uzun süreli tedavinin bulunması için çaba harcanır.
  • Koruma amaçlı tedavi. Çift kutuplu bozukluğu kontrol altına almayı amaçlayan uzun süreli bir tedavidir. Koruma tedavisini atlayan kişilerin belirtilerle tekrar karşılaşma ya da küçük ruh hali değişikliklerinin bu kez tam bir taşkınlık veya bunalım olarak nüksetmesi riski vardır.
  • Madde bağımlılığı tedavisi. Hastanın alkol veya ilaç bağımlılığı varsa tedavi edilmesi gerekli olabilir. Aksi takdirde, çift kutuplu bozuklukla baş etmek oldukça zor olabilir.

İlaç tedavisi

Çift kutuplu bozukluğun tedavisinde kullanılan pek çok ilaç mevcuttur. Bunlardan birinden yararlanamadığınız takdirde diğer seçeneklere geçiş yapabilirsiniz. Doktorunuz etkinin en iyi seviyede alınması için farklı ilaçları bir arada tavsiye edebilir. Çift kutuplu bozukluğu tedavi amaçlı ilaçların içinde hastalığın belirtilerinden en uç noktalardan mutlu ve üzgün hissetmeyi engelleyici (ruh hali sabitleyiciler), bunalım ve endişeye iyi gelen ilaçlar yer alır.

Çift kutuplu bozukluğun tedavisi için kullanılan ilaçlar arasında:

  • Lityum. Lityum etkili bir şekilde duygu durum dalgalanmalarını dengelemeye, çift kutuplu bozukluğun belli başlı kategorilerinde görülen uç seviyelerdeki mutluluk ve üzüntüyü engellemeye yönelik olarak yıllardan beri kullanılır. Düzenli kan testi gerektirir çünkü lityum tiroit ve böbrek sorunlarına neden olabilir. En sık rastlanılan yan etkileri arasında çarpıntı, kilo aldırma ve sindirim sorunları gözlemlenmiştir.
  • Antipsikotikler. Olanzapin, risperidon ve ketiyapin gibi belli başlı antipsikotikler, antikonvülsanların yararını görememiş kişilerde etkili olabilir. Yan etkiler ilaç kullanım şekline göre değişiklik gösterse de kilo alımı, uykusuzluk, çarpıntı, ağızda kuruluk, bulanık görme ve cinsel yaşamda değişiklikler oluşabilir.
  • Fluoksetin ve olanzapin. Bunalım tedavisinde kullanılan ve duygu durumu dengelemeyi sağlayan antidepresan fluoksetin ve antipsikotik olanzapinin bir arada kullanıldığı bir tedavidir. Yan etkiler arasında kilo alımı, uyuşukluk, ağızda kuruluk, iştahın artması ve yorgunluk bulunmaktadır. Antidepresanların neden olduğu benzeri cinsel problemler de görülebilir.
  • Benzodiazepinler. Endişeyi önlemeye yönelik bu ilaçlar uykuyla ilgili sorunları çözmeye yardımcı olabilir. Bu ilaçlar arasında klonazepam, lorazepam, diazepam, klordiazepoksit ve alprazolam örnek olarak verilebilir. Bu ilaçlar genel olarak endişeyi kısa süreli yok etmeye yarar. Uyuşukluk, kas eşgüdümünde azalma ve denge sorunları gibi yan etkileri vardır.

Doğru ilaç nasıl seçilir?

Her ilaç farklıdır ve bunun doğal sonucu olarak doğru ilacı bulmaya çalışırken deneyip yanılma şansı göz önüne alınmalıdır. İlaçların tam etkisini görmek için sekiz ya da daha fazla haftalık bir zamana ihtiyaç olduğundan bu süreçte sabırlı olmak büyük önem taşır. Genellikle her seferinde sadece bir adet ilaç değiştirilir bu yüzden doktorunuz en az yan etkiye sahip ve belirtilerinizi rahatlatacak en iyi seçeneklerden birini belirleyecektir. Bu birkaç ayınızı ya da daha fazlasını alabilir ve ilaçların kullanım şeklini ayarlamak belirtilerinizdeki değişiklik tablosuna bağlıdır. Yan etkilerin olumsuz sonuçları siz doğru ilacı bulup doğru miktarlarda aldığınızda ve vücudunuz ilaca alıştığında giderek azalacaktır.

İlaç tedavisi ve hamilelik

Çift kutuplu bozukluk tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar doğum kusurlarına neden olabilir.

  • Hamileliği önlemek için etkili bir doğum kontrolü kullanınız. Çift kutuplu bozukluk tedavisi için kullanılan ilaçlar doğum kontrolü ilaçlarının etkisini yok edebileceğinden       doktorunuzla en doğru korunma yöntemini tartışmanız yararlı olacaktır.
  • Hamile kalmayı planlıyorsanız doktorunuzla görüşüp tedavi seçenekleriniz konuşunuz.
  • Doktorunuzun emzirme konusundaki görüşlerine başvurun çünkü bazı çift kutuplu bozukluk ilaçları anne sütü yoluyla bebeğe geçebilir.

Psikoterapi

Psikoterapi çift kutuplu bozukluğun tedavisinin diğer önemli bir parçasıdır. Yardımı dokunacak bazı psikoterapi tipleri şunları içerir.

  • Bilişsel davranış terapisi. Bireysel terapiler içinde sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Bilişsel davranış terapisinin odak noktasını sağlıksız, olumsuz inanış ve davranışların belirlenmesi ve bunların sağlıklı ve olumlu bir şekle dönüştürülmesi oluşturur. Çift kutuplu evreleri tetikleyen nedenlerin tespit edilmesine de yardımcı olur. Strese neden olan ve üzüntü verici durumlarla baş etmeye yönelik teknikler de öğretilir.
  • Eğitim. Çift kutuplu bozukluk hakkında bilgi edinmenizi sağlayan danışmalık (psikoeğitim) siz ve yakınlarınızın rahatsızlığını anlamanıza yardımcı olur. Neler olup bittiğini biliyor olmak en iyi destek ve tedaviyi almanıza ve sevdiklerinizin uyarıcı belirtilerini fark etmenize olanak verir.
  • Aile terapisi. Bir psikologun ya da akıl sağlığı uzmanının aile bireyleriyle beraber ziyaret edilmesine dayanan bir terapidir. Aile içindeki stres kaynaklarının belirlenip azaltılmasına yardımcı olur. Aile bireyleri arasındaki iletişimin geliştirilmesini, sorun ve çatışmaların çözülmesini sağlar.
  • Grup terapisi. Benzer sorunları olan insanların iletişim kurup birbirlerinden öğrenmesi amacıyla bir toplantı çerçevesinde bir araya gelmesiyle oluşur. Daha iyi ilişkiler geliştirmeye yardımcı olabilir.
  • Diğer terapiler. Bazı başarılı sonuçlar elde edilmiş diğer terapi yöntemleri arasında şunlar          yer alır: Kötüleşen belirtiler için erken tanımlama ve terapi (ön belirti tespiti), günlük hayat ve insan ilişkileriyle ilgili sorunları belirleyip çözmeye yönelik terapi (kişilerarası ve sosyal ritim terapisi). Bu seçeneklerden herhangi birinden yararlanıp yararlanmayacağınızı doktorunuza danışın.

Elektrokonvülsif terapi.

Şiddetli bunalım evreleri yaşayan ya da intihara meyilli olan veya tedavi almış olmasına rağmen belirtilerin iyileşmesinde herhangi bir ilerleme kaydedilmemiş kişilerde elektrokonvülsif terapi etkili olabilir. Bu tedaviyle beyne elektrik akımı verilir. Araştırmacılar bunun tam olarak nasıl işlediğini çözmüş değiller. Ama elektrik şoklarının ruh halinde iyileşmelere yol açan beyin kimyasallarında birtakım değişikliklere yol açtığı düşünülüyor. Hamileyken ya da diğer ilaç tedavilerinin işe yaramadığı durumlarda taşkınlık ve şiddetli bunalımı tedavi etme seçeneklerinden biri olabilir.

Hastanede tedavi

Bazı durumlarda çift kutuplu bozukluğu olan kişiler hastanede tedavi yönteminden yararlanırlar. İster taşkınlık ister şiddetli bunalım geçiriyor olsun, hastane dahilinde psikiyatrik tedavi almak kişiyi sakinleştirme, güvenliğini sağlama ve duygu durumunu dengeleme de yardımcı olabilir. Kısıtlı hastane tedavisi ya da günlük tedavi de diğer seçenekler arasında düşünülebilir. Bu programlar destek ve danışmanlık sağlarken aynı zamanda belirtileri kontrol altına almaya yardımcı olur.

Çocuk ve ergenlerin tedavisi

Çift kutuplu bozukluk sahibi çocuk ve ergenler, yetişkinler için kullanılan ilaçları kullanırlar. Ama ilaçların güvenilirliği ve etkisi konusunda çocuklara yönelik araştırma sayısı pek fazla değildir. Bu nedenle tedavi kararları yetişkinler için yapılmış araştırmalar üzerinden verilir. Karar verilirken tespit edilen belirti üzerine yapılmış vakalar bazındaki değerlendirmeler, ilacın yan etkileri ve diğer etkenler dikkate alınır. Yetişkinlerde olduğu gibi ilaçların yararlı olmadığı ağır çift kutuplu bozukluk sahibi çocuk ve ergenlerde de elektrokonvülsif terapiye başvurulabilir.

Çift kutuplu bozukluk teşhisi konmuş çoğu çocuk birincil tedavinin bir parçası olarak ve belirtilerin nüksetmesini engellemek amacıyla rehberlik almalıdır. Psikoterapi öğretmen ve okulun rehber öğretmenlerinin de yardımıyla çocukların baş etme yeteneklerini geliştirmeye, öğrenme güçlüklerini belirlemeye ve sosyal ilişkilerini çözmeye yardımcı olabilir. Ayrıca aile içi bağları ve iletişimi güçlendirmede de faydalıdır. Çift kutuplu bozukluk sahibi ileriki yaşlardaki çocuklarda yaygın olan madde bağımlılığı sorununda da gerekli olabilir.

Yaşam Tarzı

Yaşam tarzı

Çift kutuplu bozukluğu kötü yönde etkileyebilecek davranış ve duygu durum dalgalanmalarını engellemek adına hayat tarzınızla alakalı bir takım değişiklikler yapmanız muhtemeldir. Yakınlarınız desteğini almayı da unutmayın. Yapabileceklerinizden bazıları şunlardır:

  • Yasadışı ilaç kullanımını bırakın. Çift kutuplu bozuklukla ilgili en büyük endişe kaynaklarından biri risk almaya yönelik davranışların olumsuz sonuçları olan ilaç ve alkol bağımlılığıdır. Bunları tek başınıza bırakmada zorluk çekiyorsanız yardıma başvurun.
  • Sağlıklı olmayan arkadaşlıklardan sakının. Etrafınızı sizi olumlu yönde etkileyecek ve çift kutuplu bozukluğunuzu kötüleştirecek davranış ve hareketleri teşvik etmeyecek insanlarla kuşatın.
  • Düzenli egzersiz yapın. Hafif ama düzenli bir egzersiz programı izlemek ruh halinizi dengelemeye yardımcı olabilir. Spor yapmak kendinizi iyi hissettirecek beyin kimyasallarını (endorfin) harekete geçirerek uyku ve daha pek çok konuda yararlı olabilir.
  • Yeterince uyumaya dikkat edin. Yeterli miktarda uyumak ruh halinin kontrolünün önemli bir parçasıdır. Uyku sorununuz varsa doktorunuzla görüşerek neler yapabileceğinizle ilgili bilgi alın.

Alternatif tedavi

Bazı alternatif ilaçların faydasını da görebilirsiniz ancak bunların etkileri üzerine yapılmış pek fazla çalışma yoktur. Yapılan çalışmaların çoğu şiddetli bunalım üzerine olduğundan çift kutuplu bozukluk konusunda ne kadar etkili oldukları net değildir.

  • Omega-3 yağ asitleri. Bu yağlar rahatsızlıkla alakalı beyin fonksiyonları ve bunalımın iyileştirilmesinde olumlu bir etki yaratabilir. Omega-3 açısından zengin balık tüketiminin yaygın olduğu çevrelerde çift kutuplu bozukluğa daha az rastlandığı gözlemlenmiştir. Omega-3 asitlerinin sağlığa daha pek çok yararı vardır ancak çift kutuplu bozukluğa ne derece faydalı olduğu araştırma gerekiyor.
  • Kantaron. Bu ot bunalıma karşı faydalı olabilir. Ama alınan antidepresan ve diğer ilaçlarla etkileşime geçebilir ve taşkınlığı tetikleyebilir.
  • S-adenosyl-L-methionine (SAMe). Bu asit ilavesinin bunalımla alakalı olarak beynin fonksiyonlarına faydalı olduğu gözlemlenmiştir. Çift kutuplu bozukluk konusunda ne derece yardımcı olduğu net değildir. Kantaronda olduğu gibi taşkınlığı tetikleyebilir.
  • Bitkisel karışımlar. Geleneksel Çin ilaçları gibi farklı birçok bitkinin karıştırılmasıyla elde edilen bu ilaçların etkileri henüz araştırılmamıştır. Bazılarının olumlu etkileri gözlemlenmiştir ama faydalarının daha fazda incelenmesi gerekmektedir. Ama bunları kullanmak size zarar vermeyecektir. Örneğin akupunkturu diğer çift kutuplu bozukluk tedavilerinin yanında güvenle uygulayabilirsiniz.
  • Yoga. Yoga bunalımı rahatlatmaya ve duygu durum dalgalanmalarını dengelemeye yardımcı olabilir. Sağlığa başka katkıları da mevcuttur.
  • Masaj terapisi. Çift kutuplu bozukluk belirtilerini kötüleştiren endişe ve strese karşı olumlu etkileri vardır.

Alternatif ilaçlar asıl tedaviye destek sağlayıcı birer etken olsa da bazı noktalara dikkat edilerek kullanılmalıdır.

  • Reçeteli ilaçlarınızı almayı bırakmayın ya da terapilerinizi aksatmayın. Özellikle mevzu       çift kutuplu bozukluk ise alternatif ilaçlar asıl ilaç tedavisinin yerini tutamaz.
  • Doktorunuz ve sağlık uzmanınıza dürüst olun. Hangi tamamlayıcı tedavi yöntemlerini kullandığınızı ya da kullanmak istediğinizi açık açık belirtin.
  • Muhtemel tehlikelere karşı bilinçli olun. Bu ilaçların doğal olması illaki güvenli oldukları anlamına gelmez. Alternatif tedavileri denemeden önce barındırdıkları riskleri ve asıl           ilaçlarla etkileşimleri hakkında bilgilenin.

Destek

Çift kutuplu bozuklukla başa çıkmak mücadele gerektirir. İşte size yardımcı olacağını düşündüğümüz birkaç öneri.

  • Çift kutuplu bozukluk hakkında bilgilenin. Durumunuzla ilgili bilgi sahibi olmak sizi güçlendirecek ve tedavi planınıza uygun hareket etmenizi sağlayacaktır. Sizin dışınızda aileniz ve arkadaşlarınızı da ne tür bir süreçten geçtiğiniz konusunda bilgilendirin.
  • Destek gruplarına katılın. Çift kutuplu bozukluk destek gruplarına katılmak sizin gibi sorunlar yaşayan diğer insanlarla iletişim kurmanıza ve deneyimlerinizi paylaşmanıza yardımcı olabilir.
  • Hedeflerinize bağlı kalın. Çift kutuplu bozukluğu yenmek zaman gerektirir. Hedeflerinizi aklınızda tutarak ve duygu durum dalgalanmaları nedeniyle zarar görmüş ilişkilerinizi ve diğer sorunlarınızı düzeltebileceğinizi hatırlatarak istek ve şevkinizi yüksek tutun.
  • Sağlıklı çıkış yolları bulun. Boş zaman uğraşları, egzersiz ya da eğlence faaliyetleri gibi yollarla enerjinizi boşaltacak yöntemler keşfedin.
  • Stresle baş etmek için rahatlama teknikleri öğrenin. Yoga, Tai-Chi, meditasyon ya da başka yöntemler rahatlamanıza yardımcı olabilir.

Önleme

Önleme

Çift kutuplu bozukluğu engellemeye yönelik kesin bir yöntem yoktur. Ama herhangi bir akıl hastalığıyla ilgili ilk belirtilerden itibaren tedaviye başlamak çift kutuplu bozukluğu ya da diğer sağlık koşullarının kötüleşmesini önlemeye yardımcı olabilir.

Çift kutuplu bozukluk teşhisi konulduysa bazı teknikler küçük nöbetlerin tam gelişmiş taşkınlık ve bunalım nöbetlerine dönüşmesini engelleyebilir.

  • Uyarıcı işaretleri dikkate alın. Belirtilerin henüz zayıfken yönetilmeye başlanması kötüleşmesini engelleyebilir. Kendiniz ya da bakımından sorumlu kişi çift kutuplu nöbetlerinizin görülme şeklini ve onları nelerin tetiklediğini belirlemiş olabilir. Bunalım ya da taşkınlık nöbetlerinden biriyle karşı karşıya olduğunuzu hissettiğinizde doktorunuzu arayın. Aile bireylerini ve arkadaşlarınızı uyarıcı işaretleri izlemeye dahil edin.
  • İlaç ve alkol kullanmaktan sakının. Rahatlamanıza yardım ettiklerini düşünseniz de alkol ve sokakta satılan ilaçlar belirtilerin nüksetmesine neden olabilir.
  • İlaçlarınızı tam olarak belirtildiği şekilde alın. İlaçların istenmeyen yan etkilerinin olmasının dışında uzun süreli ilaç tedavisi gerektiren bir akıl sağlığı taşımaktan dolayı mutsuz hissedebilirsiniz. İyi hissettiğiniz zamanlarda ilaç tedavisini bırakmaya meyilli olabilirsiniz. Böyle bir davranış ani değişikliklere yol açabilir. Örneğin, çok sıkkın hissedebilir, intiharı düşünebilir ya da taşkınlık (manik) veya hipomanik nöbetler geçirebilirsiniz. Bir değişiklik yapma zorunluluğu hissediyorsanız doktorunuza danışın.
  • Diğer ilaçlara geçiş yapmadan önce kontrol edin. Başka bir doktorun önerdiği ilaçları almadan önce çift kutuplu bozukluk tedavinizi yürüten doktorunuza danışın. Bazen alınan diğer ilaçlar çift kutuplu nöbetleri nüksettirebilir ya da zaten kullandığınız ilaçlarınızın etkisini olumsuz yönde etkileyebilir.

Op. Dr. Yeşim YERÇOK

Yeni evli ciftiz iliskiye girdigiiz halde kanama olmadi zarin bozuldugunu nasil anlariz... devamı