• İçindekiler
• Nedir
• Nasıl Yayılır
• Belirtiler
• Testler
• Tedavi
• Önleme

Nedir

Nedir?

Ebola hemorajik ateşi insanlarda ve memeli hayvanlarda (maymun ve şempanze) görülen ciddi, genellikle ölümcül bir hastalıktır. Hastalık 1976 yılında ilk defa ortaya çıkmasının ardından düzensiz şekilde ortaya çıkmıştır.

Hastalığın nedeni Ebola virüsünün neden olduğu enfeksiyondur. Hastalık adını ilk olarak belirlendiği Afrika’daki Kongo Demokratik Cumhuriyeti (eski Zaire) gölünden almıştır. Virüs, Filoviridae adı verilen RNA ailesinin iki üyesinden birisidir. Bugüne kadar tanımlanan Ebola virüsünün dört türünden üçü insanlarda hastalığa yol açmıştır: Ebola-Zaire, Ebola-Sudan ve Ebola-Fil Dişi Sahilleri. Dördüncü virüs Ebola-Reston insanlarda değil memeli hayvanlarda hastalığa neden olmuştur.

Ebola Virüsü Doğada Nerede Bulunur?

Ebola virüsünün tam kökeni, yerleri ve doğal ortamı (“doğal deposu”) bilinmiyor. Bununla birlikte mevcut delil ve benzer virüslerin doğasına bakıldığında araştırmacılar virüsün zoonotik (hayvan kökenli) olduğuna ve genellikle Afrika kıtasına özgü hayvanlarda bulunduğuna inanır. Benzer taşıyıcı hayvanlar muhtemelen Filipinler’den Amerika Birleşik Devletleri’ne ve İtalya’ya ithal edilen enfeksiyonlu sinomolgus maymunlardan izole edilen Ebola-Reston ile de ilişkilendirilir. Virüs Kuzey Amerika gibi diğer kıtalara özgü değildir. 

Ebola Hemorajik Ateşi Vakaları Nerelerde Görülür?

Onaylanan Ebola hemorajik ateşi vakaları Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Gabon, Sudan, Fildişi Sahilleri ve Uganda’da rapor edilmiştir. Liberya’da serolojik enfeksiyon delili olan fakat belirgin hastalığı olmayan bir kişi rapor edilmiştir ve İngiltere’de bir laboratuvar elemanı kaza eseri iğneden hastalığı kapmıştır. Amerika Birleşik Devletleri’nde insanlarda hastalık vakaları bugüne kadar rapor edilmemiştir. Ebola-Reston virüsü Filipinler’den Amerika Birleşik Devletleri ve İtalya’daki araştırma tesislerine ithal edilen maymunlarda ciddi hastalıklara ve ölümlere neden olmuştur: Salgın esnasında birçok araştırmacı virüsü kapmıştır; fakat hasta olmamıştır.   

Ebola hemorajik ateşi düzensiz olarak salgın halinde ortaya çıkar ve genellikle bir sağlık ortamında yayılır (amplifikasyon). Düzensiz, izole fakat onaylanmamış vakaların da oluşması olasıdır. Bilinen vakaların ve salgınların kronolojik listesini gösteren bir tablo burada mevcuttur.

Nasıl Yayılır

Ebola Virüsü Nasıl Yayılır?                                          

İnsanlarda ebola virüsü enfeksiyonu önemsizdir; insanlar virüsü taşımazlar. Virüsün doğal deposu bilinmediği için, virüsün salgının başında insanlarda ilk ortaya çıktığı durum kararlaştırılmamıştır. Bununla birlikte araştırmacılar ilk hastanın enfeksiyonlu bir hayvanla temas ederek hastalığı kaptığı hipotezini ortaya koymuştur.

Salgın ortamında ilk vaka (genellikle indeks olgu olarak adlandırılır) hastanın enfeksiyon kapmasının ardından insanlar virüsü birçok yolla bulaştırabilir. İnsanlar Ebola virüsünü enfeksiyonlu kişinin kanı ve/veya salgısına doğrudan temas etmeleri halinde kapabilirler. Bu nedenle virüs genellikle enfeksiyonlu insanların aileleri veya arkadaşları yoluyla yayılır.  Kişi aile bireyleri ve arkadaşlarını beslerken, tutarken veya onlara ilgi gösterirken bu salgılarla yakın şekilde temas edebilir. İnsanlar Ebola virüsüne enfeksiyonlu salgılarla kirlenen iğneler gibi nesnelerle temas yoluyla kolayca maruz kalabilir.   

Sokomiyal olmayan bulaşma sık olarak Ebola hemorajik ateşi salgınıyla ilişkilendirilmiştir ve yukarıda tanımlanan iki tür bulaşmayı da içerir; fakat klinik veya hastane gibi sağlık-bakım ortamında yayılan hastalıkları tanımlamak için kullanılır. Afrika’daki sağlık-bakım tesislerinde hastalar genellikle maske, önlük veya eldiven kullanılmadan bakılır ve sağlık bakım elemanları koruyucu kıyafetleri giymeden Ebola hemorajik ateşi bulunan hastaları tedavi ettiğinde virüse maruz kalır. Ayrıca iğne veya şırıngalar kullanıldığında tek kullanımlık türlerden olmayabilir veya sterilize edilmeyebilir ve birden çok kullanımlı ilaç şişelerine enjekte edilmeden önce sadece durulanmış olabilir. Eğer iğne veya şırıngalar virüsle kirlenirse ve ardından tekrar kullanılırsa birçok kişi enfeksiyon kapabilir.    

Virginia’daki memeli hayvan araştırma tesisinde gözlemlenen Ebola-Reston tesisteki hava yoluyla maymundan maymuna geçebilir. Bütün Ebola virüs türleri hava kaynaklı tanecikler (aerosollar) yoluyla yayılma göstermiştir; bununla birlikte bu tür yayılma hastane veya ev gibi gerçek ortamlarda insanlar arasında dosyalanmamıştır.

Belirtiler

Belirtiler

Ebola hemorajik ateşinin belirtileri tüm hastalar için aynı değildir. Aşağıdaki tablo bilinen vakalarda hastalığın rapor edilme sıklığına göre hastalığın belirtileri gösterir.

 

Zaman dilimi	Çoğu Ebola hastasında gözlemlenen belirtiler	Bazı Ebola hastalarında gözlemlenen belirtiler
Virüsle enfeksiyonu kaptıktan sonra birkaç gün içerisinde:	Yüksek ateş, baş ağrısı, kas ağrısı, mide ağrısı, yorgunluk, ishal	Boğaz ağrısı, hıçkırık, ciltte kızarıklık, kırmızı ve kaşınan gözler, kan kusma, kanlı ishal
Virüsle enfeksiyonu kaptıktan sonra bir hafta içerisinde:	Göğüs ağrısı, şok ve ölüm	Körlük, kanama

 

Araştırmacılar bazı kişilerin neden Ebola hemorajik ateşi hastalığından iyileştiğini ve diğerlerinin iyileşemediğini anlamıyorlar. Bununla birlikte genellikle hastalığa yakalanarak ölen hastaların ölüm zamanlarında virüse karşı önemli bağışıklık reaksiyonu geliştirmedikleri biliniyor.

Testler

Testler

Enfeksiyonu sadece birkaç gün önce kapmış bir kişide Ebola hemorajik ateşini teşhis etmek zordur; çünkü kırmızı ve kaşınan gözler gibi erken belirtiler virüse özgü değildir ve daha sık ortaya çıkan hastalıkları bulunan diğer hastalarda da gözlemlenir. Eğer kişide yukarıdaki tabloda belirtilen belirtiler bulunuyorsa ve Ebola virüsünden şüphe duyuluyorsa, derhal birkaç laboratuvar testi yapılmalıdır. Bu testler arasında sıtma için kan film incelemesi ve kan kültürü yer alır. Eğer şüphelenilen hastada kanlı ishal varsa, dışkı kültürü yapılmalıdır.

Ebola Hemorajik Ateşi Teşhisinde Kullanılan Laboratuvar Testleri Nelerdir?

Antijen yakalama enzime bağlı bağışıklık deneyi (ELISA) testi, IgG ELISA, polimeraz zincirleme reaksiyonu (PCR) ve virüs izolasyonu belirtilerin başlamasının ardından birkaç gün içerisinde Ebola hemorajik ateşi teşhisinde kullanılabilir. Hastalık sürecinin ilerleyen durumlarında veya iyileşmenin ardından test edilen kişiler IgM and IgG antikorları için de test edilebilir; hastalık aynı zamanda geriye dönük olarak immünohistokimya, virüs izolasyonu ve polimeraz zincirleme reaksiyonu kullanılarak ölmüş hastalarda da teşhis edilebilir.

Tedavi

Tedavi

Ebola hemorajik ateşi için standart bir tedavi yoktur. Son zamanlarda hastalara destekleyici terapi uygulanır. Bu, kişinin sıvılarını dengelemeyi ve elektrolitleri, hastadaki oksijen statüsünü ve kan basıncını korumayı, hastaların sağlık sorununa neden olabilecek enfeksiyonlara karşı tedavi edilmesini içerir. Kikwit salgını esnasında sekiz hastaya Ebola virüsüyle enfeksiyon kapan ama iyileşmeyen kişilerin kanları verilmiştir. Bununla birlikte, çalışma boyutu ufak olduğu ve katılımcıların özellikleri onları iyileşmeye eğilimli hale getirdiği için (katılımcıların genç olduğu dahil)  tedavinin etkisi bilinmiyor.

Önleme

Önleme

Afrika’daki Ebola hemorajik ateşinin önlenmesi birçok zorluk teşkil edebilir. Doğal Ebola virüsü kaynaklarının kimliği ve yeri bilinmediği için oluşturulan sadece birkaç birincil önleme yöntemleri bulunur.

Eğer hastalık vakaları oluşursa, mevcut sosyal ve ekonomik durumlar sağlık-bakım tesislerinde salgının yayılmasına elverişlidir. Bu nedenle sağlık-bakım sağlayıcıları Ebola hemorajik ateşinin oluşması halinde hastalığı saptamalıdır. Bu kişiler aynı zamanda tanısal testler yapabilir, pratik viral hemorajik ateşi önlemlerine veya bariyer hasta bakım tekniklerine hazır olmalıdır. Bu teknikler arasında maske, eldiven, önlük ve gözlük gibi koruyucu kıyafetlerin giyilmesi; ekipmanların tamamen sterilize edilmesi dahil enfeksiyon kontrol önlemlerinin kullanılması ve Ebola hemorajik ateşi rahatsızlığı bulunan hastaların korunmasız kişilerle temasının engellenmesi yer alır. Bütün bu tekniklerin amacı kişinin, hastanın kanı ve salgısıyla temasını önlemektir. Eğer Ebola hemorajik ateşi bulunan bir hasta ölürse, ölen hastanın vücuduyla doğrudan temasın önlenmesi aynı oranda önemlidir.   

Ebola Hemorajik Ateşi Kontrolü ve Önlenmesi İçin Ne Gibi Zorluklar Var?

Bilim insanları ve araştırmacılar hastalığın erken teşhisine ve Ebola virüsünün ve neden olduğu hastalıkların ekolojik yönden araştırılmasına yardımcı olmak amacıyla ek tanısal araçlar geliştirme konusunda zorluklarıyla karşı karşıyadır. Ayrıca araştırma amaçlarından bir tanesi hastalığın etkisini kararlaştırmak amacıyla şüpheli alanların gözlemlenmesidir. Virüs deposu ve virüsün nasıl yayıldığına dair daha geniş çaplı bilgiler ileri oluşabilecek salgınların etkili şekilde önlenmesi için gereklidir.