Gençlik çağında DEHB 

Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB), çocukluk çağında en sık rastlanan davranış bozukluğu türüdür. Bu durum, okul çağındaki çocukların ve ergenlerin yüzde 8 ila 10’unu etkiler. Çocukluk döneminde teşhis edilen DEHB rahatsızlıkları, insanları genellikle gençlik dönemleri süresince de etkilemeye devam eder. Dikkatsizlik, dürtüsellik ve hiperaktivite belirtilerinin, genç bireyin hayatına ciddi biçimde olumsuz etkileri olur: Yaşamlarında kesintiler oluşmasına yol açar. 

Bazen DEBH rahatsızlıklarına, bazı özel tıbbi koşullar eşlik ediyor olabilir. Örneğin, DEBH rahatsızlıkları öğrenme güçlüğü, anksiyete bozuklukları ve madde kullanımına bağlı duygu durum bozuklukları ile bir arada ortaya çıkabilir. Yanı sıra, DEHB rahatsızlıkları bulunan bir genç, aynı zamanda karşı gelme bozukluğu veya davranış bozukluğu yaşıyor olabilir. Etkin tedaviye başlanılmadan önce DEHB ve eşlik eden sorunların doğru bir biçimde teşhis edilmiş olması büyük önem taşır. DEHB rahatsızlıkları, bir gencin hayatını tüm yönleriyle etkiler.

Çok genç yaşta kokain bağımlılığı ve uyarıcı ilaçların kötüye kullanımı gibi davranışların ortaya çıkmasına ya da diğer olumsuz davranış biçimlerinin taklit edilmesine sebep olabilir. 

Gençlerde DEHB belirtileri nelerdir? 

Gençlerde karşılaşılan DEHB belirtileri, çocuklarda karşılaşılan DEHB belirtileriyle benzerlik gösterir. Bu belirtiler şu şekilde sıralanabilir: 

• Dikkat dağınıklığı
• Sinirlilik
• Konsantrasyon bozuklukları
• Hiperaktivite 
• Dürtüsellik
• Uyku bozuklukları

Ergenlikten kaynaklanan hormonsal değişikliklerin yirmili yaşlara kadar devam ediyor olması, DEHB belirtilerinin şiddetlenmesine yol açabilir. 

DEHB gençlerin hayatını nasıl etkiler? 

DEHB rahatsızlıkları bulunan birçok genç, dikkat dağınıklığı ve konsantrasyon ile ilgili sorunlar nedeniyle okul hayatlarında problemler yaşamaktadır. DEHB rahatsızlıkları bulunan gençlerin, özellikle tedavi görmemeleri durumunda, öğrenim süreçlerinde sene kaybı yaşamaları mümkündür. 

DEHB rahatsızlıkları bulunan gençlerin, işlenen konuyu veya ders kitaplarını unutmaları ya da günlük sınıf çalışmalarına ilgilerini kolayca kaybetmeleri sıkça karşılaşılan durumlardır. Gençler, aşırı dikkatsiz ya da soruları cevaplarken sıranın kendilerine gelmesini bekleyemeyecek derecede aşırı sabırsız olabilirler. Ödevlerini gerçekleştirirken sergiledikleri aceleci tavırlarla öğretmenlerini ve sınıf arkadaşlarını kayba uğratabilirler. DEHB rahatsızlıkları bulunan gençler, kıpır kıpır olabilir ve sınıfta sakin bir şekilde oturmak konusunda sorun yaşayabilirler.

DEHB rahatsızlıkları bulunan gençler, başka konular üzerinde yoğun bir şekilde düşünüyor olduklarından, gerçekleştirmeleri gereken esas görevlerini unutabilirler. Bu tip davranışlar, özellikle ödevlerinde, atletik becerilerinde ve yaşıtları ile ilişkilerinde gözlenebilir. Dikkat eksikliği genellikle yapılan işleri olumsuz etkiler, bu durum testlerde düşük performans göstermeye, ders dışı etkinliklerden ve spor aktivitelerinden dışlanarak, çeşitli gruplar tarafından reddedilmeye yol açar.

DEHB alkol kullanımı ve trafik kazası riskini artırır mı? 

DEHB problemleri bulunan gençlerde sürücülük özel bir risk oluşturur. Bu gençlerin, bir trafik kazasına karışma riskleri normal gençlere oranla iki ila dört kat daha fazladır. DEHB bulunan gençlerde risk yargısı olgunlaşmamış ve heyecan arayışı dürtüselleşmiş olabilir. Bu özelliklerin tamamı bir trafik kazasında ciddi yaralanma olasılığını arttırabilecek etkenlerdir. Yapılan çalışmalar DEHB rahatsızlıkları bulunan genç sürücülerin, rahatsızlıklarına yönelik reçeteli ilaç kullanmaları durumunda, kaza riskinin önemli ölçüde azaldığını göstermektedir. 

DEHB olmayan gençlerle kıyaslandığında, DEHB bulunan gençlerin düzenli içiciler olma ihtimali, belirgin bir oranda daha yüksektir. Aynı zamanda alkol tükettiklerinde sorun çıkarma ihtimalleri de yüksektir. DEHB rahatsızlıkları bulunan gençlerin, olumsuz alkol kullanım alışkanlıkları geliştirmesi riskinin iki kat daha fazla olduğu klinik çalışmalarla kanıtlanmıştır. Bu çalışmalarda ayrıca, bu gençlerin uyuşturucu ile ilgili problem yaşama risklerinin üç kat daha fazla olduğu ortaya çıkmıştır. 

DEHB rahatsızlıklarının başlangıç döneminde uygun bir şekilde tedavi edilmesi, gençlerin ilerleyen dönemlerde alkol ve uyuşturucu bağımlılığı yaşama riskini azaltabilir. 

DEHB rahatsızlıkları olan gençler için önerilen tedavi şekilleri nelerdir? 

Konu DEHB rahatsızlıkları bulunan gençlerin tedavisi olduğunda, savunulan birçok farklı görüş bulunmaktadır. Bazı uzmanlar, gençler için yalnızca davranış terapisi uygulanmasının yeterli olduğu görüşündedir. Fakat birçok sağlık kuruluşu, DEBH problemleriyle karşılaşılan gençlerin de, çocuklarda olduğu gibi ilaç tedavisi görmesi gerektiğini savunmaktadır.  

Genel olarak, ilaç ve davranış terapisinin bir arada yürütülmesi, DEHB rahatsızlıkları bulunan gençlerin tedavisi için uygulanacak en verimli yöntemdir.  

DEHB rahatsızlıkları bulunan gençlerin tedavisi için, genellikle uyarıcı ilaçlar reçete edilir. Bu ilaçlarla farkında oluş durumu arttırılabilir ve gençlerin okulda daha iyi performans göstermesine yardımcı olunur. Uyarıcı ilaçlar, beyindeki dopamin adlı kimyasal düzeyinin kademeli olarak artmasını sağlayarak çalışır

Dopamin, sinir iletiminin kimyasal safhasında yer alan kimyasal bir maddedir. Beyinde sinirler arasındaki sinyalleri taşıyan bu önemli kimyasalın, hareket, uyku, duygu durum, dikkat ve öğrenme gibi birçok işlev ile bağlantıları bulunmaktadır. Araştırmacılar,  DEBH tedavisinde kullanılan uyarıcıların dopamin salgılanmasını aşamalı olarak arttırarak, beyindeki zayıf dopamin sinyallerini güçlendirdiğini ve düzene soktuğunu düşünmektedirler. 
Bulgular ayrıca, nikotin ve kokain gibi olumsuz etkileri bulunan maddelerin de, beyindeki dopamin etkinliğini geçici olarak arttırdığını göstermektedir. Bu durum, ayrıca DEHB rahatsızlıkları bulunan kişilerin neden uyuşturucu kullanımı konusunda daha büyük risk altında olduğuna dair bir göstergedir.

DEHB rahatsızlıkları bulunan gençlerin tedavisinde, uyarıcı olmayan ilaçlar da kullanılır.  DEHB tedavisi için kullanılan uyarıcı olmayan ilaçlarda, uyarıcı ilaçların yan etkileri oluşmaz. Örneğin uyarıcı ilaçların kullanımı durumunda ortaya çıkabilecek endişe bozuklukları, sinirlilik ve uykusuzluk artışı uyarıcı olmayan ilaçlarda oluşmaz. 

DEHB’nın şu an için bilinen kesin bir tedavisi yoktur. Aşırı dozda ilaç kullanımı, intihar düşünceleri, düzensiz ruh hali ve uyuşturucu kullanımı gibi yan etkilerin oluşmasına sebep olabilir. 

Ebeveynler DEHB rahatsızlıkları bulunan bir gence nasıl yardımcı olabilir? 

DEHB rahatsızlıkları bir gencin hayatını, aile ve eşiyle olan ilişkilerinden motivasyon ve verimliğe, hatta toplam özgüvene kadar uzanan geniş bir yelpazede tüm yönleriyle etkiler. Bu nedenle, bir ebeveynin ilk hedefi gençle açık açık konuşmak, her durum için destekleyici ve kabullenici olmaktır. Ebeveynler, gençlerin DEHB rahatsızlıklarından kaynaklanan belirtileri kendi kendilerine yönetebilmelerine yardımcı olmak için şunları yapabilir: 

• Çocuğunuzun beklentilerini, yönünü ve limitlerini açık bir biçimde belirlemesini sağlayın. 
• Günlük bir program sürdürün ve dikkat dağıtıcı unsurları en aza indirgeyin. 
• Gençlerin kişisel başarının zevkini yaşayabilecekleri etkinlikler bulun (Spor, hobiler, müzik dersleri gibi). 
• Olumlu alışkanlıklar kazandırarak, gencin kendisine olan saygısının oluşmasını sağlayın. 
• Etkili bir disiplin sistemi oluşturun ve olumsuz davranışları, çocuğunuza sağladığınız ayrıcalıkların sürelerini kısıtlayarak yanıtlayın.
• Çocuğunuza planlama ve organizasyon konularında yardımcı olun. 
• Aileniz için sabit bir yemek zamanı, uyanma saati ve yatma saati oluşturarak, düzenli bir şekilde devam ettirilmesini sağlayın. 
• Evinizde çocuğunuzun uyması gereken projeleri hatırlatan ve çocuğunuzun zamanlamaya uymasını sağlayan bir düzen oluşturun. 
• Çocuğunuzun öğretmenleriyle görüşerek, okulda yerine getirmesi gereken görevleri gerçekleştirdiğinden emin olun. 
• Çocuğunuza disiplin aşılarken soğukkanlı olmaya özen gösterin. 

Veliler, DEHB problemleri bulunan gençlere, aynı zamanda düzenli uyku uyuduklarına emin olarak yardımcı olabilirler. TV, bilgisayar, cep telefonları, iPod, ve video oyunlarının kullanımı için sabit kurallar koymayı unutmayın. Tüm bu araçların uyku saatinden önce kapatılmasını sağlayın.

Veliler, DEHB problemleri bulunan gençler için sabit sınırlar ve hedefler oluşturmalıdır. Çocuğunuzun olumlu davranışlarını ödüllendirin ve sık sık muhalif davranışlarla karşılaşmanız durumunda, uygulamanız gereken hareket tarzını belirleyebilmek için mutlaka bir uzmandan yardım isteyin.