• İçindekiler
• Nedir
• Belirtiler
• Teşhis
• Tedavi

Nedir

Dokunduğunuzda yanıyor hissi veren kırmızı ağrılı güneş yanığı genellikle güneşe maruz kaldıktan bir iki saat sonra görülür ve birkaç gün devam ettikten sonra etkisi azalmaya başlar.
Yoğun güneşe maruz kaldıktan sonra oluşan güneş yanığı bazı komplikasyon risklerini artırır ve cilt hastalıklarıyla ilişkilidir. Bunlar arasında kuru, kırışık cilt, karaciğer lekeleri, aktinik keratoz ve melanom gibi cilt kanserleri sayılabilir.
Hatta bulutlu günlerde bile, açık havada olduğunuz zaman cildinizi koruyarak güneş yanığı ve ilgili cilt hastalıklarını önleyebilirsiniz. Eğer güneş yanığına maruz kaldıysanız, evde hazırlanabilecek birçok ilaç ve tedavi ağrınızı hafifletebilir ve cildinizin iyileşmesini hızlandırır.

Sebepler

Güneş yanığı çok fazla ultraviyole (UV) ışığa maruz kaynaklanır. UV radyasyonu güneş ışığının görmek için insan gözüne çok kısa bir aralıkta vuran bir dalgaboyudur. UV ışınları üç dalga boyu bantları ayrılmıştır: Ultraviyole A (UVA), ultraviyole B (UVB) ve ultraviyole C (UVC). Sadece UVA ve UVB ışınlarının yeryüzüne ulaşır. Ticari bronzlaşma lambaları ve bronzlaştırıcı yataklar da UV ışını üretir ve güneş yanığına neden olur.
UV ışığa maruz kaldığınızda, cildiniz melanin üretimini hızlandırır. Melanin cildinizin normal rengini veren epidermisteki koyu pigmenttir. Cildin daha derin katmanları korumak için üretilen ekstra melanin “bronzluk”tan daha koyu bir renk yaratır. Aslında yanık ten vücudunuzun güneş yanığını ve diğer deri hastalıklarını önlemek için UV ışınlarını bloke eden bir yoludur. Ama bu yöntem şimdiye kadar korumaya tek başına yetmemiştir. Bir kişinin ürettiği melanin miktarı genetik olarak belirlenir ve birçok kişi iyi olan cildi korumak için sadece yeterli melanin üretemez. Sonuçta UV ışınları ağrı, kızarıklık ve şişme getirerek, cilt yanığına neden olur.
Bulanık veya bulutlu günlerde de güneş yanığı olabilirsiniz. UV ışınlarının %90'a kadarı bulutlar üzerinden geçer. UV ışınları doğrudan güneş ışığı kadar kar, buz, kum, su ve diğer yansıtıcı yüzeylerden de etkileyerek cildinizin yanmasına neden olabilir. 

Belirtiler

Güneş yanığının belirtileri ve bulguları şunlardır:

• Pembelik veya kızarıklık
• Dokunulduğunda yanma hissi veren bir cilt
• Ağrı veya hassasiyet
• Şişlik
• Patlayabilen sıvı dolu küçük kabarcıklar,
• Eğer güneş yanığı geniş bir alana etki ettiyse baş ağrısı, ateş ve yorgunluk

Kulaklar, saç derisi ve dudaklar da dahil vücudun her bir parçası yanabilir. Gözleriniz güneşin yaydığı ultraviyole ışınlarına karşı aşırı duyarlıdır ve yanabilir. Güneşte yanmış gözlerde ağrı veya pütürlü bir şey hissedebilirsiniz.

Güneş yanığının belirtileri ve işaretleri genellikle güneşe maruz kaldıktan sonra birkaç saat içinde ortaya çıkar. Ama güneş yanığının tam kapsamını ve şiddetini bilmek bir gün veya daha uzun sürebilir.

Birkaç gün içinde, vücudunuz hasarlı derinin üst katmanını "soyarak" kendini iyileştirmeye başlar. Soyulmadan sonra, cildiniz geçici olarak düzensiz bir renk ve desen olabilir. Şiddetine bağlı olarak güneş yanığının iyileşmesi birkaç gün veya daha uzun sürebilir.

Ne zaman doktora görünmeli
Eğer güneş yanığıyla ilgili aşağıdaki belirtiler varsa doktorunuzla görüşün:

• Vücudunuz güneş yanığı yüzünden kabarmış ve bu yanık vücudunuzun büyük bir bölümünü kaplamışsa
• Yüksek ateş, aşırı ağrı, baş ağrısı, bilinç bulanıklığı, bulantı veya titreme varsa
• Vücudunuz evde yapılan doğal çözümlere birkaç gün içinde cevap vermediyse
• Ayrıca, eğer bir enfeksiyon belirtisi veya işaretleri fark ettiyseniz tıbbi yardım alın. Bunlar:
• Artan ağrı ve hassasiyet
• Artan şişkinlik
• Açık bir kabarcıktan akan sarı drenaj (irin)

·         Açık bir kabarcıktan başlayarak kol veya bacak boyunca yukarı doğru bir şerit halinde uzayabilen kırmızı çizgiler

Risk faktörleri

Açık tenli kişilerin güneş yanığı olma olasılığı koyu tenli kişilere göre daha yüksektir. Bunun nedeni koyu tenli insanların güneş yanıklarına karşı birçok koruma sunan melanine daha fazla sahip olmalarıdır. Ancak melanin güneş yanığına karşı koruma sunar, UV ışınlarının cilt üzerindeki etkilerine koruma sağlamaz.
Ten rengi ciltteki pigment üreten hücrelerin (melanositler) sayısı, dağılımı ve türüne göre belirlenir. Dermatologlar cilt türlerini belirlerken ciltteki pigmentasyon derecelerine bakar. Cilt tipleri çok az pigmentliden (tip I) çok koyu pigmentli (tip VI) arasında değişir. Nasıl kolayca yandığınız cilt tipinize ve cildinizin ne kadar açık veya koyu olduğuna bağlıdır.

Cilt tiplerinin sınıflandırılması
Cilt tipi	Ten rengi	Güneşe maruz kalınca gösterdiği tepki
Tip I	Solgun beyaz ten	Daima yanar, asla bronzlaşmaz
Tip II	Beyaz ten	Kolayca yanar, yavaş yavaş bronzlaşır
Tip III	Beyaz ten	Minimal yanar, kolayca bronzlaşır
Tip IV	Açık kahverengi ve yanık ten	Minimal yanar, kolayca bronzlaşır
Tip V	Kahverengi ten	Nadiren yanar, kolayca bronzlaşır ve koyulaşır
Tip VI	Koyu kahverengi veya siyah ten	Nadiren yanar, daima bronz, derin pigmentlidir

Cilt tipiniz ne olursa olsun güneş enerjisi cilde derinlemesine nüfuz eder ve deri hücrelerinizin DNA’sına zarar verir. Bu zarar en sonunda melanoma dahil cilt kanserine yol açabilir. Hatta tip V ve tip VI cilde sahip insanlar genellikle çoğunlukla avuç içi, parmak veya vücutlarının diğer daha hafif pigmentli alanlarında cilt kanseri oluşabilir.

Cilt tipine ek olarak, güneşli veya yüksek rakımlı iklimde yaşamak güneş yanığı riskini artırır. Güneşli, sıcak iklimlerde yaşayan insanlar soğuk iklimlerde yaşayan insanlardan daha fazla güneş ışığına maruz kalırlar. Ayrıca, güneş ışığının en güçlü olduğu yüksek kesimlerde yaşamak sizi daha fazla radyasyona maruz bırakır ve güneş yanığı gibi cildinize zarar veren şeyleri yaşama ihtimalinizi artırır.

Komplikasyonlar

Yoğun güneşe maruz kaldıktan sonra oluşan güneş yanığı bazı komplikasyon risklerini arttırır ve cilt hastalıklarıyla ilişkilidir. Bunlar; enfeksiyon, cildin erken yaşlanması ve cilt kanserini de içerir.

Enfeksiyon
Kopmuş kabarcıklar bakteriyel enfeksiyona karşı daha hassas olur. Eğer ağrı, kızarıklık, şişme veya sızıntı gibi enfeksiyon bulgularını ve belirtilerini fark ederseniz doktorunuza başvurun.

Erken yaşlanma
Güneşe maruz kalmak ve tekrarlanan güneş yanığı cildinizin yaşlanma sürecini hızlandırır ve sizin olduğunuzdan daha yaşlı görünmenize neden olur. Güneşin neden olduğu cilt değişikliklerine erken yaşlanma adı verilir. Erken yaşlanma şu sonuçları içerir:

• Cildin gücünü ve elastikiyetini azaltan bağ dokularının zayıflaması
• İncelir, daha şeffaf görünümlü cilt
• Derin kırışıklıklar
• Kuru, pürüzlü cilt
• Yanaklar, burun ve kulaklar üzerinde oluşan ince kırmızı damarlar
• Çoğunlukla yüz ve omuzlarda oluşan çiller
• Ellerin arkası, kollar, göğüs ve üst sırtta (güneş lentijinleri ya da karaciğer lekeleri) oluşan büyük kahverengi lezyonlar (lekeler).
• Bacakların alt kısımlarında ve kolların üzerinde beyaz lekeler

Aktinik keratoz
Solar keratoz olarak da bilinen aktinik keratoz güneşe maruz kalan yerlerde pürüzlü, pullu lekeler olarak görülür. Beyazımsı, pembe, ten renginden kahverengi veya koyu kahverengiye dönen lekeler renk değiştirir. Bunlar en çok güneşten cildi zarar görmüş buğday tenli insanların yüz, kulaklar, alt kollar ve ellerinin arkasında bulunur. Aktinik keratoz, kanser öncesi devre olarak kabul edilir, çünkü birçoğu cilt kanserine dönüşür.

Cilt kanseri
Güneşe yoğun şekilde maruz kalmak cilt hücrelerinin DNA zarar verebilecek güneş yanığına neden olur. Bu zarar bazen cilt kanseri yol açar. Cilt kanseri, özellikle kadınlarda, kafa derisi, yüz, dudaklar, kulaklar, boyun, göğüs, kollar ve ellerde ve bacaklarda da dahil güneş ışığına en fazla maruz kalan cilt bölgelerinde gelişir.

Cilt kanserinin bazı türleri küçük bir boyutta ortaya çıkar ya da bir yara gibi önce kolayca kanar, kabuk bağlar, iyileşir ve sonra tekrar açılır. Melanom durumunda mevcut bir ben değişebilir ya da yeni, şüpheli görünen bir ben gelişebilir. Güneşe uzun süre maruz kalan alanlarda melanomun diğer tipleri gelişir ve lentigo malign olarak bilinen yavaş yavaş kararan ve büyüyen koyu küçük lekeler olarak başlar.

Yeni bir cilt tümörü, yüzünüzde rahatsız edici bir değişiklik, görüntü değişikliği, bir ben veya iyileşmeyen bir yara dokusu fark ederseniz doktorunuza görünün.

Göz hasarı
Güneş gözlerini de yakabilir. UV ışınları gözünüzün iç duvarını kaplayan dokunun ince bir tabakası olan retinaya zarar verir. Gözlerinizin yanması, gözlerinizin içinde nesnelere odaklanmanıza yardım eden şekilleri değiştiren şeffaf bir yapı olan lenslere de zarar verir. Bu lensteki karartının ilerlemesine (katarakt) yol açabilir.

Teşhis

Doktorunuz fiziksel bir test yapabilir ve belirtilerinizle, UV ışınlarına maruz kalışınızla ve güneş yanığı olma durumunuzla ilgili sorular sorabilir.
Güneş ışığına maruz kaldıktan sonra güneş yanığı veya deri reaksiyonları yaşarsanız doktorunuz size ışın testi önerebilir. Bu işlem sırasında sorunun ne olduğunu yeniden tespit etmek için cildinizin küçük bölgelerine UVA ve UVB ışınları ölçülmüş miktarlarda gönderilir. Eğer cildiniz UV ışınlarına tepki gösterirse güneş ışığına (fotosensitif) karşı duyarlı olduğunuz kabul edilir.

Tedavi

Güneş yanığı tedavisi cildinizi iyileştirmez ya da cildinizin zarar görmesini önlemez ama ağrı, şişme ve rahatsızlık hissinizi azaltabilir. Ev yapımı tedaviler size yardımcı olamıyorsa ya da güneş yanığınız şiddetliyse doktorunuz size reçete yazacaktır. Bunlar:

• Steroid olmayan iltihap önleyici ilaçlar. Hem lokal hem de oral yoldan alınabilen steroid olmayan iltihap önleyici ilaçlar ağrı, şişme ve iltihaplanmayı azaltır ve güneşe maruz kalındığı andan itibaren ilk 24 saat içinde alındığı zaman özellikle yararlıdır. Steroid olmayan iltihap önleyici ilaçların kullanımı reçetesiz ilaçların kullanımından çok daha fazla etkilidir. Bir araştırmaya göre; lokal yoldan steroid olmayan iltihap önleyici ilaç diklofenakla tedavi edilen kişiler güneşe maruz kaldıktan sonra saatler içinde, ilaç uygulandıktan sonraki 48 saat içinde, ağrı ve şişmede önemli ölçüde azalma görülüyor.
• Kortikosteroid ilaçlar. Topikal kortikosteroidler cildin iyileşmesi sırasında oluşan kaşıntıyı hafifletmeye yardımcı olabilir. Topikal ya da oral yoldan alınan steroid olmayan iltihap önleyici ilaçlarla topikal kortikosteroidlerin bileşimini birlikte kullanmanız birini yalnız başına kullandığınızdan daha çok etki edecektir. Sınırlı kanıtlar destekliyor ki güneş yanıkları için oral steroid kullanmak yararlıdır. Topikal kortikosteroid kullanımı ince bir deriye, kırmızı lezyonlara ve akneye neden olabilir.

 

Yaşam tarzı

Güneş yanığı oluştuktan sonra cildinize vereceği zararı engellemek için herhangi bir şey yapamazsınız. Ama aşağıdaki ipuçları güneş yanığından sonraki saatler ve günler içinde ağrı ve rahatsızlığınızı azaltabilir:

 

• İltihap önleyici ilaçlar alın. Kızarıklık ve ağrı geçene kadar kullanım talimatlarına göre düzenli olarak aspirin veya ibuprofen gibi iltihap önleyici ilaçlar alın. Çocuk veya gençlere aspirin verirken dikkatli olun. Aspirinin iki yaşından büyük çocuklarda kullanımının onaylanmasına rağmen çocuklarda ve gençlerde suçiçeği veya grip gibi hastalıkların belirtileri henüz geçmişse asla aspirin alınmamalıdır. Bunun nedeni aspirin alımının çocuklarda nadir rastlanan ama bir o kadarda ölüm riski taşıyan Reye sendromuyla bağlantılı olduğu düşünülmesidir. Eğer herhangi bir endişeniz varsa doktorunuzla görüşün.
• Etkilenmiş bölgeye soğuk suyla ıslatılmış bir havluyla soğuk kompres uygulayın. Ya da soğuk suyla banyo yapın veya duş alın.
• Etkilenen cilde nemlendirici krem, aloe vera losyonu veya hidrokortizon krem uygulayın. Düşük doz (%0,5-1) hidrokortizon krem ​​ağrı, şişlik ve yayılma ihtimalini azalabilir.
• Eğer kabarcık oluşursa patlatmayın. Bu kabarcıklar doğal vücut sıvısı (serum) içerir ve koruyucu tabakaları vardır. Ayrıca, kabarcıkları patlatmak iyileşme sürecini yavaşlatır ve enfeksiyon kapma riskini artırır. Gerekirse, gazlı bezle kabarcıkları hafifçe örtün. Eğer kabarcıklar kendiliğinden patlarsa, o bölgeye antibakteriyel bir krem sürün.
• Bol bol sıvı tüketin. Güneşe maruz kalmak ve ateş cildinizin çok fazla su kaybetmesine neden olur. Vücudunuzda vücudunuzun normal işlevlerini yürüteceği miktarda su ve başka sıvılar olmadığı zaman su kaybını önlemek için bu sıvıyı yerine koyduğunuzdan emin olun.
• Vücudunuzu nazikçe soyun. Birkaç gün içinde etkilenmiş bölge soyulmaya başlayacaktır. Bu sadece hasarlı derinin üst tabakasından kurtulmak için vücudunuzun geliştirdiği bir yoldur. Cildiniz soyulurken nemlendirici krem kullanmaya devam edin.

Sonu “-caine” ile biten topikal ilaçlar gibi bazı ürünler güneş yanığını rahatlatır. Bazı dermatologlar bu ürünlerin kullanımına karşı bizleri uyarıyor; çünkü bunlar cildi tahriş edebilir ya da alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Bu ilaçlar kanda bulunan oksijen miktarını azalttığı durumlarda nadiren de olsa ciddi sorunlara, hatta ölümcül sonuçlara yol açar. Bir sağlık danışmanının denetimi olmadan 2 yaşından daha küçük çocuklarda bu ilaçlardan kullanmayın; çünkü bu yaş grubu en çok etkilenen yaş grubudur. Eğer yetişkinseniz bu ilaçlardan önerilen dozdan daha fazla asla kullanmayın ya da mutlaka doktorunuzla görüşün.

Önleme

Güneş yanığını önlemek için şunları yapabilirsiniz:

 

• Sabah 10 ve öğleden sonra 4 saatleri arasında güneşten kaçının. Güneş ışınları bu saatler arasında en güçlü etkisine sahiptir, bu sebeple dışarıda yapmanız gereken işlerinizi günün diğer saatlerine göre ayarlamaya çalışın. Mümkün olduğunca gölgede kalın. Eğer güneşten kaçamayacak bir durumdaysanız bu yoğun saatlerde dışarıda geçirdiğiniz zamanı kısaltmaya çalışın.
• Örtünün. Kollarınızı ve bacaklarınızı örten sıkı dokunmuş kumaşlardan yapılan kıyafetler giyin ve bir beysbol şapkasından veya golf vizöründen daha çok koruyabilecek geniş kenarlı şapkalar takın. Ayrıca, güneşten korunmak için özel olarak tasarlanmış kıyafetler giyip aynı amaçla tasarlanmış aksesuarlar kullanın.
• Sık sık ve bolca güneş kremi kullanın. 15 ya da büyük güneş koruma faktörlü, geniş spektrumlu güneş koruyucu kremlerden kullanın. Amerikan Dermatoloji Akademisi bugünlerde 30 veya daha fazla bir SPF ile geniş spektrumlu bir güneş kremi kullanılmasını öneriyor. Bol bol güneş kremi kullanın ve her iki saatte bir yenileyin, eğer yüzüyorsanız ya da sık sık terliyorsanız bu işlemi daha sık tekrarlayın. En iyi güneş kremleri bile eğer iyice yedirilerek veya kalınca uygulanmamışsa ya da terleme sırasında veya yüzme sırasında yok olmuşsa şişenin üzerinde yazan güneş koruma faktörü numarasından daha az etkili olabilir. Hatta güneş kremlerini bulutlu veya sisli günlerde de kullanın, çünkü UV ışınları bulut aracılığıyla da nüfuz edebilir.
• Dışarıdayken güneş gözlüğü takın. Güneş gözlüğü alırken UV ışınlarını yüzde 99 veya yüzde 100 engellediğini gösteren etiketin olup olmadığına dikkat edin. Daha etkili olabilmesi için, yüzünüze uygun olan veya güneş ışınlarını her açıdan engelleyebilen çerçevelere sahip güneş gözlüğünü tercih edin.

Bazı insanlar güneş yanığından korunmak için “temel, sabit” bir bronzluğa sahip olmaya çalışıyorlar. Kapalı bir ortamda bronzlaşma fikri onları güneşte yanmaktan kurtaracaktır. Bunun doğru olduğunu kanıtlayan herhangi bir bilimsel veri bulunmuyor. Bu bronzlaşma yöntemi güneşten korunma yöntemlerinin yerini tutmaz. Ayrıca, uzun süreli bronzlaşmanın riskleri temel bronzluğun kanıtlanmamış faydalarından daha ağır basar.