• İçindekiler
• Nedir?
• Karaciğer İhtiyacı Sebepleri
• Karaciğer Nakli Adayları
• Karaciğer Nakli Testleri
• Karaciğer Nakil Listesi
• Karaciğer Nasıl Bulunur?
• Nakil Ameliyatı
• Komplikasyonlar
• Ameliyat Sonrası

Nedir?

Karaciğer vücutta aşağıdakiler de dâhil olmak üzere birçok karmaşık işlevleri gerçekleştirir:

·         Vücut tarafından ihtiyaç duyduğu proteinlerin çoğunu üretir.
·         Gerek duyulduğunda, metabolize eder, gıdaları enerji üretimi için kullanır.
·          Bazı vitamin, mineral ve şekerleri depolayarak besin azlığını engeller
·         A,D,E ve K vitaminleri emmek ve yağı sindirmek için gereken bir bileşen olan safrayı üretir
·         Kan pıhtılaşmasını düzenleyen maddenin çoğunu üretir
·         Bakterileri kandan atarak vücudunuzun enfeksiyona karşı savaşmasına yardımcı olur.
·         Bazı ilaçların toksik ara ürünlerine potansiyel olarak atar. 

Karaciğer İhtiyacı Sebepleri

Karaciğer nakli, karaciğer artık yeterli derece çalışmadığı zaman değerlendirilir(karaciğer yetmezliği). Karaciğer yetmezliği aniden (akut karaciğer yetmezliği) enfeksiyon veya bazı ilaçların komplikasyonu veya uzun süreli başka problemlerin sonucu olarak ortaya çıkabilir. Aşağıdaki koşullar karaciğer yetmezliğine neden olabilir:

·         Siroz ile kronik hepatit
·         Birincil biliyer siroz (bağışıklık sisteminin karaciğer yetmezliğine neden olup uygunsuz bir şekilde safra kanalına saldırıp yok ettiği nadir bir durumdur)
·         Skleroza kolanjit (safra kanalının yara bağlayıp karaciğerini iç ve dıştan daraltıp karaciğer yetmezliğine neden olabilecek safra sıkışmasına neden olması)
·         Biliyer atrezi (safra kesesinin şekil bozukluğu) 
·         Alkolizm
·         Wilson hastalığı (demirin karaciğer dâhil bazı organlar ile kalıtsal olarak anormal bakır biriktirmesi ve karaciğer yetmezliğine neden olması)   
·         Hemokromatoz  (vücutta aşırı derecede demir olmasıyla ortaya çıkan ve sık görülen kalıtsal bir hastalık)
·         Alfa-1 antitripsin yetmezliği (karaciğerde anormal derecede alfa-1 antitripsin protein toplanması ve siroza neden olması)
·         Karaciğer kanseri

Karaciğer Nakli Adayları

Karaciğer naklinin uygun olup olmadığına farkı alanlardan uzmanların değerlendirmesi sonucu karar verilir. Bu değerlendirme tıbbi geçmişiniz ve birçok testi de içermektedir. Birçok sağlık kuruluşu karaciğer nakli adaylarını belirlemek için disiplinler arası bir yaklaşım geliştirip değerlendirmeler yapar. Disiplinler arası sağlık ekibi aşağıda belirtilen profesyonellerden oluşmaktadır:
 
·         Karaciğer uzmanı (hepatolog)
·         Nakil cerrahları
·         Nakil koordinatörü, genelde karaciğer bakımında uzmanlaşmış kayıtlı bir hemşire- nakil hastalar ( bu kişi sizin nakil ekibi ile ilgili olarak ilk irtibat kuracağınız kişidir )
·         Aile ve arkadaş ağınızı, iş geçmişinizi ve finansal ihtiyaçlarınızı görüşecek bir sosyal kurum çalışan
·         Kaygı ve depresyon gibi karaciğer nakli ile gelişebilecek problemler ile mücadele etmenize yardımcı olacak psikiyatr
·         Potansiyel anestezi risklerini görüşmek üzere bir anestezi uzmanı
·         Alkol ve uyuşturucu bağımlılığı olanlara yardım için kimyasal bağımlılık uzmanı
·         Hasta ve sigorta kuruluşu arasında köprü görevi üstlenecek bir finans danışmanı 

Karaciğer Nakli Testleri

·         Karaciğer nakli için geçmiş döneme ait bütün doktor raporları, röntgenler, karaciğer biyopsi slaytları ve ön değerlendirme için ilaç kayıtlarınızı getirmeniz gerekmektedir. Önceki testleri tamamlamak ve güncellemek için bazı veya tüm tanısal çalışmalar genelde bu değerlendirmeniz esnasında yürütülmektedir.
·         Karaciğerin görüntülerini elde etmek için röntgen ve bir bilgisayar kullanan ve boyut ve şeklini gösteren hesaplanmış bir tomografi
·         Karaciğerine gelen ve oradan giden damarların açık olup olmadığını belirlemek için Doppler ultrasonu.
·         Kalbinizin değerlendirilmesine yardımcı olacak bir eko kardiyogram
·         Akciğerinizin oksijen ve karbon dioksiti dönüştürme kapasitesini belirlemek için akciğer fonksiyon çalışmaları
·         Kan grubu, pıhtılaşma kapasitesi ve kanın biyokimyasal durumunu belirlemek ve karaciğer fonksiyonlarını ölçmek için kan testleri. AIDS testleri ve hepatit görüntüleme de bu testlere dâhildir.

Belirli problemlerin tespit edilmesi durumunda ek testler istenebilir. 

Karaciğer Nakil Listesi

Aktif bir karaciğer nakil adayı iseniz, adınız bekleme listesine yazılır. Hastalar kan grubu, vücut tipi, tıbbi durumlarına (ne kadar hasta oldukları) göre listelenir. Her hastanın basit kan testlerine göre(kreatinin, Bilirubin ve INR)  öncelik sırası verilir. Bu sıra yetişkinlerde MELD ( Karaciğer hastalığı son evre modeli) olarak; çocuklarda PELD ( pediatrik karaciğer hastalığı son evresi) olarak bilinir.

En yüksek puanı alan hastaya ilk önce nakil yapılır. Daha da fazla hasta oldukça, puanları yükselecek ve bu yüzden nakil öncelikleri artacak ve bu da en hasta olan hastaların ilk önce nakil uygulamasına tabi olmasını sağlayacaktır.  Akut karaciğer hastalığının kritik evresinde olan küçük bir grup hasta listede en öncelikli sırada olurlar.

Karaciğerin ne zaman elde edileceğine ilişkin bir hastanın ne kadar bekleyeceğini tahmin etmek imkânsızdır. Nakil koordinatörünüz, bekleme listesindeki durumunuz hakkında sizi sürekli bilgilendirmek üzere hazır bulunacaktır. 

Karaciğer Nasıl Bulunur?

İki tür karaciğer nakli seçeneği mevcuttur: yaşayan donörden nakil,  ölmüş donörden nakil:

·         Yaşayan donör

Yaşayan donörden karaciğer nakli, karaciğer hastalığının son evresindeki bazı hastalar için seçenek olabilmektedir. Bu işlem, sağlıklı ve yaşayan bir donörün karaciğerinin bir parçasının alınıp alıcıya yerleştirilmesine dayanır. Hem donörün hem de alıcının karaciğer parçaları birkaç hafta içinde normal boyutlara ulaşacaktır.

Kan bağı olan, eş veya arkadaş, mümkün olan en az riskin alınması adına ileri medikal ve psikolojik değerlendirmeye tabi tutulacaktır.  Kimin uygun donör olduğunu tespit etmede kan grubu ve vücut türü kritik faktörlerdir.

Yaşayan donörden karaciğer alacak alıcı nakil bekleme listesinde aktif olmalıdır. Ayrıca sağlıkları da çok yüksek oranda başarı oranına sahip nakil işlemini kaldırabilecek kadar stabil olmalıdır.

·         Ölmüş donör

Ölmüş donörün karaciğer naklinde donör bir kaza veya kafa sakatlığından mustarip olabilir. Donörün kalbi halen atıyor fakat beyni işlevini durdurmuştur. Bu tür bir insan yasal olarak ölü sayılır çünkü beyni tamamen ver geri dönüşü olmaksızın çalışmayı durdurmuştur. Bu noktada, donör genelde yoğun bakım ünitesindedir.

Ölmüş bir donörün kimliği ve kişinin ölümüne ilişkin durumlar gizli tutulur.

Karaciğer nakli donörlerinin görüntülenmesi

Hastaneler,bütün karaciğer nakil donörlerini, karaciğer hastalığı, alkol veya uyuşturucu bağımlılığı, kanser veya enfeksiyon bulgularını değerlendirmek üzere değerlendirir. Donörler ayrıca hepatit, AIDS ve diğer enfeksiyonlar için test edilir. Eğer bu görüntüleme karaciğere ilişkin bir problem ortaya çıkarmaz ise, donör ve alıcılar kan grupları ve vücut türlerine göre eşleştirilir. Yaş, ırk ve cinsiyet göz önünde bulundurulmaz.
Nakil ekibi, nakil seçenekleriniz, ön nakil değerlendirme süreci içerisinde sizinle görüşür veya siz de nakil ekibine bilgi için başvurabilirsiniz.

Karaciğer Nakil Eşleşmesini Bulduklarında Ne Olur?

Bir karaciğerin sizinle eşleştirilmesi durumunda, nakil koordinatörü sizinle telefon veya çağrı cihazı aracılığıyla temas kurar. Hastaneye çağrıldıktan sonra hiçbir yemeyip içmediğinizden emin olunuz. Nakil koordinatörü size ek talimatlar hakkında bilgilendirecektir. Hastaneye geldiğinizde ek kan testleri, elektrokardiyogram ve göğüs röntgeni ameliyattan önce çekilir. Ayrıca anestezi uzmanı ve mevcut cerrah ile de görüşmeniz gerekebilir. Donör karaciğeri kabul edilebilir bulunur ise nakil işlemine kabul edilirsiniz. Aksi halde, beklemeniz için eve gönderilirsiniz.

Nakil Ameliyatı

Karaciğer nakilleri genelde altı ila 12 sata arasında bir süre boyunca devam eder. Ameliyat esnasında, cerrahlar karaciğerinizi yerinden alıp donör karaciğer ile değiştirir. Nakil ameliyatı önemli bir operasyon olduğu için, cerrahlar vücudunuzun çeşitli bölümlerine borular yerleştirmelidir. Bu borular operasyon anından ve bir kaç gün sonrasında vücudunuzun bazı işlevleri yerine getirmesine yardımcı olur.

Boru yerleştirme

Ağzınızdan soluk borunuza(trakea) bir boru yerleştirilir; bu boru karaciğer nakil ameliyatı esnasında ve ameliyattan sonraki ilk bir veya iki gün boyunca nefes almanıza yardımcı olur. Boru bir mekanik olarak akciğerlerinize uzanan bir vantilatöre eklenir.

Nazogastrik( N/G) bir boru burnunuzda karnınıza yerleştirilir. N/G borusu, ifrazları karnınızdan drene eder ve bağırsak fonksiyonlarınız normale dönene kadar birkaç gün boyunca yerinde kalır.

Kateter adlı bir boru idrarınızı drene etmek için mesanenize yerleştirilir. Bu boru, operasyonun ardından birkaç gün içinde çıkarılır. Kanınızı ve karaciğer in etrafındaki sıvıyı drene etmesi için üç boru abdomeninize yerleştirilir. Bunlar bir hafta boyunca yerlerinde kalır.

Çoğu vakada, cerrah T-boru adı verilen bir boruyu safra kanlınıza yerleştirir. T-boru safra kanalını vücudunuzun dışındaki küçük bir torbaya drene eder böylece günde birçok kez ölçülebilir. Sadece belirli tür hastalara T-boru takılır ve bu 5 ay boyunca yerinde kalır. Bu borular rahatsızlık yaratmaz ve günlük aktivitelerinize engel olmaz. 

Komplikasyonlar

Karaciğer naklinin ardından en sık görülen komplikasyonlar aşağıdaki gibidir:

·         Ret

Bağışıklık sisteminiz vücudunuzu işgal eden yabancı maddeleri yok etmek için çalışır. Bağışıklık sisteminiz, virüs ve bakteri gibi istenmeyen işgalciler ile nakledilmiş karaciğerinizi ayırt edemez. Bu yüzden bağışıklık sisteminiz yeni karaciğerinizi saldırıp onu yok etmeyi deneyebilir. Bu ret dönemi olarak adlandırılır. Karaciğer nakli yapılan hastaların % 70’i bir tür organ reddi tecrübe etmektedir. Anti- ret ilaçları bağışıklık sistemi saldırısı ile mücadele için verilir.

·         Enfeksiyon

Bağışıklık sisteminizi bastıran Anti-ret ilaçlar, karaciğerinizin reddedilmesini önlemek adına gerekli olduğu için, yüksek enfeksiyon riskleri karşı kaşıyasınız. Bu problem zamanla düzelir. Bütün hastalar enfeksiyon problemi yaşamaz ve enfeksiyonların çoğu ortaya çıkar çıkmaz başarılı bir şekilde tedavi edilebilir.

Anti-Ret ilaçları nelerdir?
 
Naklin ardından immünosupresan adı verilen ilaçlar alacaksınız. Bu ilaçlar bağışıklık sisteminizin yeni karaciğerinizi reddetmesini azaltır veya engeller işlevdedir. Bunlar; azatiyoprin(Imuran) , Cellcept(mikofenolat motefil), prednizon( Deltason, Kedral, Medrol, Orason, Prelone, Sterapred DS), siklosporin(Neoral), Prograf( tacrolimus marka, FK506 olarak da bilinir ) ve Rapamune (sirolimus) içerebilir. Bu ilaçları hayatınızın geri kalan döneminde, size açıklandığı şekilde alacaksınız.

Ameliyat Sonrası

Karaciğer naklinin ardından ne kadar sürede eve dönebilirim?

Karaciğer naklinin ardından hastanede ortalamada kalınacak süre iki haftadan üç haftaya kadar değişebilir. Bazı hastalar daha kısa sürede taburcu olurken bazıları, oluşabilecek komplikasyonlara göre daha uzun süre kalmak durumunda kalabilir. Her iki ihtimale de kendinizi hazırlamalısınız.

Hastaneden eve direkt intikal için, hemşire personel ve nakil koordinatörünüz, yoğun bakım ünitesinden normal bakım katına transfer edilmenizin hemen ardından sizi taburcu etmek için hazırlıklara başlayacaktır. Size, eve gitmende önce bilmeniz gereken her şeyi içeren bir taburculuk el kitabı verilecektir.

Yeni ilaçlarınızı nasıl alacağınızı ve kan basıncınızı ve nabzınızı nasıl görüntüleyeceğinizi öğrenmiş olacaksınız. Bu işlemleri düzenli olarak yürütmeniz durumunda, kendi sağlık bakımında önemli bir katılımcı olacaksınız. Taburcu edilmenizden önde ret ve enfeksiyon işaretleri hakkında bilgilendirilecek ve doktoru aramanız gerekli zamanı öğrenmiş olacaksınız.

Taburcu edildikten sonra tekrar hastaneye kaldırılma özellikle naklin ardından ilk yıl içinde sık karşılaşılan bir durumdur. Hastaneye kaldırılma genellikle ret dönemi veya enfeksiyon nedeniyle olmaktadır.

Karaciğer naklinin ardından ne tür bakım ve takip gereklidir?

Karaciğer naklinin ardından ilk geri dönüş randevunuz genellikle taburcu edildikten sonraki bir veya iki hafta sonrasına verilir. Bu ziyaret esnasında, nakil cerrahınızı ve nakil koordinatörünüzü göreceksiniz. Gerekli görülmesi durumunda psikiyatri bölümünün sosyal kurum çalışanı veya üyesi de hazır bulunacaktır.

Bütün hastalar, karaciğer naklinden ortalama beş ay sonra nakil hastanelerine döner. Ameliyat esnasında bir T-boru yerleştirilmiş ise, bu ziyaret esnasında nakil cerrahı tarafından çıkarılır.

Bütün hastalar, nakillerinin yıldönümünde ve ondan sonra her yıl hastaneye dönmek üzere planlanmıştır.

Nakil aldığınızda ve taburcu edildiğinizde birinci basamak tedavi hekiminiz konuya ilgili bilgilendirilmelidir. Nakil ile ilgili problemlerin çoğu ile nakil hastanesinde ilgileniyor olsa da, birinci basamak tedavi hekiminiz tıbbi bakımınızın önemli bir parçası olmaya devam edecektir.