Menenjit riski işaretleri

Yapılan bir araştırmada, " genetik faktörlerin kişinin menenjit olma riskini arttırdığı, şimdiye kadar sağlanan sağlam kanıtlarla doğrulandı". Ayrıca bu keşfin, aşı arayışına da yardımcı olabileceği belirtildi.

Bu çalışma, sağlıklı çocukların DNA'sı ile meningokok menenjiti olan çocukların DNA'sını karşılaştıran geniş çaplı ve iyi yürütülmüş bir çalışmaydı. DNA'nın belli bir bölgesinde bağışıklık sistemi ile ilgili genleri ilgilendiren çeşitli genetik değişkenleri tanımladı, buna kompleman faktör H adlı bir protein üreten değişken de dahildi. Bu bölgedeki değişkenler, hastalığa olan hassasiyetle ilgilidir ve bulgular B tipi meningokok menenjite karşı bir aşı geliştirilmesine yardımcı olabilir.

C tipi meningokok menenjite karşı etkili olan bir aşı, İngiltere'deki çocuklarda halihazırda kullanılmaktadır ve aşının kullanımı  ülkede bu hastalıktan kaynaklanan ölümleri büyük oranda azaltmıştır. B tipi meningokok menenjite karşı etkili olacak bir aşının geliştirilmesi için yapılan araştırmalar ise devam etmektedir.

Bu noktaya nasıl gelindi?

Çalışma, Singapur Genom Enstitüsü'nden ve dünya genelindeki başka araştırma kurumlarından gelen araştırmacılar tarafından yürütüldü. Wellcome Trust, Singapur Bilim, Teknoloji ve Araştırma Ajansı ve araştırma gruplarının çalışmalarını destekleyen diğer araştırma kuruluşları tarafından mali olarak desteklendi. Çalışmanın gözden geçirilmiş hali Nature Genetics adlı bir tıp dergisinde yayınlandı.

Çalışmanın, The Guardian ve BBC News tarafından, hastalığın iki tipinde de, genetik farklılıkların, bazılarını bakteriyel menenjit kapmaya daha hassas yapabileceği anlamına geldiğini açıkladığı, raporlandı. Raporlar, daha fazla araştırma yapılması gereğine rağmen, bu bulguların menenjite karşı bir aşı geliştirilmesine yardımcı olabileceğini söylüyorlar.

Bu nasıl bir araştırmaydı?

Menenjit, beyin zarının iltihaplanmasından kaynaklanan bir hastalıktır. Genelde bulaşıcıdır ve bulaşan organizmanın tipine bağlı olarak, yüksek ölüm oranı barındıracak ciddiyette olabilir. Menenjite çoğunlukla virüsler veya bakteriler neden olur, ama mantarların da içinde olduğu diğer mikroplar da menenjite yol açabilir. C tipi menenjit, aşısı bulunana kadar daha fazla ölüme sebebiyet vermesine rağmen, menenjitin en yaygın ve potansiyel olarak ölümcül bakteriyel nedenlerinden biri olan B tipi Neisseria meningitidis (meningokok menenjit) adlı bakteridir.

Bu çalışma, meningokok menenjiti olan çok sayıdaki kişinin DNA dizilimine bakan ve bunu sağlıklı bireylerin DNA'sı ile karşılaştıran insan genomu referans dizilimi ile ilgili bir çalışmaydı. Bu yaklaşımla araştırmacılar, bazılarının hastalığı kapma olasılığının neden daha yüksek olduğunu açıklayabilen gruplar arası genetik farklılıklar olup olmadığını bulmaya çalışıyorlardı.   

Bu araştırma neyi içeriyordu?

Araştırmanın ilk aşamasında, meningokok hastalığı olan 75 çocuğun DNA'sı, belli genetik varyasyonların ne kadar yaygın olduğunu görmek için incelendi. Sonraki aşamada bulunan varyasyonlar 4 bin 703 sağlıklı çocuktan alınan DNA ile karşılaştırıldı. Bu, daha ileride incelenebilecek olan, gruplar arasındaki önemli ölçüde farklılaşmış 79 genetik varyasyonu tanımlayabildi.

İnsan genomu referans dizilimi ile ilgili çalışmalarda yaygın olarak kullanılan bir yöntemle, ilk çalışmadan elde edilen bulgular, sonrasında farklı topluluklarda doğrulandı. Araştırmacılar iki ayrı örneklem daha gerçekleştirerek, aynı sonuçları tekrar elde etmeyi denediler. İlki, meningokok hastalığı olan 553 Avrupalı çocuktan oluşan denek grubu ile aynı topluluktan gelen 853 çocuktan oluşan kontrol grubuydu ve bu çalışma denek ve kontrol grupları arasında önemli ölçüde fark gösteren 11 genetik varyasyonu açığa çıkardı. Bu varyasyonlar İspanya'dan 537 sağlıklı birey ve meningokok hastalığı olan 415 çocuktan oluşan bir örneklemde yeniden doğrulandı. Üç örneklemde de en güçlü istatistiksel farkı gösteren varyasyonlar tartışıldı.

Araştırmacılar, bu genetik değişkenlerin, meningokok menenjitin bulaşma riskini nasıl etkileyebileceğini tartışıyorlar. Çünkü böylesi bulguların biyolojik olasılığını tartışmak gerekiyor.

Asıl sonuçlar nelerdi?

Belli bir genetik değişkenin (rs1065489) bu üç örneklemin hepsinde menenjit riski ile güçlü bir bağlantısı vardı. Bu değişken, bağışıklık yanıtında devrede olan kompleman faktör H adında bir proteini kodlayan gende bulunmaktadır. Menenjit bakterisinin bu proteinlere bağlanarak bağışıklık sisteminden gizlendiği bilinir.

Meningokok hastalığı riski ile bağlantılı bir dizi başka değişken daha vardır. Bunların hepsi de hatalı veya değişmiş olanın, hastalığa daha büyük duyarlılık göstermeyle sonuçlandığı bir gen bölgesi olan kompleman faktör H kümesi içinde konumlanmıştır.

Araştırmacılar sonuçları nasıl yorumladı?

Araştırmacılar kompleman faktör H bölgesindeki bu varyasyonların, meningokok bakterilerin çoğalmasının semptomatik hastalıklara yol açıp açmayacağını belirlemede bir rol oynadığını ileri sürüyorlar. Menenjite karşı hassasiyeti arttıran belli değişkenleri ve bunun nasıl oluştuğunu tanımlamak için daha fazla DNA dizilimi çalışmasının gerektiğini kabul ediyorlar.

Sonuç

Bu çalışma, araştırma alanında kabul edilmiş yöntemleri kullanan, iyi yürütülen ve iyi raporlanmış, insan genomu referans dizilimi ile ilgili bir çalışmaydı. Muhtemelen farklı yöntemler kullandığından veya daha önceki çalışmalar küçük gruplarda yapıldığından diğer meningokok hastalığı ile ilgili çalışmaların bildirdiği herhangi bir genetik bağlantı tespit edemedi.

Eğer bu çalışma, B tipi menenjit aşısının bulunması ile sonuçlanırsa, daha fazla çalışma gerektirme olasılığı yüksektir ve gerçekleştirilmesi birçok yıl alabilir. Olumlu konuşmak gerekirse, araştırmacılar kompleman faktör H değişkenleri ile hastalık riski arasındaki ilişkinin "türlerden bağımsız" gibi göründüğünü söylüyorlar. Diğer bir deyişle, çocukları etkileyenin hangi tür Neisseria meningitidis (B tipi veya C tipi olabilir) olduğunun bir önemi olmaksızın var olabiliyor. Bunun nedeni, bu çocukların sahip olduğu türün bazıları C tipi aşısının tanıtılmasından önce ve bazıları da sonrasında toplanan üç grup genelinde farklılaşma göstermesidir. Araştırmacılar, kompleman faktör H'nin tanımlanmasından sonra B tipi meningokok aşı potansiyelinin mevcut olduğunu söylüyorlar. 

Bu bulgular, özellikle B tipi meningokok menenjit aşısının geliştirilmesine yardımcı olduğundan, genetiğin ve nihayetinde klinik çalışma yürütenlerin ilgi alanına girmektedir. C tipi aşısı 1990'ların sonlarında İngiltere'de piyasaya sürüldü ve bu hastalıktan kaynaklanan ölümleri büyük ölçüde azalttı. B tipi bir aşının geliştirilmesini sağlayacak herhangi bir öngörüye kapılar açıktır. Bu bulguların, genelde başka bakterilerin veya virüslerin neden olduğu menenjit için geçerli olmadığını not etmek gerekir.

Menenjit erken teşhis ve acil tedavi gerektirir. Enfeksiyon ilerledikçe şiddetli baş ağrısı, ense sertliği, parlak ışığa bakmakta güçlük (fotofobi), ateş, bulantı, kusma, bilinç değişimi, kafa karışıklığı, bayılma başgösteren belirtiler arasındadır. Bebeklerde ve küçük çocuklarda bu karakteristik işaretler ve belirtiler var olmayabilir. Ama ebeveynlerin asabilik, uyuşukluk, aşırı ağlama, ateş, kusma veya kötü beslenme, bıngıldak şişkinliği, sert veya gevşek vücut veya duruş gibi belirtilere karşın tetikte olmaları gerekir. Septisemiye (kan zehirlenmesi) doğru ilerliyorsa, rengi açılmayan bir kızarıklık ortaya çıkabilir. Menenjitten şüpheleniyorsanız, doktorunuzdan derhal yardım isteyin.