• İçindekiler
• Nedir
• Belirtileri
• Sebepleri
• Risk Faktörleri
• Komplikasyonları
• Muayenesi
• Testleri
• Tedavisi

Nedir

Merkezi Uyku Apnesi

Merkezi uyku apnesi uyku esnasında solunumun, solunum eforu eksikliğine bağlı olarak defalarca durması ile ortaya çıkan bir hastalıktır. Üst hava yolunun tıkanması sonucu ortaya çıkan tıkayıcı uyku apnesinin aksine merkezi uyku apnesi beynin solunumu kontrol eden kaslara doğru sinyaller göndermemesi sonucu görülür. Merkezi uyku apnesi diğer apne türlerine göre daha az görülür ve uyku apnesi vakalarının %5''ini oluşturur.   

Merkezi uyku apnesi kalp yetmezliği ve inme gibi bazı diğer sağlık sorunlarına bağlı olarak görülebilir. Yüksek bir irtifada uyumak da merkezi uyku apnesine neden olabilir.

Merkezi uyku apnesine karşı tedavi yöntemleri üst hava yolunun açık tutulmasını sağlayan aletleri veya ilave oksijen tedavisini içerebilir.

Belirtileri

Belirtileri

Merkezi uyku apnesinin genel belirtileri şunlardır:

• Uyku sırasında nefesin durması veya anormal nefes alma düzeni  
• Nefes darlığı nedeniyle aniden uyanma
• Ayağa kalkıldığında rahatlayan nefes darlığı
• Uyumada güçlük (uykusuzluk)
• Gün boyunca aşırı uyuklama (aşırı uyuma)
• Odaklanma zorluğu
• Horlama

Horlama hava yolunda belli bir ölçüde tıkanıklık olduğuna işaret etse de merkezi uyku apnesi de horlamaya neden olabilir. Buna karşın merkezi uyku apnesinin yol açtığı horlama tıkayıcı uyku apnesinin neden olduğu horlama kadar belirgin olmayabilir.

Tıbbi yardım gerektiren durumlar

Siz veya partneriniz özellikle aşağıdakiler olmak üzere uyku apnesi belirtileri gözlemlerseniz bir uzmana danışın. Bu belirtiler:  

• Uyku esnasında uyanmanıza neden olan nefes darlığı
• Uyku esnasında nefesin gidip gelmesi
• Uyumada güçlük
• Gün boyunca çalışırken, televizyon izlerken veya araba kullanırken uykuya dalmanıza neden olabilecek aşırı uyku hali

Kronik yorgunluk, uyku hali ve hırçınlığa neden olan uyku problemleriniz varsa bir doktora danışın. Gün boyunca aşırı uyuklama (aşırı uyuma), uyku hastalığı ve tıkayıcı uyku apnesi gibi diğer sağlık sorunlarına bağlı olabilir.

Sebepleri

Nedenleri

Merkezi uyku apnesi beynin solunumu kontrol eden kaslara sinyaller gönderememesi halinde ortaya çıkar. Merkezi uyku apnesi beyni omuriliğe bağlayan ve kalp atışı ve solunum gibi bazı işlevleri kontrol eden beyin sapının fonksiyonunu etkileyen birkaç durum nedeni ile görülebilir. Merkezi uyku apnesinin nedeni türüne bağlı olarak değişebilir. Merkezi uyku apne türleri şunlardır:   

• İdiyopatik merkezi uyku apnesi. Yaygın olmayan bu merkezi uyku apne türünün nedeni bilinmemektedir. Solunumda ve hava akışında duraksamalara neden olur.
• Cheyne Stokes solunumu(CSS). Bu merkezi uyku apnesi türü çoğunlukla kalp yetmezliği ve inme ile ilişkilendirilir. Solunumda ve hava akışında ritmik ve kademeli artış ve ardından düşüşe neden olur. Solunumun güçsüzleştiği anlarda hava akışı tamamen durabilir (merkezi apne). 
• Sağlık sorunlarına bağlı apne. Kalp yetmezliği ve inmenin yanı sıra bazı diğer sağlık sorunları da merkezi apneye yol açabilir. Beynin solunumu kontrol eden bölümlerinin (beyin sapı) hasar görmesi normal solunum sürecine zarar verebilir.  
• Yüksek irtifada periyodik solunum. Periyodik solunum 4.500 metrenin üzerindeki yükseklikte olan birçok kişide görülür. Bu yükseklikte barometrik basınçta gözlemlenen değişiklik solunum kaybına ve hızlı solunuma (hipervantilasyon) neden olabilir. Solunum düzeni Cheyne-Strokes solunumu düzeni ile benzerlik gösterir.  
• İlaç ve madde kullanımına bağlı apne. Morfin, oksikodon veya kodein gibi bazı opioid ilaçlar solunumun düzensizleşmesine, düzenli aralıklarla artıp azalmasına veya tamamen durmasına yol açabilir.

Risk Faktörleri

Risk faktörleri

Bazı faktörler merkezi uyku apnesi riskini arttırır:

• Erkek olmak. Merkezi uyku apnesi riski erkeklerde kadınlara oranla daha fazladır.  
• Kalp rahatsızlıkları. Kalp kulakçığı kasılması (atrium kasılması) ve kalp yetmezliği bulunan hastalarda merkezi uyku apnesi riski daha yüksektir. Kalp yetmezliği bulunan kişilerin yüzde 30 ila yüzde 40''ında merkezi uyku apnesi görülebilir.
• İnme veya beyin timörü. Bu sağlık sorunları beynin solunumu düzenleme yetisine zarar verebilir.
• Yüksek irtifa. Alışılmış yükseklikten daha yüksek bir alanda uyumak uyku apnesi riskini arttırabilir. 4.500 metre üzerindeki yükseklikler birçok kişide geçici olarak merkezi uyku apnesine neden olur. Kişi alışılmış yüksekliğe geri göndüğünde bu sorun ortadan kalkar.
• Opioid ilaçlar. Morfin, oksikodon ve kodein gibi opioid ilaçlar merkezi uyku apnesi riskini arttırır.

Komplikasyonları

Neden olduğu sağlık sorunları

Merkezi uyku apnesi ciddi bir sağlık sorunudur ve şu sağlık sorunlarına neden olabilir:

• Kalp ve damar problemleri. Uyku apnesi sırasında oluşan, kandaki oksijen seviyesindeki ani düşüşler kan basıncını arttırır ve kalp damar sistemini zorlar. Bu değişiklikler kalp yetmezliği ve inme riskini arttırır. Eğer daha önceden kalp rahatsızlığınız varsa kandaki oksijen seviyesinin birden fazla kez düşmesi (hipoksi veya hipoksemi) rahatsızlığın teşhisini zorlaştırır ve anormal kalp ritmi riskini arttırır. 
• Gün boyu yorgunluk. Gece boyunca uyku apnesinin neden olduğu uyanmalar normal ve sağlıklı bir uykuyu imkansızlaştırır. Uyku apnesi sorunu bulunan kişiler çoğu kez gün boyunca uyku hali, yorgunluk ve hırçınlık gibi belirtiler gösterir. Ayrıca konsantrasyon güçlüğü çekebilir ve çalışırken, televizyon izlerken ve hatta araba kullanırken aniden uyuya dalınabilir.

Muayenesi

Doktorunuz ile randevuya hazırlanırken

İlk olarak aile hekiminize veya pratisyen bir hekime danışın. Bununla birlikte doktorunuz sizi uyku rahatsızlıklarının tedavisinde uzman bir doktora yönlendirecektir.

Doktorunuz ile ilk randevunuzda konuşulması gereken birçok konu olacağından randevuya hazırlıklı gitmeniz iyi olacaktır. İşte randevuya hazırlanmanıza yardımcı olacak bazı bilgiler ve doktorunuzun size yöneltebileceği sorular.

Randevudan önce yapabilecekleriniz

• Daha önce yapılan uyku testi veya diğer testleri yanınızda getirin. Bu testlerin uzman doktora verilmesini de isteyebilirsiniz.
• Sizinle beraber uyuyan eşinizden veya partnerinizden sizinle randevuya gelmesini isteyin. Partneriniz doktorunuza uykunuzla ilgili ayrıntılı bilgi verebilir. 
• Gözlemlediğiniz belirtileri yazın. Bu listeye uyku apnesi ilgisi olmayan gözlemlediğiniz tüm belirtileri de ekleyin. 
• Temel kişisel bilgilerinizi yazın. Bunlara ciddi stres kaynaklarını ve son zamanlarda yaşamınızda gerçekleşen önemli değişiklikleri de ekleyin.  
• Kullandığınız ilaçları liste yapın. Bu listeye aldığınız vitamin ve takviyeleri de ekleyin.
• Sorular not alın. Doktorunuza sorabileceğiniz soruları önceden bir yere not alın.

Doktorunuzla geçireceğiniz vakit sınırlı olacağından bu zamanı en iyi şekilde kullanabilmek için doktorunuza sorabileceğiniz sorunların bir listesini yapın. Sorularınızı en önemlilerinden başlayarak sıralayın. Merkezi uyku apnesiyle ilgili doktorunuza sorabileceğiniz temel sorulardan bazıları şunlardır: 

• Şikayetlerimin temel nedeni ne olabilir?
• Şikayetlerimin başka ne gibi nedenleri olabilir?
• Ne tür testlere ihtiyacım var? Bu testler özel bir hazırlık gerektiriyor mu?
• Bu durum geçici mi yoksa uzun süreli mi?
• Tedavi seçenekleri nelerdir ve siz hangi tedaviyi uygun görüyorsunuz?
• Uyku apnesinin tedavi edimesi veya edilmemesi sağlığımı şu an ve gelecekte nasıl etkiler?
• Başka bazı sağlık sorunlarım da var. Hepsini birden nasıl kontrol altında tutabilirim?
• Uyku öncesi beslenme veya aktivitelerde uymam gereken herhangi bir sınırlama var mı?
• Bana verebileceğiniz broşür veya yazılı bir materyal var mı? Hangi internet sitelerinden bilgi alabilirim?

Doktorunuza sormak üzere hazırladığınız bu soruların yanı sıra randevu sırasında size anlatılanları anlamadığınızda kesinlikle soru sormaya çekinmeyin.

Doktorunuzun size sorabileceği sorular

Doktorunuz size birtakım sorular soracaktır. Bu sorulara karşı hazırlıklı olmak zamanınızı daha iyi kullanmanıza yardımcı olarak üzerinde durmak istediğiniz noktalara zaman ayırmanızı sağlayacaktır. Doktorunuzun size sorabileceği sorulardan bazıları şunlardır:

• Şikayetleriniz ilk ne zaman ortaya çıktı?
• Şikayetleriniz düzenli olarak mı yoksa ara sıra mı ortaya çıkıyor?
• Tipik uyku düzeninizi tanımlar mısınız?
• Ne kadar uyuyorsunuz ve deliksiz uyuyabiliyor musunuz?
• Uyurken alışılmadık bir şey oluyor mu? 
• Horlayıp horlamadığınızı biliyor musunuz?
• Uyandığınızda kendinizi nasıl hissediyorsunuz?
• Gün boyunca uyuya kaldığınız oluyor mu?
• Biri size uyku esnasında solunumunuzun durduğunu söyledi mi?
• Geceleri kaç defa uyanıyorsunuz?
• Gece uyandığınızda nefes darlığı yaşıyor musunuz?
• Belirtilerinizin azalmasına yardımcı şeyler var mı?
• Belirtilerinizin kötüleşmesine neden olan bir şey var mı?
• Başka herhangi bir sağlık sorununuz var mı?
• Şu an hangi ilaçları kullanıyorsunuz?

Testleri

Testler ve teşhis                   

Doktorunuz belirtilerinize bağlı olarak bir değerlendirme yaparak sizi bir uyku rahatsızlıkları merkezine gönderebilir. Burada bir uyku rahatsızlıkları uzmanı daha fazla incelemeye ihtiyacınız olup olmadığını belirler. Bu incelemeler genellikle gece uyku boyunca kişinin solunumunun ve diğer vücut fonksiyonlarının gözlemlenmesini içerir. 

• Gece gözlemi (gece polisomnografisi). Bu test sırasında gece uyurken kalp, akciğer, beyin faaliyetleri, solunum düzeni, kol ve bacak hareketleri ve kandaki oksijen seviyesi gözlemlenir. Bu sayede doktorunuz gün boyu aşırı uyku haline neden olan fakat farklı tedavi gerektiren periyodik uzuv hareketi ve uyku hastalığı gibi sağlık durumlarını test etmiş olur.  
• Kandaki oksijen seviyesinin gözlemi (oksimetri). Bu görüntüleme yönteminde uyku esnasında kişinin kanındaki oksijen seviyesini görüntüleyen ve kaydeden ufak bir alet kullanılır. Bu ufak alet acısız bir şekilde parmağınıza takılarak gece boyunca değerleriniz ile ilgili bilgi toplanmasını sağlar. Eğer uyku apnesi probleminiz varsa bu testin sonuçları uyku esnasında kanınızdaki oksijen seviyesinin düştüğünü ve gece boyunca uyandığınız sürelerde kandaki oksijen seviyesinin arttığını gösterir. Eğer sonuçlar anormalse doktorunuz teşhisi kesinleştirmek için polisomnografi testi isteyebilir. Oksimetri tüm uyku apnesi sorunlarını tespit etmez. Bu nedenle oksimetri sonuçlarınız normal çıksa dahi doktorunuz polisomnografi testi isteyebilir.
• Taşınabilir solunum (kardiyorespiratuvar) testi. Bazı nadir durumlarda doktorunuz uyku apnesinin teşhisi için size evde uygulayabileceğiniz testler verebilir. Bu testler oksimetri ve hava akışı ile solunum düzenini ölçen testlerdir.
• Atardamar kan gazı testi: Bazı durumlarda doğru teşhisi koyabilmek ve sağlık sorununun ciddiyetini değerlendirebilmek için kandaki oksijen ve karbon dioksitin ölçülmesi gerekir. Bu test için genellikle bilekteki atardamarlardan kan alınır.   

Uyku apnesinin nedenlerini belirleyebilmek için bir kalp uzmanının (kardiyolog) ve sinir sistemi uzmanının (nörolog) yapacağı değerlendirmelere de ihtiyaç olabilir.

Tedavisi

Tedavi yöntemleri ve ilaçlar

Uyku apnesine karşı tedavi yöntemleri şunlardır:

• İlgili sağlık sorunlarının tedavisi. Merkezi uyku apnesi bazı diğer sağlık sorunlarını da içerir ve bu sağlık sorunlarının tedavisi uyku apnesinin iyileşmesine yardımcı olabilir. Örneğin kalp yetmezliği için uygun bir tedavi yöntemi merkezi uyku apnesini ortadan kaldırabilir.
• Opioid ilaçların azaltılması. Kullandığınız opioid ilaçlar uyku apnesine neden oluyorsa doktorunuz bu ilaçların dozunu giderek azaltmanızı isteyebilir.  
• Oksijen ilavesi. İlave oksijen, merkezi uyku apnesi problemi olan kişiler için faydalı olabilir. Birçok oksijen türü ve akciğerlerinize oksijen pompalayacak farklı aletler vardır. Bu tedavi genellikle kalp yetmezliği olan kişilere önerilmez.
• İlaçlar. Bazı ilaçlar merkezi uyku apnesi olan kişilerde solunumu geliştirmek için kullanılabilir. Örneğin bazı doktorlar yüksek irtifada merkezi uyku apnesini önlemek için asetazolamin yazabilirler. 
• Sürekli pozitif hava yolu basıncı. Merkezi uyku apnesinin tedavisinde de kullanılan bu yöntem uyurken burnunuza bir maske takmanızı gerektirir. Üst solunum yoluna basınçlı hava göndererek açık tutan bu maske ufak bir pompaya bağlıdır. Sürekli pozitif hava yolu basıncı merkezi uyku apnesini tetikleyen hava yolu tıkanıklığını önleyebilir. Tıkayıcı uyku apnesi bulunan kişilerin maskeyi sadece tarif edildiği şekilde kullanmaları gerekir. Eğer maske size rahatsızlık veriyorsa veya basınç fazla ise gerekli ayarlamaların yapılması için doktorunuzla görüşün. 
• İki seviyeli pozitif hava basıncı (bilevel PAP). Üst hava yoluna düzenli ve devamlı basınç sağlayan sürekli pozitif hava yolu basıncının aksine iki seviyeli pozitif hava basıncı nefes aldığınızda daha yüksek bir basınç sağlar. Bu basınç nefes verirken düşer. Bu tedavinin amacı merkezi uyku apnesinin neden olduğu güçsüz solunum düzenini geliştirmektir. Bazı iki seviyeli pozitif hava basıncı aletleri belli bir süre nefes almadığınız taktirde otomatik olarak solunum sağlayacak şekilde ayarlanabilir.
• Uyarlamalı servo-havalandırma. Bu yeni hava akışı aleti merkezi uyku apnesi ve karmaşık uyku apnesi tedavisinde kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Bu alet normal solunum düzenini izler ve bu bilgileri dahili bilgisayarda saklar. Uykuya dalmanızın ardından makine solunumunuzu düzene sokmak için basınç uygular ve solunum duraklamalarını önler.