• İçindekiler
• Nedir?
• Belirtiler
• Sebebleri
• Komplikasyonlar
• Muayenesi
• Testleri
• Tedavisi
• Yaşam Tarzı

Nedir?

Polikistik over sendromu (PKO) doğurganlık çağındaki kadınlarda en sık görülen hormonal bozukluktur. Hastalığın adı, PKO’lu kadınların çoğunda yumurtalıkların görünüşünden ileri gelir. Yumurtalıklar büyümüştür ve yumurtalıkların dış kenarı boyunca çok sayıda küçük kistler oluşmuştur (polikistik görünüm).

Adet dönemlerinin seyrek olması ya da uzun sürmesi, aşırı kıllanma, akne ve obezite gibi belirtilerin tümü polikistik yumurtalık sendromu olan kadınlarda görülebilir. Ergenlik çağı adet anormalliğinin bu sendromla ilişkisi olabilir ya da PKO, kilo aldıktan sonra veya hamile kalma zorluğu sonrası ortaya çıkabilir.

Polikistik yumurtalık sendromunun kesin sebebi bilinmiyor. Polikistik yumurtalık sendromu olan kadınlar, seyrek yumurtlama ya da yumurtlama olmamasından dolayı hamile kalmakta zorluk çekebilirler. Polikistik yumurtalık sendromunun erken teşhisi ve tedavisi, tip 2 diyabet, kalp hastalığı ve felç gibi uzun vadeli sağlık sorunlarının görülme riskini azaltabilir.

Belirtiler

Belirtiler

Polikistik yumurtalık sendromu belirtileri çoğunlukla ilk adetten kısa bir süre sonra başlar. Bazı durumlarda PKO, sonradan, doğurganlık çağında (örneğin, çok fazla kilo aldıktan sonra) oluşabilir.

Belirtiler hem tür hem de şiddet açısından kişiden kişiye değişir. PKO teşhisi konması için doktorunuz şu faktörlerden en az ikisinin varlığına bakar:

• Adette anormallik. Bu, en sık görülen özelliktir. Adet anormallikleri şunlar olabilir: Adet aralarının 35 günden fazla sürmesi; yılda sekizden az adet döngüsü; dört ay ya da daha uzun bir süre adet görememek ve az ya da şiddetli kanamanın görüldüğü uzun adet dönemleri.
• Aşırı androjen. Erkeklik hormonlarının (androjenler) yüksek düzeyde olması, yüzde ve vücutta aşırı kıllanma (hirsutizm);  erişkin aknesi ya da şiddetli ergenlik aknesi ve erkek tipi saç dökülmesi (androjenik alopesi) gibi fiziksel belirtilere neden olabilir. Ama aşırı androjenin fiziksel belirtileri etnik kökene göre değişir. Bu yüzden etnik kökene bağlı olarak aşırı androjen belirtileri görülebilir ya da görülmeyebilir. Örneğin, Kuzey Avrupalı ya da Asya kökenli kadınlar bundan etkilenmeyebilir.
• Polikistik yumurtalıklar. Çok sayıda küçük kist içeren büyümüş yumurtalıklar ultrasonla saptanabilir. Yumurtalıkların polikistik olması, hastalığın teşhisi için tek başına yeterli değildir. PKO teşhisi konması için aynı zamanda adet döngülerinin anormal olması ya da aşırı androjen belirtilerinin görülmesi gerekir. Polikistik yumurtalıkları olan bazı kadınlar PKO’lu olmayabilir, bu bozukluğa sahip bazı kadınlarınsa yumurtalıkları normal görünebilir.

PKO’yla ilişkili diğer durumlar

• Kısırlık. Polikistik yumurtalık sendromu olan kadınlar, seyrek yumurtlama ya da yumurtlamama nedeniyle hamile kalmakta zorluk yaşayabilirler. PKO, kadınlarda kısırlığın en sık görülen sebebidir.
• Aşırı şişmanlık. Polikistik yumurtalık sendromu olan kadınların yaklaşık yarısı aşırı şişmandır. PKO’lu kadınların, bu bozukluğu olmayan aynı yaştaki kadınlara göre fazla kilolu ya da obez olma olasılığı daha fazladır.
• Prediyabet ya da tip 2 diyabet. Polikistik yumurtalık sendromu olan birçok kadın insüline karşı dirençlidir. Bu da vücudun, kan şekerini düzenlemesi için insülini etkili bir şekilde kullanma yeteneğini bozar. Bu durum yüksek kan şekerine ve tip 2 diyabete sebep olabilir. Prediyabet aynı zamanda bozulmuş glukoz toleransı olarak da adlandırılır.
• Akantozis nigrikans. Bu durum, ense, koltuk altları, uylukların iç kısmı, vulva ya da göğüslerin altındaki derinin koyulaşması ve kadifemsi bir hale gelmesidir. Bu cilt sorunu, insülin direncinin bir belirtisidir.

Doktora ne zaman başvurmalı?

Polikistik yumurtalık sendromunun erken teşhis ve tedavisi, uzun vadeli sağlık sorunu risklerinin (tip 2 diyabet, yüksek kan şekeri, kalp hastalığı ve felç gibi) azalmasına yardımcı olabilir.

Eğer adetlerinizde düzensizlik varsa (seyrek ya da uzun olması, ya da hiç olmaması gibi) ve yüzünüzde ve vücudunuzda aşırı kıllanma ya da akne varsa doktorunuza danışın.

Sebebleri

Sebepler

Normal üreme döngüsü, beyindeki hipofiz bezi ve yumurtalıklar tarafından üretilen hormon seviyelerindeki değişmelerle düzenlenir. Hipofiz bezi, yumurtalık uyarıcı hormon (FSH) ve luteinize edici hormon (LH) üretir. Bu hormonlar yumurtalıklardaki yumurtaların gelişmesini ve salgılanmasını (ovülasyon) kontrol eder. Bir aylık döngüde yumurtlama, adetten yaklaşık iki hafta önce meydana gelir.

Yumurtalıklar, östrojen ve progesteron hormonlarını salgılar. Bunlar döllenmiş yumurtayı koruması için rahmin iç tabakasını hazırlar. Yumurtalıklar ayrıca testesteron gibi bazı erkeklik hormonları da (androjenler) üretir. Eğer hamilelik oluşmazsa, östrojen ve progesteron salgılanması azalır ve rahmin iç tabakası, adet sırasında kanamayla birlikte dökülür.

Polikistik yumurtalık sendromunda, hipofiz bezi yüksek seviyede LH salgılayabilir ve yumurtalıklar aşırı androjen üretebilir. Bu, normal adet döngüsünü aksatır ve kısırlığa, aşırı kıllanmaya ve akneye yol açabilir.

Doktorlar polikistik yumurtalık sendromunun sebebini bilmiyorlar. Ama aşağıdaki faktörlerin bir rolü olabilir:

• Fazla insülin. İnsülin, pankreasta üretilen bir hormondur ve hücrelerin, vücudun temel enerji kaynağı olan şekeri (glukoz) kullanmasını sağlar. Eğer insülin direnciniz varsa, insülini etkili bir şekilde kullanma yeteneğiniz bozulmuştur ve pankreas, hücrelere glukoz sağlamak için daha fazla insülin salgılamak zorundadır. Fazla insülinin, yumurtalıklar tarafından üretilen androjeni çoğalttığı düşünülüyor.
• Düşük dereceli iltihap (inflamasyon). Vücudun beyaz kan hücreleri, enfeksiyonla savaşmak için maddeler üretir. Bazı besinler, bazı insanlarda enfeksiyonu tetikleyebilir. Bu durumda, beyaz kan hücreleri insülin direncine ve kan damarlarında kolesterol birikmesine (damar tıkanıklığı) yol açabilecek maddeler üretir. Damar tıkanıklığı, kalp-damar hastalığına neden olur. Araştırmalar PKO’lu kadınlarda düşük dereceli iltihap olduğunu göstermiştir.
• Kalıtım. Anneniz ya da kız kardeşinizde PKO varsa, sizde de olma olasılığı fazladır. Araştırmacılar ayrıca, mutasyona uğramış genlerin PKO’yla bağlantı olasılığını inceliyorlar.
• Anormal fetüs gelişimi. Yeni araştırmalar, fetüs döneminde erkeklik hormonlarına (androjenler) aşırı maruz kalmanın, normal genlerin gerektiği gibi çalışmasını kalıcı olarak önleyebileceğini (gen ekspresyonu olarak bilinen bir süreç) gösteriyor. Bu durum, karın bölgesinde erkek tipi yağlanmaya neden olabilir. Böylece insülin direnci ve düşük dereceli iltihap riski artar. Araştırmalar bu faktörlerin PKO’ya ne derecede neden olabileceğini incelemeye devam ediyor.

Araştırmacılar, PKO’nun olası sebepleri üzerinde çalışıyorlar. Mevcut araştırmalar düşük dereceli inflamasyonun ve fetüs döneminde androjenlere aşırı derecede maruz kalmanın bu sorunu tetikleyip tetiklemediği konusunu inceliyorlar.

Komplikasyonlar

Neden Olduğu Sağlık Sorunları

Polikistik yumurtalık sendromu, özellikle aşırı şişmanlık varsa, aşağıdaki durumların görülme olasılığını artırır:

• Tip 2 diyabet
• Yüksek tansiyon
• Kolesterolde anormallikler (yüksek trigliserid düzeyleri ya da yüksek yoğunluklu lipoproteinin (HDL), yani “iyi” kolesterolün düşük olması).
• Yüksek seviyede C-reaktif protein (bir kalp-damar hastalığı belirtisi)
• Metabolik sendrom (kalp-damar hastalığı riskinin önemli ölçüde arttığını gösteren belirtiler grubu)                  
• Nonalkolik steatohepatik (karaciğerde yağ birikmesi sonucu oluşan ciddi bir karaciğer iltihabı)
• Uyku apnesi
• Anormal rahim kanamaları
• Sürekli yüksek düzeyde östrojene maruz kalma nedeniyle rahim tabakası kanseri (endometriyal kanser)     
• Eğer hamile kalırsanız, gebeliğe bağlı şeker hastalığı ya da yüksek tansiyon.

Muayenesi

Randevu İçin Hazırlık

Muhtemelen ilk önce aile doktorunuza başvuracaksınız. Ama bazı durumlarda, bir randevu almak istediğinizde, doktorunuz sizi hemen kadın üreme kanalını etkileyen hastalıklarda uzmanlaşmış bir doktora (jinekolog), hormonal bozukluklarda uzman bir doktora (endokrinolog) ya da her iki alanda da uzman bir doktora (üreme endokrinologu) sevk edebilir.

Randevunuza hazırlanmanıza yardımcı olacak ve doktorunuzdan beklemeniz gerekenlere dair bazı bilgiler şunlardır.

Neler yapabilirsiniz?

• Belirtilerinizi not edin. Alakalı olmadığını düşündükleriniz de dahil belirtilerinizin tümünü yazın.
• Kullandığınız ilaçların, vitaminlerin ve diğer takviyelerin bir listesini yapın. İlaçların dozlarını ve onları ne sıklıkla aldığınızı yazın.
• Eğer mümkünse bir yakınınızdan size eşlik etmesini isteyin. Randevu sırasında birçok bilgi verilebilir ve her şeyi hatırlamak zor olabilir.
• Yanınızda bir not defteri götürün. Randevu sırasında verilen önemli bilgileri bu deftere yazın.
• Hangi soruları soracağınızı düşünün. Bu soruları yazın; vakit kalmaması ihtimaline karşı en önemli soruları başa koyun.

Polikistik yumurtalık sendromuyla ilgili olarak soracağınız bazı temel sorular şunlardır:

• Ne tür testler yaptırmam gerekebilir?
• Bu sorun hamile kalma yeteneğimi nasıl etkiler?
• Belirtilerimi ya da hamile kalma yeteneğimi iyileştirecek ilaçlar var mı?
• İlaç kullanımından ne tür yan etkiler bekleyebilirim?
• Hangi koşullar altında ameliyatı önerirsiniz?
• Bu durum için hangi tedaviyi önerirsiniz?
• PKO’nun sağlık açısından uzun vadeli etkileri nelerdir?
• Bana verebileceğiniz herhangi bir broşür ya da basılı materyal var mı?
• Hangi web sitelerini önerirsiniz?

Doktorunuzun söylediği her şeyi anladığınızdan emin olun. Gerektiğinde anlatılanları tekrarlamasını istemekten ya da soru sormaktan çekinmeyin.

Doktorunuzdan beklentiniz ne olmalı?

Doktorunuzun sorabileceği bazı sorular şunlardır:

• Şikayetleriniz neler?
• Bu şikayetleri ne sıklıkla yaşıyorsunuz?
• Bu şikayetleri ne kadar zamandır yaşıyorsunuz?
• Şikayetleriniz ne kadar şiddetli?
• En son ne zaman adet gördünüz?
• İlk adetinizden beri kilo aldınız mı? Kaç kilo aldınız? Bu kiloları ne zaman aldınız?
• Herhangi bir şey şikayetlerinizi iyileştiriyor mu?
• Herhangi bir şey şikayetlerinizi kötüleştiriyor mu?
• Hamile kalmaya çalışıyor musunuz, ya da ileride hamile kalmak istiyor musunuz?
• Annenize ya da kız kardeşinize PKO teşhisi kondu mu?

Testleri

Testler ve teşhis

Polikistik yumurtalık sendromunun kesin teşhisi için özel bir test yoktur. Teşhis, olasılıkları elemeye dayanır. Yani doktorunuz tüm belirtilerinizi göz önüne alır ve bu tür belirtilere neden olabilecek diğer bozuklukları değerlendirme dışı bıratır.

Bu süreçte doktorunuz birçok faktörü dikkate alır:

• Tıbbi geçmiş. Doktorunuz adet dönemleriniz, kilo değişimleri ve diğer belirtiler hakkında sorular sorabilir.
• Fiziksel muayene. Fiziksel muayenede doktorunuz boy, kilo ve tansiyon gibi önemli faktörlere bakacaktır.
• Pelvik muayene. Pelvik muayenede, doktorunuz kitle, büyüme ya da başka anormallik belirtileri olup olmadığını görmek için üreme organlarınızı görsel olarak ve elle kontrol edecektir.
• Kan testleri. Doktorunuz bazı hormonların seviyelerini ölçmek için sizden kan alarak, adet anormalliklerinin ya da fazla androjenin PKO’ya benzeyen sebeplerini olasılık dışı bırakmaya çalışacaktır. Diğer kan testleri arasında açlık kolesterolü, trigliserid düzeyleri ve glukoz yükleme testi vardır. Glukoz yükleme testinde aç karnına ve glukoz içeren bir şurup içtikten sonra glukoz seviyeleri ölçülür.
• Pelvik ultrason. Pelvik ultrason, yumurtalıklarınızın görünümünü ve rahmin iç tabakasının kalınlığını gösterir. Bu test sırasında hasta muayene masasında yatarken çubuk şeklinde bir cihaz (transdüser) vajinaya yerleştirilir (transvajinal ultrason). Transdüser, işitilmeyen ses dalgaları yayar ve bu dalgalar bir bilgisayar ekranında görüntülere dönüştürülür.

Tedavisi

Tedaviler ve İlaçlar

Polikistik yumurtalık sendromunun tedavisi genellikle asıl sorununuzun (kısırlık, aşırı kıllanma, akne ya da obezite gibi) kontrol altına alınmasına odaklanır.

Doktorunuz şunları tavsiye edebilir:

• Düzenli sağlık kontrolleri yaptırmak. Uzun vadede kalp ve damarlarla ilişkili riskleri (obezite, yüksek kolesterol, tip 2 diyabet ve yüksek tansiyon gibi) kontrol altında tutmak önemlidir. Doktorunuz fiziksel muayene yapmak, tansiyonunuzu ölçmek, glukoz ve yağ seviyelerini görmek için düzenli olarak konrole gelmenizi isteyebilir.
• Hayat tarzınızı düzenlemek. Sağlıklı gıdaları tercih etmek ve düzenli egzersiz yapmak, özellikle fazla kiloluysanız, doktorunuzun önerebileceği ilk tedavi yöntemidir. Obezite, insülin direncini daha da kötüleştirir. Kilo vermek hem insülin hem de androjen seviyelerini azaltabilir ve yumurtlamayı düzenleyebilir. Doktorunuzdan bir kilo kontrol programı önermesini isteyin ve düzenli olarak bir diyestisyenle görüşün.
• Adet döngüsünü düzenlemek. Eğer hamile kalmaya çalışmıyorsanız, doktorunuz sentetik östrojen ve progesteron içeren düşük dozda doğum kontrol hapı verebilir. Bunlar, androjen üretimini azaltır ve vücudunuzun, sürekli östrojenin etkisinden bir süre uzaklaşmasını sağlar. Bu, endometriyal kanser riskini azaltır ve anormal kanamayı düzeltir.

Alternatif bir yöntemse her ay 10-14 gün boyunca progesteron almaktır. Bu, adetlerinizi düzenler ve endometriyal kansere karşı korunma sağlar. Ama androjen düzeylerini normal hale getirmez.

Doktorunuz ayrıca tip 2 diyabet için insülin seviyelerini azaltan ve ağızdan alınan, metformin içeren bir ilaç verebilir. Bu ilaç yumurtlamayı düzenler ve adet döngülerinin düzenli olmasını sağlar. Eğer prediyabetiniz varsa, metformin ayrıca bunun tip 2 diyabete dönüşmesini geciktirir ve eğer bir diyet ve egzersiz programı uyguluyorsanız kilo vermenize yardımcı olur.

• Aşırı kıllanmayı azaltmak. Doktorunuz androjen üretimini azaltmak için doğum kontrol hapı ya da androjenlerin cilt üzerindeki etkilerini önlemek için spironolakton önerebilir. Spironolakton doğuştan kusurlu bebeklere neden olabileceğinden, ilacı kullanırken etkili bir doğum kontrolü gerekir. Ayrıca hamileyseniz ya da hamile kalmayı planlıyorsanız bu ilaç tavsiye edilmez. Eflornitin de bir başka ilaç seçeneğidir. Bu krem kadınlarda yüzde kıllanmayı yavaşlatır.

Tıraş etme, ağda ve tüy dökücü kremler reçetesiz seçeneklerdir. Sonuçlar birkaç hafta devam edebilir, sonrasında uygulamayı yinelemeniz gerekir.

Doktorunuz kıllanmayı uzun süre önleyecek bir yöntem olarak elektrik akımının kullanıldığı elektroliz işlemini ya da kıl köklerini yok etmek ve istenmeyen yeni kıllanmayı kontrol etmek için lazer yöntemini önerebilir.

• Yumurtlamayı sağlamak için ilaç kullanmak. Eğer hamile kalmaya çalışıyorsanız, yumurtlamayı teşvik edecek bir ilaç gerekebilir. Klomifen sitrat, adet döngünüzün ilk kısmında kullanacağınız ağızdan alınan antiöstrojen bir etken maddedir. Eğer klomifen sitrat tek başına etkili değilse, doktorunuz yumurtlamayı teşvik için metformin ekleyebilir.

Eğer klomifen ve metformin kullanarak hamile kalmazsanız, doktorunuz gonadotropin kullanmanızı önerebilir. Gonodotropin, iğneyle uygulanan, yumurtalık uyarıcı ve luteinize edici hormon ilaçlarıdır.

• Ameliyat olmak. Eğer hamile kalmanızda ilaçlar işe yaramazsa, laparoskopik yumurtalık delgisi adı verilen günübirlik bir ameliyat PKO’lu bazı kadınlar için bir seçenek olabilir. Bu tür bir ameliyatın sizin için uygun olup olmadığına doktorunuz karar verebilir.

Bu işlemde, cerrah karında küçük bir kesi açar ve küçük bir kameraya bağlı bir tüpü (laparoskop) karından içeri sokar. Kamera yumurtalıklarınızın ve pelvik organların detaylı bir görüntüsünü verir. Cerrah daha sonra diğer küçük kesilerden cerrahi aletleri sokar ve yumurtalıkların yüzeyinde bulunan foliküllerde, elektrik akımı ya da lazer kullanarak delikler açar. Amaç, androjen seviyelerini azaltarak yumurtlamayı sağlamaktır.

Yaşam Tarzı

Hayat Tarzı Ve Evde Tedavi

Medyadan, destek gruplarından ve sağlık uzmanlarından kilo kontrolünde diyetin rolü konusunda çelişkili tavsiyeler duyabilirsiniz. Çelişkilerin büyük bölümü karbonhidratlarla ilgilidir. Glisemik endeks, yemekten sonra karbonhidratın insülin seviyelerini ne derecede yükselteceğini ölçer. Nişasta, yeşil yapraklı sebzeler gibi düşük glisemik endeksli karbonhidratlara göre insülin seviyelerini daha büyük ölçüde artıran yüksek glisemik endeksli bir karbonhidrattır.

Bazı sağlık ve beslenme uzmanları, PKO’lu kadınların, düşük ya da yüksek glisemik endeksli karbonhidrat ayrımı yapmadan düşük karbonhidratlı bir beslenme uygulamalarını tavsiye eder. Ayrıca düşük karbonhidratı telafi etmek için yüksek protein gerektiren bir beslenme, genellikle kırmızı ette bulunan doymuş hayvan yağlarının miktarını artırır. Bu da kolesterol seviyelerini yükseltir ve kalp damar hastalığı riskini artırır. İlk araştırmalar ümit verici görünüyor. Ama glisemik endeksli karbonhidrat ve hayvan yağı açısından düşük olan bir diyetin, PKO’lu kadınlar da dahil olmak üzere insüline dirençli kişiler için uygun bir alternatif olup olmadığını saptamak için daha fazla araştırma gerekli.

Kompleks karbonhidratları seçin

Yüksek lifli karbonhidratları tercih edin. Besinler ne kadar lifli olursa, o kadar yavaş sindirilir ve kan şekeri yavaş yükselir. Yüksek lifli karbonhidratlar, tam tahıl ekmeği, tam taneli tahıllar, tam buğday unlu makarna, bulgur, arpa, esmer pirinç ve fasulyeyi içerir. Gazlı içecekler, aşırı meyve suyu, kek, şeker, dondurma, pasta, kurabiye gibi daha sağlıksız olan basit karbonhidratları sınırlayın.

Daha fazla araştırma en iyi diyet yönteminin hangisi olduğunu belirleyebilir. Ama toplam kalori alımını azaltarak kilo vermenin, polikistik yumurtalık sendromu olan kadınların sağlığı açısından yararlı olduğu açıktır. Sizin için en iyi diyet planını belirlemek için doktorunuzla ve bir diyetisyenle çalışın.

Egzersiz yapın

Egzersiz, kan şekeri düzeyini azaltmaya yardımcı olur. Polikistik yumurtalık sendromu olan kadınlar için günlük fiziksel aktivitede bir artış ve düzenli bir egzersiz programına katılım, insülin direncinin tedavisinde ya da önlenmesinde ve kilo kontrolünde önemlidir.