Nedir

Amfizem

Amfizem, kronik obstrüktif akciğer hastalığının ilerleyişi sırasında ortaya çıkan ve nefesinizi verirken hava akımının sınırlandığı bir durumdur. Amfizem sonucunda, hava kesecikleri esnekliklerini kaybederler ve içlerindeki hava gerektiği gibi dışarı atılamaz. Keseciklere sıkışan durgun hava, kesecikleri daha fazla gerer ve durum bir kısır döngüye dönüşebilir. Sigara kullanımı amfizemin başta gelen sebebidir.

Amfizem kötüye gittikçe, üzüm salkımı gibi kümelenmiş olan küresel hava keseciklerini, iç duvarlarında delikleri olan düzensiz gediklere dönüştürür. Bu da, hava keseciklerinin sayısını azaltır ve akciğerlerinize ulaşan oksijenin kan dolaşımına katılmasına engel olur. Yanı sıra, küçük solunum yollarını açık tutan elastik lifler yavaş yavaş yok olurlar, dışarıya nefes verdiğinizde yırtılırlar ve hava, ciğerlerinize girmek yerine dışarıya kaçar.

Kronik obstrüktif akciğer hastalığının bir diğer özelliği olan solunum yolu tıkanması da amfizemi destekler. Amfizem ve solunum yolu tıkanmasının bir araya gelmesi, nefes alm

Belirtileri

Belirtileri

Amfizem belirtileri başlangıçta hafiftir, fakat hastalık ilerledikçe seri bir biçimde kötüleşir. Amfizem belirtileri şunlardır.

  • Nefes darlığı
  • Gürültülü nefes alma
  • Göğüs sıkışması
  • Fiziksel aktivite kapasitesinde azalma
  • Kronik bronşit göstergesi olan kronik öksürük
  • İştah ve kilo kaybı
  • Yorgunluk

Doktora ne zaman gitmeli?

  • Çabucak yorulur veya daha önce kolayca yapmaya alışkın olduğunuz şeyleri yapamazsınız.
  • Hafif egzersizleri yapmaya yetecek kadar bile nefes alamazsınız.
  • Soğuk algınlığınız olduğunda nefes almadaki zorlanmalarınız daha da kötüleşir.
  • Dudaklarınızda veya el tırnaklarınızda mavilik veya grilik, kandaki oksijen seviyesinin düşük olduğunu gösterir.
  • Tükürük renginiz sarı veya yeşilimsi olur.
  • Ayakkabı bağlarınızı bağlamak için eğildiğinizde bile nefes darlığınız olur.
  • Kilo kaybı yaşarsınız.

Bu işaret ve belirtiler sizde amfizem olduğunu göstermeyebilir; fakat akciğerlerinizin düzgün bir şekilde çalışmadığını gösterir. Bu durumda, en kısa zamanda doktorunuzu ziyaret etmeniz gerekir.

Sebepleri

Nedenleri

Amfizemin nedenleri şunlardır:

  • Sigara kullanma: Sigara dumanı amfizemin en yaygın sebebidir. Pasif içici de olsanız, tütün dumanında 4000 çeşit kimyasal bulunur. Bu kimyasallar küçük periferik hava yollarını, hava keseciklerini ve bunların elastik destekleyicilerini yok ederler.

Protein eksikliği: Amfizem hastalarının yaklaşık yüzde 1 veya 2’sinde genetik olarak, akciğerlerdeki esnek yapıların korunmasına yardımcı AAt protein eksikliği vardır. Bu proteinler olmadan enzimler, ilerleyen akciğer hasarlarına, sonunda da amfizeme neden olurlar. AAt eksikliği ile birlikte bir de sigara kullanıcısı iseniz, amfizem 30’lu ve 40’lı yaşlarınızda başlayabilir. Hastalığın ilerleyişi ve şiddeti, sigara kullanımı ile birlikte hız kazanır

Risk Faktörleri

Risk Faktörleri

Amfizem için risk faktörleri şunlardır:

  • Sigara kullanımı: Sigara kullananlar amfizeme en yatkın kişilerdir, fakat puro ve pipo kullananlar da hastalığa karşı hassastırlar. Bunları kullanan herkes için risk, her geçen yıl ve içilen tütün miktarı ile birlikte artış gösterir.
  • Yaş: Amfizemde ortaya çıkan akciğer hasarı zamanla adım adım gelişiyor olmasına rağmen, tütün kullanan kişilerin çoğunda 40 ila 60 yaşları arasında görülmeye başlar.
  • Pasif sigara içicisi olmak: İkinci el içici olmak olarak da bilinen pasif içicilik, dumanın bir başkasının sigarasından, puro veya piposundan solunmasıdır. Pasif içicilik de, amfizem riskini arttırır.
  • İş gereği duman veya toza maruz kalmak: Belli kimyasalların dumanını solumak veya uzun süreli toz solumak, sizi amfizeme daha yatkın hale getirir. Bu koşullarda sigara da içiyorsanız, risk katlanarak artar.
  • İç dış mekan kirliliğine maruz kalmak: Isıtıcıların yakıt dumanları gibi iç mekan, araba egzozları gibi dış mekan kirliği amfizem riskini arttırır.
  • HIV enfeksiyonu: HIV virüsü ile yaşayan sigara kullanıcıları, HIV virüsü bulunmayan sigara kullanıcılarına göre daha büyük oranda amfizem riski altındadırlar.
  • Konnektif doku hastalığı: Bazı durumlar, vücudunuz için çerçeve ve destek sağlayan liflerden oluşan konnektif dokuyu etkiler. Konnektif dokuyu etkileyen rahatsızlıklar; erken yaşlanmaya neden olan kutis laksa ve başta kalp, gözler, iskelet ve akciğerler olmak üzere farklı organları etkileyen bir hastalık olan Marfan sendromudur.

Komplikasyonları

Neden olduğu sağlık sorunları

Amfizem, diyabet ve kalp yetmezliği gibi başka hastalıkların şiddetini arttırabilir. Eğer sizde amfizem varsa, aşırı nefes darlığı, tehlikeli bir şekilde oksijen seviyesi düşüklüğü ile birlikte seyreden şiddetli kronik obstrüktif akciğer hastalığı yaşarsınız. Bir yoğun bakım ünitesine kabul edilmeniz ve enfeksiyon temizlenene kadar, suni solunum makinesi desteğine bağlanmanız gerekir.

Muayenesi

Randevularınıza Hazırlanma

Amfizem muayenesi için ilk randevunuz, temel sağlık hizmeti aldığınız doktorunuzla veya bir akciğer uzmanı ile olabilir. Aşağıdaki konularla ilgili soruları cevaplamaya hazır olmalısınız.

  • Sigara kullanıyorsanız, günde kaç paket içtiğiniz
  • Kimyasallar, dumanlar, sanayi tozları veya pasif içici olarak sigara dumanına maruz kalma gibi rahatsız edici unsurlarla olan temasınız
  • Kronik öksürüğünüzün olup olmadığı, şayet varsa ne kadar zamandır devam ettiği
  • Gürültülü nefes alıp almadığınız ve soğuk havada nefes alırken zorluk yaşayıp yaşamadığınız
  • Ailenizde kronik obstrüktif akciğer hastalığı hikayesi olup olmadığı

Muayeneden sonra doktorunuz, titiz bir teşhis için hangi testlerin yapılması gerektiğini açıklayacaktır.

Testleri

Testler ve teşhis

Amfizeminiz olup olmadığını belirlemek için doktorunuz, muhtemelen şu testleri yaptırmanızı tavsiye edecektir:

  • Spirometri ve diğer pulmonari (akciğer) fonksiyon testleri: Bu yaygın olmayan testler, daha belirtileri ortaya çıkmadan önce amfizemi tespit edebilir. Bu testler akciğerlerinizin ne kadar hava tuttuğunu, ciğerlerinizden içeri ve dışarıya ne miktarda hava akımı gerçekleştiğini ölçerler.

Spirometri esnasında, genellikle spirometre adı verilen basit bir cihaza üflemeniz istenir. Pulmonari fonksiyon testleri, nefes yoluyla alınan ilaçlara vereceğiniz tepkinin anlaşılması amacıyla, bunların kullanımından önce ve sonra yapılır. Halihazırda sigara kullanıyorsanız veya daha önce sigara kullanmışsanız, amfizem veya kronik obstrüktif akciğer hastalığı belirtileriniz olmasa bile doktorunuzdan bu testi yapmasını isteyin.

  • Arteral kan gazı analizi: Bu kan testleri, ciğerlerinizin kan dolaşımına oksijen iletimini ve kan dolaşımından karbondioksit alımını ne derece iyi yapabildiğini ölçer.
  • Puls oksimetri: Bu test, parmak uçlarına iliştirilen küçük bir cihaz yardımıyla yapılır. Oksimetre, kandaki oksijen miktarını, kandaki gaz analizi ölçümünden farklı bir yolla ölçer. Oksijen desteğine ihtiyacınız olup olmadığının belirlenebilmesi için test, egsersiz yaparken, dinlenme esnasında ve gece yapılır.
  • Göğüs röntgeni: Bir göğüs röntgeni, amfizem teşhisinin doğrulanmasında, diğer nefes darlığı nedenlerinin ihtimal dışında bırakılmasına yardımcı olur. Fakat doğru bir teşhis için röntgen tek başına yeterli değildir.
  • Balgam muayenesi: Öksürdüğünüzde çıkardığınız şeylerin, yani balgamın içindeki hücrelerin analizi bazı akciğer problemlerinin sebeplerinin belirlenmesine yardımcı olabilir.
  • Bilgisayar tomografisi (BT taraması): BT taraması, doktorunuza, iç organlarınızı görüntüleyerek amfizemin neden olduğu deliklerin ve maviliklerin karakterlerine bakma imkanı sağlar.

Tedavisi

Tedavi ve ilaçlar

Sigara içen amfizem hastaları için herhangi bir tedavi planındaki en önemli adım, sigaranın bırakılmasıdır. Bu, akciğerdeki hasarın daha da kötüye gitmesini önlemenin tek yoludur. Fakat sigarayı bırakmak hiç de kolay değildir ve bu kişilerin genellikle iyi bir sigara bırakma planına ihtiyaçları olur. Bu plan ise şunları içermelidir:

  • Sigarayı bırakmak için bir hedef tarih
  • Tekrar başlamanın önlenmesi
  • Hayat tarzı değişikliği tavsiyeleri
  • Sosyal destek sistemi
  • Nikotin sakızı veya bandı ve reçete ile satılan bupropion hidroklorür gibi ilaçlar

Diğer amfizem tedavileri ise, kendinizi daha iyi hissetmenize, daha aktif olmaya ve amfizemin ilerlemesinin yavaşlatılmasına yardımcı olmaya yoğunlaşmaktadır. Bu tedaviler şunları içermektedir:

  • Bronkodilatörler: Bu ilaçlar öksürüğün, nefes darlığının, daralan solunum yollarını genişleterek nefes almadaki zorlukların iyileşmesine yardımcı olabilirler; ama astım veya kronik bronşit tedavisinde oldukları kadar amfizem tedavisinde etkili değildirler.
  • Nefes yoluyla alınan kortizonlar: Püskürtme spreyi olarak alınan kortizonlu ilaçlar, astım veya bronşitle ilişkili amfizem belirtilerini azaltabilirler. Nefes yoluyla alınan kortizonların, ağızdan alınanlardan çok daha az yan etkileri olmasına rağmen, bunların uzun süre kullanılması kemiklerinizi zayıflatmanın yanısıra yüksek tansiyon, katarakt ve diyabet riskinizi arttırırlar.
  • GERD tedavisi: Semptomatik gastroözofajeal refleks hastalığı (GERD), birçok kişide solunum yolu hastalığını kötüleştirir. Bu nedenle doktorunuz, tedavi için hayat tarzı değişikliği ve ilaç tavsiye edebilir.
  • Oksijen desteği: Şayet sizde düşük oksijen seviyesiyle birlikte şiddetli amfizem varsa, evde ve egzersiz yaptığınızda düzenli olarak oksijen kullanmak size biraz rahatlama sağlayabilir. Pek çok kişi, günde 24 saat oksijen kullanmaktadır. Çeşitli oksijen alma biçimleri mevcuttur. Aynı şekilde, ciğerlerinize oksijen desteği sağlamak üzere pek çok cihaz bulunmaktadır.
  • Akciğer rehabilitasyon programı: Tedavinin önemli bir kısmı da eğitim, egzersiz, alıştırma ile, aktif kalmanızı sağlayacak, sağlığınızı ve hayat kalitenizi iyileştirecek davranış değişikliklerinin bileşiminden oluşan akciğer rehabilitasyon programıdır.

Sigarayı bırakmanız ve beslenmeniz için yardım sağlanacak ve özel nefes alma teknikleri ve enerjinizi korumanın yolları öğretilecektir. Egzersiz, ciğer fonksiyonlarınızın gerilemesini yavaşlatacağından, size bir egzersiz programı da verilecektir.

  • Antibiyotikler: Bronşit veya zatürre gibi bir bakteriyel enfeksiyonunuz olursa, antibiyotik kullanımı uygun bir tedavi seçeneğidir.
  • Grip ve zatürreye karşı aşı: Eğer sizde amfizem veya diğer kronik obstrüktif akciğer hastalığı türleri varsa, uzmanlar yılllık grip aşısı ve her beş yılda bir de zatüree aşısı yaptırmanızı tavsiye ediyorlar.
  • Ameliyat: Akciğer  hacmi küçültülmesi ameliyatı olarak bilinen bir deneysel uygulamada, zarar gören akciğer dokusundan küçük bir parçayı aldılar. Hastalıklı dokunun alınması, akciğerin daha etkin çalışmasına yardımcı olur ve solunumu iyileştirir.

Bir başka ameliyatta ise, küçük hava kesecikleri yok edildiğinde, kabarcık denilen geniş hava boşluğundan bir kısmını aldılar. Bu uygulama da solunumu iyileştirebilir.

  • Organ nakli: Eğer amfizeminiz şiddetliyse ve diğer seçenekler başarısız olmuşsa, akciğer nakli bir alternatif olabilir.

Yaşam Tarzı

Hayat tarzı ve evde uygulanacak çözümler

Amfizem veya başka bir kronik akciğer rahatsızlığınız varsa, bazı basit egzersizler solunumunuzu iyileştirebilir. Bu egzersizler, karın kaslarınızı kullanarak ciğerlerinizin boşaltılmasını kontrol etmenize yardımcı olabilirler. Bunları günde iki veya dört defa yapın.

Diyaframdan nefes alma

Bu tür nefes alma egzersizleri yapmak için şu adımları atın:

  • Dizleriniz ve başınız yastıklarla desteklenmiş olarak sırt üstü uzanın. Yavaşça ve yumuşak bir şekilde ritmik olarak nefes alıp vermeye başlayın. Ve gevşeyin.
  • Parmak uçlarınızı karnınıza, kaburgalarınızın hemen altına yerleştirin. Nefesinizi yavaşça içinize çektiğinizde; diyaframınızın, ellerinizi kaldırdığını hissetmelisiniz.
  • Göğsünüz havayla doldukça karnınızla ellerinizi itme egzersizi yapın. Göğsünüzün hareketsiz kaldığından emin olun. Bunu, üçe kadar sayarak ağzınızdan nefes alırken yapmayı deneyin. Sonra dudaklarınızı büzün ve altıya kadar sayarak nefesinizi yavaşça ağzınızdan verin.

Diyaframdan nefes almayı, bir defada yorulmadan 10 veya 15 nefes alacak şekilde sırtınızda uygulayın. Sonra, bunu bir yanınıza daha sonra da, diğer yanınıza uzanmış şekilde yapmayı deneyin. Bu egzersizi bir sandalyede sert bir şekilde otururken, ayakta dururken ve merdiven çıkarken yapmaya çalışın.

Dudaklar büzülü olarak nefes alma

Diyaframik solunumu, nefesinizi verirken dudaklarınız büzülmüş olarak deneyin. Dudaklarınız büzüşmüş halde iken, içinden geçen hava akımı yumuşak bir ssss sesi çıkaracaktır. Ağzınız açıkken derin bir nefes alın ve verin. Bunu her seferinde 10 defa tekrarlayın. Büzüşmüş dudağa doğru nefes vermek, içinden geçen havayı asgariye indirerek, kılcal solunum yolları da dahil, solunum yollarının bütünündeki hava basıncını arttırır.

Derin nefes egzersizleri

Bu hareketi, otururken veya ayakta dururken yapın. Derin nefes alırken, dirseklerinizi düzgün bir şekilde geriye doğru çekin. Bu pozisyonda nefesini tutarak; beşe kadar sayın. Ardından karın kaslarınızı büzerek ve dirseklerinizi tekrar ayakta durduğunuz vaziyete getirerek havayı dışarı doğru itin. Bu egzersizi 10 defa tekrarlayın.

Atabileceğiniz diğer adımlar

Eğer amfizeminiz varsa, bunun ilerleyişini durdurmak ve kendinizi bazı komplikasyonlardan korumak için şu adımları atabilirsiniz

  • Sigarayı bırakın. Bu, genel sağlık durumunuz için alabileceğiniz en önemli tedbirdir ve amfizemin ilerlemesini durduracak tek adımdır. Sigarayı bırakmak için desteğe ihtiyacınız varsa, bir sigarayı bırakma programına katılın. Pasif içicilikten mümkün olduğunca uzak durun.
  • Solunum yollarını tahriş eden diğer şeylerden de uzak durun. Bu tahriş ediciler boyalardan gelen buhar ve otomobil egzoz gazları, pişirilen kimi şeylerin kokuları, belli bazı parfümler, hatta yanan mumlar ve tütsülerdir. Kirliliği azaltmak için, ocak ve klima filtrelerini düzenli olarak değiştirin.
  • Düzenli egzersiz yapın. Solunum problemlerinizin sizi, ciğerlerinizin kapasitesini arttıracak olan egzersizden alıkoymasına izin vermemeye çalışın.
  • Solunum yollarınızı açık tutun. Kronik bronşitiniz varsa, solunum yolu geçişlerinde mukoza birikme eğilimi ortaya çıkar ve bu yüzden de solunum yolunun açık tutulması zorlaşır. Salgıları inceltmek ve yukarı çıkışlarını kolaylaştırmak için, her gün bolca alkolsüz sıvı tüketin.
  • Kendinizi soğuk havadan koruyun. Soğuk hava, bronşiti tetikler. Soğuk havalarda başınıza yumuşak bir şey giyin veya dışarı çıkmadan önce ağız ve burnunuza giren havayı ılık tutmak için, eczanelerde bulunabilen bir soğuk hava maskesi takın.
  • Solunum yolları enfeksiyonlarından kaçının. Doktorunuzun tavsiye ettiği şekilde bir zatürre aşısı yaptırın. Aynı zamanda yıllık grip aşısı olun. Soğuk algınlığı veya grip olan kişilerle, elinizden geldiğince temas etmeyin. Soğuk ve grip mevsiminde büyük bir kalabalığa karışmak zorunda kalırsanız, bir yüz maskesi takın, sık sık ellerinizi yıkayın ve cebinizde veya çantanızda bir şişe el dezenfektanı bulundurun. Burnunuzun iç kısmına dokunmaktan veya gözünüzü kaşımaktan kaçının. Bu, viral enfeksiyonun çoğunu aldığınız bir yoldur.
  • İyi beslenin. Dengeli bir diyet, vücudunuza ihtiyaç duyduğu enerjinin sağlanması, hücrelerin yenilenmesi ve muhafaza edilmesi ve vücut süreçlerinin düzenlenmesi için gereken besini sağlar.

Yeme dürtüsü sizi zorladığında, daha sık bir şekilde ve daha küçük öğünler tüketebilirsiniz. En büyük öğününüzü günün erken saatlerinde alın ve öğünlerden sonra yatmaktan kaçının. Yoğurt, pilav, fırınlanmış patates, tavuk veya balık gibi sindirimi kolay yiyecekler, kırmızı et veya ağır yemeklerden daha çok tercih edilebilir.

Başa çıkma ve destek

Aşağıdaki tavsiyeler amfizemle başa çıkmanız için size yardımcı olabilir:

  • Duygularınızı ifade edin. Amfizeminiz bazı aktivitelerinizi sınırlayabilir ve ailenizin planlarını ve rutinlerinizi beklemediğiniz bir şekilde etkileyebilir. Siz ve aileniz birbirlerinizin ihtiyaçları konusunda açıkça konuşabilirseniz, bu hastalığın getirdiği zorluklarla daha iyi başa çıkabilirsiniz. Ruh haliniz ve başkalarıyla olan ilişkilerinize karşı teyakkuz halinde olun ve birilerine danışmaktan korkmayın.
  • Bir destek grubuna katılmayı düşünün. Amfizem hastası insanların bulunduğu bir destek grubuna katılmayı düşünebilirsiniz. Destek grupları herkese açık olmamasına rağmen, yeni tedaviler ve başa çıkma stratejileri ile ilgili, iyi bir bilgi kaynağı olabilirler. Ayrıca, sizinle aynı durumda olan kişilerle birlikte vakit geçirme konusunda cesaret de verebilirler. Bir destek grubu ilginizi çekiyorsa, doktorunuzla görüşün.

Önleme

Önleme

Amfizem vakalarının çoğu önlenebilirdir. Amfizemi önlemek için:

  • Sigara kullanmayın. Eğer sigara kullanıyorsanız, en kısa zamanda bırakmak için yardım arayın.
  • Pasif içicilikten kaçının.
  • Kimyasalların veya tozun bulunduğu bir ortamda çalışıyorsanız, yüz maskesi kullanın
  • Geçmişte sigara kullanmışsanız fiziksel aktivitelerinizi arttırın veya düzenli olarak egzersiz yapın.
İLGİLİ MAKALE

Akciğer amfizemi hastalarının yapması gereken egzersizler neledir?