• İçindekiler
• Nedir
• İşlevi
• Semptomlar
• Teşhis
• Çeşitleri
• Tedavisi
• Ünlü Mağdurlar

Nedir

Amuziya, esasen ses perdesini işlemede bir defekt olarak görünen ama aynı zamanda müzikal hafıza ve tanımayı da kapsayan müzikle ilgili bir bozukluktur. Amuziyanın iki ana sınıflandırması vardır: Edinilmiş amuziya, beyin hasarının bir sonucu olarak ortaya çıkar. Konjenital amuziya, doğuştan bir müzik işleme anomalisinden kaynaklanır.

Çalışmalar, konjenital amuziyanın hassas ses perdesi ayrımsamada bir eksiklik olduğunu ve nüfusun % 4’ünün bu bozukluktan mustarip olduğunu göstermiştir. Diğer yandan edinilmiş amuziya birkaç şekilde olabilir. Beyin hasarı olan hastalar konuşmayı korurken müziksel sesler üretme yeteneğini kaybederler, tıpkı afaziklerin seçici olarak konuşmayı kaybetmesi ama bazen hala şarkı söyleyebilmeleri gibi. Amuziyanın diğer biçimleri müziği işlemenin spesifik alt süreçlerini etkileyebilir. Halihazırdaki çalışmalar ritim, melodi ve müziğin duygusal işlenmesi arasında kopmaları göstermiştir. Amuziya bu beceri takımlarının herhangi bir kombinasyonunda bozulmayı içerebilir.

İşlevi

Müzik İşlemenin Esasları

 

Nörolojik olarak sağlam insanlar müzikle ilgili doğuyor gibi görünürler. Konuşabilmeye başlamadan önce bile bebekler; yetişkinlerinkine benzer dikkate değer müziksel yetiler gösterirler, gamlara ve düzenli bir tempoya duyarlıdırlar. Ayrıca bebekler ahenkli ve ahenksiz aralıkları ayırt edebilirler. Bu algısal beceriler, müziğe özgü doğal yatkınlıkların var olduğunu göstermektedir.

 

Müziğe uzun süre maruz kalmak bu becerileri geliştirir ve rafine eder. Kapsamlı müzik eğitimi akorların ve notaların işlenmesinde gerekliymiş gibi görünmemektedir. Müziksel ustalığın gelişimi daha çok gamlar boyunca ses perdesinin kodlanmasına ve düzenli bir vuruşun sürdürülmesine bağlıdır. Her ikisi de müziğin yapısındaki ana bileşenlerdir ve algıya, belleğe ve performansa yardımcıdırlar. Ses perdesi algısı müziğin işlenmesinde mutlak surette önemlidir. Gamların kullanılması ve merkezi bir tını (esas nota denir) etrafında gam tınılarının örgütlenmesi gamdaki notalara özel önem atfeder. Gamsız notaların kulağa yakışıksız gelmesine sebep olur. Bu, dinleyicinin yanlış nota çalındığını ortaya çıkarmasını sağlar. Ama amuziyalı insanlarda bu yetenek ya kötüdür ya da tamamen kaybedilmiştir.

 

Beyinde çeşitli müzikle alakalı görevler için müziğe özgü nöral ağlar bulunmaktadırlar. Broca bölgesinin müziksel sentaksı işlemeyle ilgili olduğu gösterilmiştir. Dahası, beyin hasarı bireyin tonal ve atonal müzik arasındaki farkı söyleme ve yanlış notaları tespit etme yeteneğini bozabilir ama bireyin ses perdeleri arasındaki aralığı ve ses perdesinin yönünü değerlendirme yeteneği korunabilir. Tersi senaryo da gerçekleşebilir, birey ses perdesi ayırt etme yeteneklerini kaybedebilir ama eserin tonal bağlamını algılayabilir ve anlayabilir. Müzik hafızaları, şarkı söyleme ve müziği tanımak için ayrık nöral ağlar da vardır. Müzik tanıma için nöral ağlar özellikle ilgi çekicidir. Hasta sözsüz olarak icra edilen aşina melodileri tanımasını imkansızlaştıran beyin hasarı yaşayabilir. Ama hasta söylenen lirikleri veya sözcükleri, aşina sesleri ve çevresel sesleri tanıma yeteneğini korur. Tersi vaka da mümkündür, burada hasta söylenen sözcükleri tanımayabilir ama aşina melodileri hala tanıyabilir. Bu durumlar konuşma tanımanın ve müzik tanımanın tek bir işleme sistemini paylaştıkları yolundaki önceki iddiaları alt üst eder. Bunun yerine, en azından iki ayrı işleme modülünün olduğu açıktır: birisi konuşma için ve birisi müzik için.

Semptomlar

Amuziyanın semptomları genellikle alıcı, klinik veya karışık olarak sınıflandırılır. Bazen ‘müzikal sağırlık’ olarak da bahsedilen alıcı amuziyanın semptomları aşina melodileri tanıyamamayı, müzik notalarını okuma yeteneğinin kaybını ve yanlış veya ahenksiz notaların tespit edilememesini içerir. Klinik veya ekspresif semptomlar şarkı söyleme, müzik notaları yazma ve/veya bir enstrüman çalma yeteneğinin kaybını içerir. Karışık bir bozukluk, ekspresif ve alıcı bozulmanın bir kombinasyonu olacaktır.

 

Edinilmiş amuziyanın klinik semptomları konjenital amuziyanınkilerden çok daha fazla değişkendir ve lezyonun yeri ve niteliği ile belirlenirler. Beyin yaralanmaları motor veya ekspresif işleyişi etkileyebilir; şarkı söyleme, ıslık çalma veya bir ezgiyi mırıldanma (oral-ekspresif amuziya), bir enstrüman çalma yeteneği (enstrümental amuziya veya müzikal apraksi), ve müzik yazma yeteneği (müzikal agrafi) dahil. Buna ilaveten alıcı boyuta beyin hasarı ezgileri ayırt etme yeteneğini (alıcı veya duyusal amuziya), müzik okuma yeteneğini (müzikal aleksiya) ve beyin hasarından önce aşina olan şarkıları tanıma yeteneğini etkiler (amnezik amuziya).

 

Araştırma, amuziyalı hastaların uzamsal işlemede güçlük yaşadıklarını öne sürmektedir. Amüzikler büyük olasılıkla eksiklikleri nedeniyle hem uzamsal hem müzikal işleme görevlerinden oluşan kombine bir görevde normal bireylerden çok daha hızlı performans sergilediler. Normal bireyler hem müzikal hem uzamsal görevleri işlemenin sağlam olması nedeniyle karışma yaşarken amuzikler yaşamaz. Ses perdesi işleme normal olarak genellikle uzamsal temsilleri işlemede kullanılan bilişsel mekanizmalara bağlıdır.

 

Konjenital amuziyası olanlar son sözlerinde ses perdesi yönünde tonlama ile ilgili farklılıkları olan cümleleri ayırt etme, tanıma ve taklit etmede bozulmuş performans sergilerler. Bu, amiziyanın dil işlemeyi belirsiz şekillerde bozabileceğini akla getirmektedir.

Teşhis

Amuziyanın teşhisi bireylerin geleneksel ama bildik olmayan melodilerde akortsuz notaları tespit etmelerini gerektirir. Bu testte davranışsal başarısızlık tanılayıcıdır çünkü amüziklerin ve kontrollerin skorlarının dağılımı arasında tipik olarak hiçbir örtüşme yoktur. Böylesi skorlar genellikle, geleneksel müziğin hatırlanması ve algılanmasına katkıda bulunduğu bilinen müzikal özelliklerin kullanımını değerlendiren bir dizi testi içeren Montreal Battery of Evaluation of Amusia (Montreal Amuziya Değerlendirme Bataryası) (MBEA) ile elde edilir. Batarya ses perdesi konturunu, gamları, ses perdesi aralıklarını, ritmi, ölçüyü ayırt etme yeteneğini ve hafızayı değerlendiren altı alt testten oluşur. Kişi müziksel açıdan yeterli kontrollerden elde edilen ortalamanın iki standart altında performans sergilediğinde amüzik kabul edilir. Bu müzikal ses perdesi bozukluğu ilişkili nörogenetik faktörleri belirlemeye hizmet eden bir fenotipi temsil eder. Hem MR’a dayanan beyinin yapısal analizleri ve elektroensefolografi (EEG) Amuziya ile ilişkili beyin anomalilerini ortaya çıkarmada kullanılan ortak yöntemlerdir. Ayrıca, voksel temelli morfometri (VTM) amüzik beyinlerle müzikal açıdan sağlam beyinler arasındaki anatomik farklılıkları, özellikle artmış ve/veya azalmış beyaz ve gri madde miktarlarına göre tespit etmede kullanılır.

Çeşitleri

Amuziyanın iki genel sınıflandırması vardır: Konjenital amuziya ve edinilmiş amuziya.

 

Konjenital Amuziya

 

Tını sağırlığı olarak da bilinen konjenital amuziya önceki beyin lezyonu, işitme kaybı, bilişsel defektler veya çevresel uyarılma yokluğu ile açıklanamayan müziksel yetersizlik anlamına gelir ve nüfusun yaklaşık % 4’ünü etkiler. Konjenital amuziyadan mustarip insanlar çoğu insanın doğuştan sahip olduğu müzikal yatkınlıklardan mahrum gibidirler. Normal odyometriye ve ortalamanın üstünde zeka ve hafıza becerilerine sahip olmalarına rağmen aşina ezgileri tanıyamaz veya mırıldanamazlar. Ayrıca melodik bir bağlamda ahenksiz akorlara duyarlılık göstermezler ki bu daha önce bahsedildiği gibi bebeklerce sergilenen müzikal yatkınlıklardan birisidir. Konjenital amuziyanın ayırıcı özelliği hassas ses perdesi ayrımsamada bir eksikliktir ve bu eksiklik en fazla konjenital amüziklerden belirli bir melodideki yanlış notayı göstermeleri istendiğinde belirgindir. İki ardışık perde arasındaki mesafe küçük ise konjenital amüzikler perde değişikliğini tespit edemezler. Bu ses perdesi algısındaki defektin sonucu olarak gamları içselleştirmede başarısızlığa bağlı olarak yaşam boyu müziksel bozulma ortaya çıkabilir. Hassas ses perdesi ayrımsamanın olmaması amüziklerin büyük oranda küçük perde değişikliklerinden oluşan müzikten zevk almalarını ve takdir etmelerini aşırı derecede zorlaştırır.

 

Edinilmiş Amuziya

 

Edinilmiş amuziya konjenital amuziya ile aynı özellikleri paylaşan müzikal yetersizliktir ama kalıtımsal olmaktan ziyade beyin hasarının sonucudur. Ayrıca konjenital amuziyadan daha yaygındır. Müziğin beyindeki müziğe özgü nöral ağlarca işlendiği öne sürülmüşse de bu görüş müzik işlemenin aynı zamanda hafıza, dikkat ve icraya yönelik prosesler gibi genel bilişsel işlevleri kapsadığı şeklinde genişletilmiştir. Yakın tarihli bir çalışma edinilmiş amuziyanın altında yatan ve iyileşmesine katkıda bulunan nöral ve bilişsel mekanizmaları araştırmak üzere yapılmıştır. Çalışma sol veya sağ yarım küre orta serebral arter (MCA) enfarktüsü olan 53 inme hastasıyla inme gerçekleştikten bir hafta, üç ay ve altı ay sonra yapılmıştır. Amüzik denekler inmelerinden bir hafta sonra belirlenmişler ve çalışma süresince amüzikler ve amüzik olmayanlar hem beyin lezyonu lokasyonlarında hem de nörofizyolojik testlerdeki performanslarında karşılaştırılmışlardır.

 

Sonuçlar amüzik olan ve amüzik olmayan gruplar arasında sol ve sağ yarım küre lezyonlarının dağılımı arasında anlamlı bir fark olmadığını ama amüzik grupta frontal lobda ve işitsel kortekste lezyonların sayısının anlamlı bir şekilde yüksek olduğunu göstermiştir. Ayrıca amuziyalı hastalarda temporal lob lezyonları da gözlenmiştir. Amuziya iskemik MCA inmesini takiben sık karşılaşılan bir durumdur, inme sonrası bir haftalık evrede amüzik oldukları bulunan hastaların % 60’ının gösterdiği gibi. Zaman içinde önemli iyileşme olsa da amuziya uzun süre kalabilir. Test sonuçları edinilmiş amuziya ve inme sonrası evrede iyileşmesinin özellikle dikkat, icraya yönelik işleyiş ve işler bellek olmak üzere çeşitli bilişsel işlevlerle ilişkili olduğunu akla getirmektedir.

Tedavisi

Şimdilik hiçbir tedavi biçiminin amuziyanın tedavisinde etkili olduğu kanıtlanmamıştır. Bir çalışma tını farklılaştırma tekniklerinin biraz başarısı olduğunu göstermiştir ama bu tekniğin uygun bir tedavi olarak doğrulanması için bu bozukluğun tedavisi hakkında daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Ünlü Mağdurlar

 

• Theodore Roosevelt
• Che Guevara
• Milton Friedman
• Sigmund Freud
• Ulysses S. Grant
• Charles Darwin