• İçindekiler
• Nedir
• Niçin Yapılır
• Riskleri
• Hazırlık
• Bekleyebilecekleriniz
• İlk Seans
• Terapi Esnasında
• Adımlar
• Süresi
• Sonuçlar

Nedir

Nedir?

Bilişsel davranış terapisi yaygın bir ruh sağlığı danışmanlığı (psikoterapi) türüdür. Bilişsel davranış terapisinde, belli sayıdaki seanslara katılarak bir ruh sağlığı danışmanı (psikoterapist) ile birlikte yapısal bir yöntemle çalışırsınız. Yanlış ya da olumsuz düşüncelerinizin farkına varmanıza yardımcı olarak bilişsel davranış terapisi zorlayıcı durumları daha açık biçimde değerlendirmenizi ve bu durumlara daha etkin yöntemlerle karşılık vermenizi sağlar.   

Bilişsel davranış terapisi anksiyete ya da depresyon gibi ruh sağlığı hastalıklarını tedavi etmede yararlı bir araç olabilir. Ancak, bilişsel davranış terapisinden fayda gören herkesin ruhsal bir rahatsızlığı yoktur. Herhangi bir kişinin de stresli hayat koşulları ile daha iyi baş etmeyi öğrenmesine yardımcı olmak için oldukça etkin bir araç olabilir.

Niçin Yapılır

Neden yapılır?

Bilişsel davranış terapisi çok çeşitli sorunların tedavisi için kullanılır. Sıklıkla psikoterapi yöntemi olarak tercih edilir çünkü hızlı bir biçimde belirli sorunlarınızı saptamanıza ve onlarla baş etmenize yardımcı olabilir. Genellikle diğer terapi türlerinden daha az seans gerektirir ve doğrudan bazı özel durumlarla ilgilenerek yapısal bir yöntem içinde gerçekleştirilir.

Bilişsel davranış terapisi duygusal zorlukları ele almak için faydalı bir araçtır. Örneğin aşağıdaki durumlarda size faydalı olabilir:

• Ruhsal rahatsızlıkların belirtilerini kontrol altına almak için. Tek başına ya da ilaç tedavisi gibi diğer tedavilerle birlikte uygulanabilir.
• Ruhsal rahatsızlıkların belirtilerinin kötüleşmesini önlemek için.
• İlaç tedavisi uygun bir seçenek olmadığında, örneğin gebelik esnasında, ruhsal rahatsızlıkları tedavi etmek için.
• Stresli hayat koşullarıyla, örneğin işle ilgili sorunlarla baş etme yöntemlerini öğrenmek için.
• Öfke gibi duyguları fark etmek ve kontrol altına almak için.
• İlişki çatışmalarını çözmek ve daha iyi iletişim yollarını öğrenmek için.
• Bir yakının kaybının ardından yas ile baş edebilmek için.
• İstismar ya da şiddet ile ilişkili duygusal travmaların üstesinden gelmek için.
• Kronik yorgunluk sendromu ya da kanser gibi bir tıbbi hastalık ile baş etmek için.
• Ağrı, uykusuzluk ya da yorgunluk gibi kronik fiziksel belirtileri kontrol altına alabilmek için.

Bilişsel davranış terapisi ile iyileştirilebilecek ruhsal rahatsızlıklar şunlardır:

• Uyku bozuklukları
• Cinsel bozukluklar
• Depresyon
• Bipolar bozukluklar
• Kaygı bozuklukları
• Fobiler
• Yeme bozuklukları
• Madde kötüye kullanımı bozuklukları
• Kişisel bozukluklar
• Şizofreni

Bazı vakalarda, bilişsel davranış terapisi antidepresanlar ya da diğer ilaçlar gibi diğer tedaviler ile beraber kullanıldığında daha etkili olmaktadır. 

Riskleri

Riskleri

Genelde bilişsel davranış terapisinin çok az riski vardır. Ancak acı verici duyguları ve deneyimleri açığa çıkarabileceği için zaman zaman duygusal açıdan rahatsız hissedebilirsiniz. Psikoterapi bazen duygusal görüşmeleri de içerebileceği için seans esnasında ağlayabilir, kötü hissedebilir ya da öfkelenebilirsiniz. Zorlayıcı bir seansın ardından fiziksel açıdan da bitkin hissedebilirsiniz. Terapistiniz bu hisler ve duygularla baş etmenize destek olma konusunda eğitimlidir.

Maruz kalma terapisi gibi bazı psikoterapi türleri kaçınmanız yerine – uçmaktan korkuyorsanız uçağa binmek gibi – bazı koşullarla yüzleşmenizi gerektirebilir. Bu geçici strese ve kaygıya neden olabilir. Ancak öğrendiğiniz olumsuz duygularla ve korkularla baş etme ve onların üstesinden gelme becerileri daha sonra size yardımcı olacaktır.

Hazırlık

Nasıl hazırlanacaksınız?

Bilişsel davranış terapisini denemeyi isteyip istemediğinize kendi başınıza karar vermelisiniz. Ya da bir doktor, bir akrabanız, arkadaşınız, işvereniniz ya da herhangi biri size psikoterapi önerebilir. Şu şekilde başlayabilirsiniz:

• Bir terapist bulun. Kendi başınıza bir terapist bulun – örneğin telefon rehberini ya da interneti araştırın.  Ya da bir doktordan, arkadaşınızdan ya da başka bir güvendiğiniz kaynaktan referans alın. Bir terapist seçmeden önce terapistin uzmanlığını öğrenin.  Terapistiniz bilişsel davranış terapisi üzerine deneyimli olan lisanslı bir danışman, psikolog ya da ruh sağlığı hekimi olmalıdır.
• Maliyeti öğrenin.  Eğer sağlık sigortanız varsa, sigortanızın psikoterapiyi karşılayıp karşılamadığından emin olun.  Bazı sağlık sigortası planları yıllık belli sayıda terapi seansını karşılamaktadır. Ayrıca doktorunuz ile ücreti ve ödeme seçeneklerini de konuşun.
• Endişelerinizi gözden geçirin. İlk randevudan önce hangi sorunlar üzerine çalışmak istediğiniz üzerine düşünmek için zaman ayırın. Her ne kadar bunu terapistiniz ile birlikte çözümleyecek olsanız da önceden genel bir kanıya sahip olmanız başlangıç noktasının belirlenmesine yardımcı olacaktır.

Bekleyebilecekleriniz

Ne bekleyebilirsiniz?

Bilişsel davranış terapisi için muhtemelen bir terapistin muayenehanesine gideceksiniz. Terapistinizin muayenehanesi bir tıp kliniğinde ya da bir ofis binasında olabilir. Eğer tedavi için kabul edilmiş iseniz terapi bir hastanede de gerçekleştirilebilir. Muhtemelen haftada bir defa 45 ila 60 dakika süren tek seanslar halinde terapistinizi görürsünüz. Bilişsel davranış terapisi – aile bireyleriniz ya da benzer sorunları olan diğer kişiler ile birlikte – bir grup içinde de gerçekleştirilebilir.

İlk Seans

İlk terapi seansınız

İlk terapi seansınızda genellikle terapistiniz, üzerinde çalışmak istediğiniz sorunlarınızı saptamak için sizin hakkınızda bilgi toplar. Terapist geçmişteki ve şimdiki fiziksel ve duygusal sağlığınız hakkında bir form doldurmanızı isteyebilir. Bu bilgiler terapistin durumunuzu daha iyi anlamasına yardımcı olur. Terapistiniz ilaç tedavisi gibi başka veya ilave tedavilerden fayda görüp görmediğinizi de öğrenmek isteyecektir. Terapistinizin durumunuzu ve sorunlarınızı tam anlamıyla anlaması ve en iyi yaklaşımı ya da davranış biçimini saptaması için birkaç seans gerekebilir.

İlk seans, terapistinizin yaklaşımının ve kişiliğinin sizin için faydalı olup olmayacağını onunla görüşebilmeniz için de bir fırsattır. Aşağıdakileri mutlaka öğrenin:

• Terapistinizin yaklaşımı
• Sizin için hangi tür terapinin uygun olduğu
• Tedavinizin amaçları
• Her seansın süresi
• Kaç seansa ihtiyacınız olduğu

Eğer görüştüğünüz ilk terapist ile kendinizi rahat hissetmezseniz, başka bir terapist deneyin. Size en uygun terapist ile görüşmeniz, bilişsel davranış terapisinden daha çok fayda sağlamanıza yardımcı olabilir.

Genel anlamda terapistiniz ile aranızdaki görüşme gizli olacaktır. Ancak – intihar etme tehlikesi, başka bir insana zarar verme tehlikesi, ya da bir çocuğu istismar ettiğinizi itiraf etmeniz gibi – bazı durumlarda terapistiniz yasa gereği ciddi sorunları yetkililere bildirmek zorundadır. Gizliliğiniz konusunda herhangi bir endişeniz varsa terapistiniz ile konuşun. 

Terapi Esnasında

Terapi esnasında

Bilişsel davranış terapisi için genellikle siz ve terapistiniz seans esnasında karşılıklı oturursunuz. Terapistiniz sizi rahatsız eden düşünceleriniz ve duygularınız hakkında sizi konuşmaya teşvik edecektir.Eğer duygularınızı açmak size zor gelirse endişelenmeyin.  Terapistiniz daha rahat ve güvende hissetmeniz için size yardımcı olabilir.  

Bilişsel davranış terapisi genellikle amaca yönelik bir yaklaşım kullanarak belirli sorunlara odaklanır. Görüşmeye rehberlik etmesi için her seansın özel bir konusu olur. Bilişsel davranış terapisi sürecinde terapistiniz bazı “ev ödevleri” yapmanızı – düzenli terapi seansları esnasında öğrendiklerinize dayandırılan bazı yazılar okumanızı, bazı faaliyetleri gerçekleştirmenizi ya da birtakım alıştırmalar yapmanızı – isteyebilir. Bu ödevlerin yanı sıra terapistiniz öğrendiklerinizi günlük yaşantılarınızda uygulamanız için sizi teşvik edebilir.

Adımlar

Bilişsel davranış terapisinde adımlar

Her ne kadar bilişsel davranış terapisinin farklı yöntemleri olsa da, genellikle aşağıdaki adımlardan oluşur:

• Hayatınızdaki zor durumları ya da koşulları belirlemek: Bunlar tıbbi bir durum, boşanma, yas, öfke ya da belirli ruhsal hastalıkların belirtileri gibi sorunları içerebilir.  Hangi sorunlara ve amaçlara odaklanmak istediğinize karar vermek için terapistinizle birlikte zaman harcamanız gereklidir.
• Bu durumlar ve koşullar hakkındaki düşüncelerinizin, duygularınızın ve inançlarınızın farkına varmaya başlamak: Üzerinde çalışmak istediğiniz sorunları saptadıktan sonra terapistiniz bunlar hakkındaki düşüncelerinizi paylaşmanız için sizi teşvik edecektir. Bu, bir deneyim hakkında kendinize ne söylediğinizi (öz-konuşma), bir durumun anlamı hakkında yorumunuzu, kendiniz, diğer insanlar ya da olaylar ile ilgili inançlarınızı gözlemlemeyi içerebilir. Terapistiniz bir düşünce günlüğü tutmanızı önerebilir.
• Olumsuz ya da yanlış kanıların saptanması: Probleme katkı sağlayabilecek düşünce ve davranış kalıplarını tanımanıza yardımcı olmak için terapistiniz, dikkatinizi faklı durumlar karşısındaki fiziksel, duygusal ve davranışsal tepkilerinize vermenizi isteyebilir.
• Olumsuz ya da yanlış kanıları sorgulama: Düşünce kalıplarınızı değerlendirmeye devam ettikçe terapistiniz düşünce ve inançlarınızın geçerliliklerini sınamanız için sizi teşvik edebilir.  Bu, bir durum hakkındaki fikrinizin gerçeklere mi yoksa var olan ile ilgili yanlış algınıza mı dayandığı hakkında kendinizi sorgulamanızı içerebilir. Bu adım zor olabilir. Hayatınız ve kendiniz hakkında uzun zamandır süregelen bir düşünce biçiminiz olabilir. Çoğu düşünce kalıpları ilk olarak çocukluk döneminde gelişir. Uzun zamandır sahip olduğunuz düşünce ve inançların normal ve doğru olduğunu hissedersiniz, bu nedenle düşüncelerinizdeki yanlış ve olumsuz eğilimleri tanımanız zorlayıcı olabilir. Alıştırma yapmanız ile faydalı düşünce ve davranış kalıpları alışkanlığa dönüşecek ve çok fazla gayret gerektirmeyecektir.

Terapistinizin yaklaşımı özel durumunuza ve tercihlerine bağlı olacaktır. Terapistiniz bilişsel davranış terapisi ile birlikte diğer tedavi edici yaklaşımları – örneğin diğer kişilerle olan ilişkilerinize odaklanan kişilerarası terapi – kullanabilir.

Süresi

Terapinin süresi

Bilişsel davranış terapisi genellikle kısa süreli – ortalama 10 ila 20 seans – bir tedavi olarak düşünülebilir. Terapistiniz ile birlikte sizin için kaç seansın uygun olduğu üzerine konuşabilirsiniz. Dikkate alınacak etmenler şunlardır:

• Bozukluğun ya da durumun türü
• Belirtilerinizin şiddeti
• Belirtileriniz veya durumunuz ile ne kadar süredir uğraştığınız
• Ne kadar hızlı ilerlediğiniz
• Ne kadar strese maruz kaldığınız
• Aile bireyleriniz ve diğer kişilerden ne kadar destek aldığınız.

Sonuçlar

Sonuçlar

Bilişsel davranış terapisi rahatsızlığınızı iyileştirmeyebilir veya hoş olmayan koşulları ortadan kaldırmayabilir. Ancak genellikle etkin bir tedavidir. Durumunuzla, sağlıklı bir yöntemle baş etmeniz için size güç verebilir ve kendiniz ile hayatınız hakkında daha iyi hissetmenizi sağlayabilir.  

Bilişsel davranış terapisinden en iyi faydayı sağlamak

Bilişsel davranış terapisi herkes için etkin değildir. Ancak terapinizden en iyi faydayı sağlamanız ve tedavinin başarılı olması için bazı önlemler alabilirsiniz. Bunlar:

• Terapiye bir ortaklık olarak yaklaşın. Aktif bir katılımcı olursanız ve verilen kararlarda payınız olursa terapi daha etkili olacaktır. Siz ve terapistiniz temel sorunlar ve onların üstesinden nasıl geleceğiniz konusunda hemfikir olmalısınız. Hedefleri beraber belirlemeli ve zaman içindeki ilerleyişinizi beraber değerlendirmelisiniz.
• Açık ve dürüst olun. Psikoterapinin başarısı düşüncelerinizi, duygularınızı ve deneyimlerinizi paylaşma konusundaki istekliliğinize ve işlerinizi yapma konusundaki yeni anlayış ve yöntemlere karşı açık olmanıza bağlıdır. Terapistinizin tepkileri konusunda korkularınız, utançlarınız veya acı verici duygularınız yüzünden bazı meselelerle ilgili konuşmaya isteksiz iseniz, terapistinize bu kuşkularınızdan bahsedin.
• Tedavi planınıza bağlı kalın. Eğer kötü ya da isteksiz hissederseniz, bu durum sizi psikoterapi seanslarınıza gitmemeniz konusunda kışkırtabilir. Bunu yapmanız iyileşme sürecinizi aksatabilir.  Tüm seanslara katılın ve konuşmak istediğiniz konulara ilgi gösterin.
• Hemen sonuç almayı beklemeyin. Duygusal konular üzerinde çalışmak acı verici olabilir ve genellikle sıkı çalışmayı gerektirir. Geçmişteki ve şimdiki çatışmalarınızla yüzleşmeye başlayacağınız için terapinin ilk seanslarında kötü hissetmek oldukça yaygındır. Gelişmeyi fark etmeniz için pek çok seansa ihtiyacınız olabilir.
• Seanslar arasında ev ödevlerinizi yapın. Eğer terapistiniz düzenli terapi seanslarınızın dışında okumanızı, günlük tutmanızı, ya da başka faaliyetlerde bulunmanızı istiyor ise bunları yerine getirin.  Bu ödevleri ve görevleri yapmak önemlidir çünkü psikoterapi seansları esnasında öğrendiklerinizi uygulamanıza yardımcı olur.
• Psikoterapi fayda sağlamıyor ise terapistiniz ile konuşun. Eğer pek çok seansın ardından terapiden fayda görmediğinizi düşünüyorsanız, bunu terapistiniz ile konuşun. Terapistiniz ile birlikte bazı değişiklikler yapmaya ya da farklı yaklaşımları denemeye karar verebilirsiniz.