DEHB Nedir?

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) çocukların odaklanma ve dikkat verme yeteneklerini elinden alan bir hastalıktır. DEHB''li çocuklar yerlerinde duramaz ve dikkatleri kolayca dağılır. Bu durum onların öğretmeni dinlemek veya bir işi bitirmek gibi ''görevlerde'' sabretmesini önler. Amerikan Milli Ruh Sağlığı Enstitüsü çocukların yüzde 3 ila 5''inde DEHB olduğunu tahmin etmektedir, ancak bazı uzmanlar bu rakamın yüzde 10 kadar yüksek olabileceğini söylemektedir.

DEHB Belirtileri: Dikkatsizlik

DEHB''in ana belirtisi dikkat verememedir. Çocuklar bir konuşmacıyı dinlemede, talimatları takip etmede, işleri bitirmede ve kişisel eşyalarını kaybetmemede sorunlar yaşayabilir. Sık sık hülyalara dalabilir ve dikkatsizlikten kaynaklanan hatalar yapabilirler. DEHB''si olan çocuklar uzun süreli konsantrasyon gerektiren veya sıkıcı olabileek aktivitelerden uzak durma eğilimindedir.

DEHB Belirtileri: Hiperaktivite

DEHB''in diğer bir bileşeni de hareketsiz duramamaktır. Bu çocuklar sürekli olarak ortalıkta koşarak bir şeylere, örneğin kapılara tırmanmaya çalışabilir. Oturtulduklarında oldukları yerde sallanırlar, elleri ve ayakları durmaz veya zıplarlar. Bazı DEHB''li çocuklar aşırı konuşur ve sessizce oynamakta zorlanır.

DEHB Belirtileri: Güdüsellik

Üçüncü bir belirti de güdüselliktir; sözü kesmek, başkalarına müdahale etmek, öğretmen soruyu bitirmeden cevabı vermek gibi. DEHB''in bu yönü çocuğun kendi sırasını beklemesini ve harekete geçmeden önce düşünmesini zorlaştırır.

DEHB Gündelik Hayata Etkisi

DEHB tedavi edilmezse bir çocuğun sosyal ve okulsal gelişimini önleyebilir. Odaklanamama genelde okulda kötü notlar almaya yol açar. Başkalarının sözünü kesen, kendi sırasını bekleyemeyen çocukların arkadaş edinmesi ve arkadaşlığı sürdürmesi de zor olabilir. Bu tür engeller özgüvenin düşmesine ve riskli davranışlara yol açabilir. DEHB ayrıca çocukluk depresyonları ve anksiyete bozukluğu riskini yükseltir.

DEHB''nin Sebepleri

DEHB''si olan çocukların beyninin dikkati yöneten bölümünde daha az elektrik aktivite olmaktadır. Ayrıca nörotransmitterler (sinir taşıyıcıları) denilen beyin kimyasallarında da dengesizlikler olabilir. Bu düzensizliklere neyin sebep olduğu bilinmemektedir, fakat DEHB ailelerde görülmektedir, birçok uzman genlerin önemli bir rol oynadığı düşüncesindedir.

DEHB''yi Teşhis Etmek

DEHB''i ölçecek bir laboratuar testi yoktur. Doktorlar bunun yerine hastanın sorulara verdiği yanıtlara, ailenin davranış problemlerine dair anlattıklarına ve okul sonuçlarına bakarlar. DEHB''si olan bir çocuk dikkatsizlik, hiperaktivite ve güdüselliğin bir bileşimi olan davranışları en az altı ay boyunca kendi yaşı için uyumsuzluk veya tutarsızlık sayılacak ölçüde gösterir. Belirtilerin ortaya çıkışı 7 yaşından önce olmalıdır.

DEHB Türleri

Üç çeşit DEHB vardır. Kombine tür, en yaygın olanıdır ve dikkatsizlik, hiperaktivite ve güdüsellik gösteren çocuklarda vardır. Hiperaktif/güdüsel tipte, çocuk bir türlü yerinde duramaz ve güdülerini kontrol edemez, fakat dikkat verebilir. Dikkatsiz tip, eski adıyla dikkat eksikliği bozukluğu olan çocuk, odaklanmakta zorluk yaşar. Fakat aşırı derecede aktif değildirler ve sınıfta huzursuzluk çıkarmazlar.

DEHB İlaçları

Uyarıcı ilaçlar çocuğun dikkat süresini uzatırken hiperaktivite ve güdüsel davranışı kontrol etmeye yardımcı olabilirler. Araştırmalar bu ilaçların hastaların yüzde 70 ila 80''inde işe yaradığını göstermektedir, bununla birlikte bazı kötü yan etkiler söz konusudur. Çocuklar için ayrıca uyarıcı olmayan ilaçlar da vardır.

DEHB''de Psikolojik Danışmanlık

Psikolojik danışmanlık DEHB''si olan bir çocuğa hüsran ve hayal kırıklıklarını tamir etmede ve özgüven geliştirmede yardımcı olur. Ayrıca anne ve babaya destekleyici stratejiler sunabilir. Sosyal beceri eğitimi denilen özel bir tedavi yöntemi çocuklara sıralarını bekleme ve paylaşmayı öğretebilir. Araştırmaların sonuçlarına göre ilaçlarla davranış terapisinin bir arada kullanılması tek başına ilaç kullanmaktan daha etkili olmaktadır.

DEHB İçin Özel Eğitim

DEHB''si olan çocukların büyük bir kısmı bildik sınıflarda eğitim almaktadır, bununla birlikte onlara uygun ortamlarda daha başarılı olmaktadırlar. Öğrenme zorlukları ve davranış bozuklukları olan çocukların ihtiyaçlarını karşılayacak özel eğitim okulları mevcuttur. Bununla birlikte her DEHB''si olan çocuk için özel eğitim gerekmez.

Rutinin Rolü

Anne ve babalar evde net rutinler belirleyerek çocuklara belli bir düzen getirebilirler. Çocuğa her gün aynı işi vermek, onun belli bir vakitte ne yapacağını bilmesine yardımcı olur. Bu yaklaşım DEHB''si olan çocuğun görevinde kalmasına yardım eder.  Günlük rutin uyanma, yeme, oynama, ev ödevi, ev işleri, aktiviteler ve uyuma için belli vakitler belirlemelidir.

DEHB Diyetleri

DEHB diyetleri karmaşık sonuçlar üretmiştir; bazı sağlık uzmanları beyin için iyi olan yiyeceklerin DEHB belirtilerini azaltmaya yardımcı olduğuna inanmaktadır. Yumurta, et, fasulyeler ve kuru yemişler gibi yüksek proteinli yiyecekler konsantrasyonu artırabilir. Ayrıca şeker veya beyaz ekmek gibi basit karbonhidratlar yerine armut veya tam tahıl ekmeği gibi karmaşık karbonhidratları koymak da faydalıdır. Çocuğunuzun beslenmesinde herhangi bir ciddi değişiklik yapmadan önce çocuk doktoruyla görüşün.

DEHB ve Abur Cubur

Birçok çocuk abur cubur yedikten sonra duvarlara tırmansa da şekerin DEHB''e neden olduğuna dair hiçbir kanıt yoktur. Yiyeceklerde bulunan katkı maddelerinin rolü ise daha belirsizdir. Bazı aileler yiyeceklerde bulunan koruyucu maddelerin ve boya maddelerinin DEHB belirtilerini kötüleştirdiğine inanmaktadır ve Amerikan Pediatri Akademisi bu maddelerden kaçınmanın makul bir davranış olduğunu dile getirmektedir. Bir beyin araştırmacısı DEHB hastalığı olan çocukların sarı ve kırmızı yiyecek boyalarından ve yapay tatlandırıcılardan uzak durmasını tavsiye etmektedir.

DEHB ve Televizyon

DEHB ve televizyon arasındaki bağlantı kesin değildir, ancak Amerikan Pediatri Akademisi çocukların televizyon karşısında geçirdiği vakti sınırlandırılmasını tavsiye etmektedir. Kurum, 2 yaşından küçük çocukların televizyon seyretmemesini ve daha büyük çocukların ise günde 2 saatten fazla televizyon seyretmemesini öneriyor. Çocuğunuzun dikkat becerilerini geliştirmeye yardımcı olmak için oyunlar, logolar, bulmacalar ve okuma gibi faaliyetleri teşvik edin.

DEHB''yi Önlemek

Çocuklarda DEHB''yi önlemenin kesin bir yolu yoktur, ancak riski azaltmak için atabileceğiniz adımlar söz konusudur. Hamilelik sırasında sağlığınıza dikkat ederek çocuğunuzun DEHD geliştirme riskini azaltabilirsiniz. Hamilelik sırasında alkol, uyuşturucular ve tütünden uzak durarak başlayabiliriz. Hamilelik sırasında sigara içen annelerin çocuklarının DEHB geliştirme riskinin iki kat daha fazla olduğu saptanmıştır.

DEHB''li Çocukların Geleceği

DEHB''li çocukların büyük bir kısmı tedaviyle daha iyi hale gelmektedir. Birçok çocuk büyüdükçe hastalıktan da kurtulduğu için düzenli takip muayenelerine devam edilmelidir. Fakat hastaların yarısından fazlası yetişkinliğe vardıklarında da belirtileri göstermeye devam etmektedir.
İLGİLİ MAKALE

DEHB için uygulanan davranış tedavisi ne şekilde işler?

Prof. Dr. Kaan AYDOS

Hocam merhabalar spermiyog ram sonucu bütün parametreler normal ancak ileri hızlı hareketli %11 ileri yavaş hareketli %27 ileri hareketli %39 çocuk sa... devamı