• İçindekiler
• Nedir?
• Belirtileri
• Teşhisi
• Çeşitleri
• Tedavi

Nedir?

Çocukluk çağında dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) 

Çocukluk çağında DEHB (dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu) teşhisi konulabilmesi için, çocukta altı aydan uzun bir süredir sürekli hareketsizlik veya hiperaktivite belirtilerinin gözlenmiş olması gerekir. Bu teşhis için herhangi bir test yoktur.

Bu nedenle doktor, DEHB teşhisi koyabilmek için standart göstergeleri değerlendirir. Teşhis süreci okul, bakıcılar ve aile de dahil olmak üzere, çeşitli kaynaklardan bilgi toplanmasını gerektirir. Doktor, bu bilgilerin yanı sıra, çocuğun davranışlarını aynı yaş grubundaki diğer çocukların davranış biçimleriyle karşılaştırarak, DEHB hakkında bir değerlendirmede bulunacaktır. 

Belirtileri

Çocukluk cağında ortaya çıkabilecek DEHB belirtileri

Çocuklarda DEHB rahatsızlıkları, dikkat eksikliği, hiperaktivite veya dürtüsellik şeklinde belirtilerle ortaya çıkabilir. Bu çocuklar: 

• Sürekli hareket halinde olurlar. 
• Yerlerinde duramaz ve genel huzursuzluk hali yaşarlar. 
• Söz dinlemezler.
• Sessizce oyun oynamakta zorlanırlar.
• Genellikle aşırı konuşurlar.
• Başkalarının sözünü keser veya izinsiz konuşurlar.
• Dikkatleri kolayca dağılabilir.
• Görevlerini tamamlamazlar.

Bazı davranış türleri DEHB ile ilişkili gibi görünüyor olmasına rağmen, farklı nedenlerden de kaynaklanabilir. DEHB belirtilerine benzer davranışlara neden olabilen durumlardan bazıları şunlardır: 

• Hayatı genel olarak etkileyebilecek ani değişimler (boşanma, aile içinde ölüm ya da taşınma durumu gibi olaylar).
• Sebebi belirlenemeyen nöbetler.
• Beyin fonksiyonlarını etkileyen tıbbi rahatsızlıklar.
• Endişe bozuklukları.
• Depresyon.

Teşhisi

DEHB teşhisi nasıl konulur? 

Çocuğunuzun doktoru, hastalık konusunda geliştirilen standart yönergelerden yararlanarak, çocuğunuzda DEHB rahatsızlıkları bulunup bulunmadığını ortaya çıkarabilir. Bu teşhis yönergeleri, yaşları 6 ila 12 arasında değişen çocuklarda, hastalık belirtilerinin saptanabilmesi için hazırlanmıştır. 

Beş yaşından küçük çocuklarda DEHB tanısı konulabilmesi zordur. Çünkü bu yaştaki çocuklarda, çeşitli nedenlere bağlı olarak, DEHB belirtileriyle benzer belirtiler ortaya çıkabilir. Yanı sıra, okul öncesi dönemde çocuklar, çok hızlı bir şekilde değişim geçirirler. Çocuğun gençlik dönemine adım atmış olması da, okul öncesi dönemde olduğu gibi, DEHB teşhisi konulmasını zorlaştırabilecek bir durumdur. 

DEHB teşhis işlemi birkaç aşamadan oluşur ve birden çok kaynaktan elde edilen bilgilerin bir arada değerlendirilmesini gerektirir. Çocuğunuzun sahip olduğu davranış biçimleri değerlendirilirken, çocuğunuzdan, sizden, okul ortamındaki yetkililerden ve çocukla bağlantısı bulunan diğer birey ve eğitmenlerden elde edilecek bilgiler göz önünde bulundurulur.

İncelemeyi gerçekleştiren uzman, çocuğunuzun belirgin davranışlarını tanımlayabilmek için, tıbbi geçmişiyle ilgili de bilgi isteyecektir. Dolayısıyla, çocuğunuzda karşılaşılan belirtilerin ne zaman ortaya çıktığı, ne kadar sürdüğü ve bu davranışların aile ile ilişkilerini ne şekilde etkilediği gibi konularda sorular soracaktır.

Çeşitleri

Çocukluk çağında ortaya çıkan DEHB çeşitleri

Doktorlar DEHB belirtilerini aşağıdaki gruplar altında sınıflandırır:

• Kombine Tip (dikkatsiz, dürtüsel, hiperaktif hareketler). Bu tip DEHB bulunan çocuklarda, her üç belirti bir arada ortaya çıkabilir. Kombine tip, DEHB’nın en yaygın karşılaşılan türüdür. 
• Hiperaktif / dürtüsel tip. Bu çocuklarda, hem hiperaktif hem de dürtüsel davranışlar gözlenir, fakat dikkatlerini kontrol altında tutabilirler. 
• Dikkatsiz tip. Tıbbi olarak dikkat eksikliği bozukluğu (DEB) şeklinde adlandırılan bu tip rahatsızlıkları bulunan çocuklar, aşırı aktif değillerdir. Bu grupta yer alan çocuklar, sınıfta ya da diğer etkinliklerinde ortamı olumsuz biçimde etkilemedikleri için, belirtilerin fark edilmesi mümkün olmayabilir.

Tedavi

DEHB tedavisine genel bakış

Hangi tedavi planı uygulanıyor olursa olsun, çocuk ve aileye verilmesi gereken özel eğitim, tedavinin ilk ve en önemli parçasını oluşturur. Bu eğitim, çocuğunuza yaklaşım biçimlerinizde dikkat edilmesi gereken konular, psikolojik destek ve ilaç tedavisi detayları gibi  içerebilir. Çocuğunuza en uygun tedavi yöntemini bulabilmek için, uygulanabilecek tüm seçenekler hakkında sağlık kuruluşunuzla görüştüğünüzden emin olun. 

Çalışmalar, ilaç bileşimleri ve davranışsal terapinin bileşiminden oluşan tedavi yöntemlerinin; yalnızca ilaç kullanılmasından ya da yalnızca hiperaktivite, dürtüsellik, dikkatsizlik, anksiyete ve depresyon belirtilerinin etkilerini ortadan kaldırmaya yönelik olarak uygulanan davranışsal tedavilerden çok daha etkili olduğunu göstermiştir. DEHB ilaçları ile birlikte, terapi yöntemleri kullanılarak tedavi edilen çocukların, ayrıca sosyal beceriler açısından da daha gelişkin oldukları belirlenmiştir.

Çocukluk çağında kullanılan DEHB ilaçları

Psikolojik uyarıcı veya uyarıcı olarak adlandırılan A sınıfı ilaçların kısa süreli kullanımı, çocukluk çağında DEHB tedavisi için son derece etkili sonuçlar vermektedir. Bu ilaçlar, çocukların düşüncelerini odaklamalarına ve dikkat dağıtıcı unsurları görmezden gelmelerine yardımcı olmaktadır. Uyarıcı ilaçlar, bu tip rahatsızlıkları bulunanların yüzde 70 ila 80’inde etkili olmaktadır. 

Çocukluk çağında DEHB tedavisinde kullanılan bir diğer yöntem, uyarıcı olmayan ilaçların verilmesidir. DEHB ilaçlarının kısa, orta ve uzun vadelerde etki gösteren çeşitli tipleri vardır. Bu yüzden, bir hekimin DEHB rahatsızlıkları olan birisi için en iyi ilaç, en iyi dozaj ve en iyi kullanım sürelerini belirleyebilmesi, biraz zaman alacaktır. DEHB ilaçlarının bazı yan etkileri olabilir. Ancak bu etkiler tedavinin yalnızca ilk evrelerinde ortaya çıkarlar, genellikle kısa süreli ve hafiftirler. 

DEHB rahatsızlıkları bulunan çocuklar için davranış düzenleme tedavileri

DEHB bulunan çocuklarda davranış düzenleme tedavileri, çocuğu sosyal etkileşimlere teşvik ederek, topluma uyum sağlamasını sağlamak için uygulanır. Bu tür düzenlemelerin yanı sıra, çocuğun beklentilerinin belirlenmesi ve bu beklentileri karşılamaya uygun rutinlerin teşvik edilmesi gerekir. 

DEHB tedavisinde çocuğa yarar sağlayabilecek diğer tedavi şekilleri şunları içerir: 

• Sosyal beceri eğitimi. Bu tür eğitimler, çocukların sosyal ilişkilerini geliştirmelerine ve korumalarına yardımcı olabilecek davranışlar edinmelerine yardımcı olmayı hedefler. 
• Destek grupları ve ebeveynlik becerileri eğitimi. Ebeveynler için eğitim ve destek, çocuklarda DEHB tedavisinin ayrılmaz bir parçası olarak ele alınır. 

Çocuğum için en iyi tedavi hangisi? 

DEHB bulunan çocukların tedavisinde, her çocuğa tamı tamına uyacak tek bir yöntem yoktur. Örneğin, ilaçlar bir çocukta istenmeyen yan etkilere yol açıyorsa, ilaç tedavisi uygulanmayabilir. Ya da, eğer DEHB rahatsızlıkları olan bir çocukta aynı zamanda anksiyete ve depresyon belirtileri gözleniyorsa, ilaç tedavisi ve davranış terapisinin bileşiminden oluşan bir tedavi yöntemi uygulamak, en uygun çözüm olabilir. Tedavi yöntemi belirlenirken, her çocuğun ihtiyaçları ve kişisel geçmişi dikkatle değerlendirilmelidir. Çocuğunuz için en iyi çözümü bulmak amacıyla, bir uzmanla birlikte çalışmanız önemlidir. 

DEHB koçu

Çocuklarda DEHB tedavisinde, DEHB koçu uygulaması oldukça yeni bir alandır. DEHB koçları, bu tip rahatsızlıklar yaşayan çocukların, hayatlarının farklı alanlarında daha başarılı olabilmeleri için çalışırlar.