• İçindekiler
• Belirtileri
• Sonuçları

Belirtileri

Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu: DEHB belirtileri

DEHB belirtileri, dikkatsizlik ve/veya aşırı hareketliliğin yanı sıra, dürtüsel davranışları da içerir. Bu belirtiler daha çok çocuklarda görülür; fakat dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ya da dikkat eksikliği bozukluğu (DEB) belirtileri, çocuğun yaşına uygun davranmamasıyla ayırt edilir.

DEHB rahatsızlıkları, genellikle çocuklar ve gençler arasında karşılaşılan bir durumdur. Ancak yetişkinlerde de görülebilir. DEHB rahatsızlıkları bulunan yetişkinlerde ortaya çıkan belirtilerde bazı farklılıklar yaşanabilir. Örneğin, bir yetişkin, hiperaktivite yerine huzursuzluk yaşayabilir. Ya da insanlar arası ilişkilerde ve iş bulma konusunda sürekli başarısız olur.

DEHB rahatsızlıklarının başlıca belirtileri nelerdir?

DEHB rahatsızlıkları olanlarda, dikkat eksikliği, hiperaktivite, dürtüsellik olmak üzere üç farklı kategoride belirtilere rastlanır.

Bir çocukta oluşan dikkat eksikliği durumu, okulun zorlu ortamına girinceye kadar fark edilemeyebilir. Yetişkinlerde ise bu belirtiler, iş ortamında veya sosyal ortamlarda ortaya çıkabilir.

DEHB rahatsızlıkları bulunanlar, aşağıdaki belirtilerin birini veya tamamını gösterebilirler:

• Okulda veya diğer faaliyetlerde detaylara dikkat edememek ve hata yapma eğiliminde olmak.
• Genellikle dağınık ve üretilen işlerde dikkatsiz olmak.
• Uğraşılan konuyla ilgisi olmayan ve diğer insanlar tarafından kolayca göz ardı edilebilen uyaranlara kolayca dalmak, görevlerini sürekli kesintiye uğratmak.
• Görevler ya da faaliyetler üzerindeki dikkatin sürdürülmesi konusunda yetersiz olmak.
• Yapılması konsantrasyon gerektiren, evrak veya okul görevlerini tamamlamak konusunda zorluklar yaşamak.
• Yapılması gereken işleri tamamlamadan, başka bir işe geçiş yapmak.
• Görevleri ertelemek.
• Çalışma alışkanlıklarında düzensiz olmak.
• Günlük aktiviteler konusunda unutkanlık yaşamak. (Örneğin, öğle yemeği getirmeyi unutmak, randevuları unutmak vb.)
• Ödev veya ev işleri gibi görevleri tamamlamak konusunda yetersiz olmak.
• İletişimi kesintiye uğratmak, konuşma sırasında karşısındaki insanın söylediklerini aklında tutamamak. İnsanları dinlememek, sosyal ortamlarda uyulması gereken kurallar ve detaylara uyum sağlayamamak.

Hiperaktivite belirtileri, okul öncesi dönemde belirgin bir şekilde ortaya çıkabilir ve yedi yaşından küçük çocuklarda neredeyse her zaman mevcuttur. Belirtiler şunlardır:

• Yerinde duramamak, oturduğu yerde bile hareketsiz kalamamak.
• Yürümek veya koşmak için sık sık ayağa kalkmak.
• Sürekli ve artan bir şekilde, bir koşuşturma hali içerisinde olmak. (Bu durum ergenlerde ve yetişkinlerde, kişisel huzursuzluk hissedilmesi şeklinde ortaya çıkabilir.)
• Genellikle günlük aktvitelere, oyunlara adapte olmakta ve sessizce oynamakta zorlanmak. 
• Sürekli hareket halinde olmak ve hareketliliğini yorulmaksızın, durmaksızın sürdürmek.
• Genellikle aşırı konuşmak.

İnsanlardaki hiperaktivite durumu, yaş gruplarına ve gelişme aşamalarına göre değişkenlik gösterebilir.

DEHB rahatsızlıkları bulunan okul öncesi çocuklar, sürekli hareket halindedirler. Evde mobilyaların üzerinden atlarlar. Bu yüzden, yerleşik faaliyetlere katılmakta sorun yaşarlar. Örneğin, bir hikayeyi sessizce dinlemek gibi basit bir faaliyette bile zorlanırlar.

Okul çağındaki çocuklarda da benzer davranışlar gözlenir, ancak daha seyrek olarak gerçekleşir. Bu yaşlardaki çocukların da yerlerinde duramamaları, aşırı hareketli olmaları ya da aşırı derecede konuşuyor olmaları mümkündür.

Ergen ve yetişkinlerde de hiperaktivite gözlenebilir. Fakat bu gruptaki belirtiler, genellikle yerleşik faaliyetlere adapte olurken huzursuzluk ve zorluk hissetme şeklinde ortaya çıkar.

Dürtüsellik belirtileri şunları içerir:

• Sabırsızlık
• Soruları yanıtlamakta gecikme ve zorlanma
• Soruların tamamlanmasını beklemeden yanıtlarını vermeye çalışma
• Sırasını bekleyememek
• Sosyal ortamlarda veya işyerinde, sürekli ve uygun olmayan bir tarzda insanların sözünü keserek, iletişimi kesintiye uğratmak
• Uygun olmayan zamanlarda konuşmaya başlamak

Dürtüsellik, nesnelere ya da insanlara vurmak şeklinde ortaya çıkabilecek zararlı davranışlara yol açabilir. DEHB olan çocuklar, sonuçlarını düşünmeden tehlikeli davranışlar gösterebilirler. Örneğin, tehlikeli engellere tırmanmaya yeltenebilirler.

Bu davranışların birçoğu, zaman zaman diğer gençlerde de ortaya çıkabilir. Fakat DEHB rahatsızlıkları bulunan çocuklarda sık sık yaşanır. Bu davranış biçimleri ayrıca, çocuğun normal fonksiyonlarını gerçekleştirmesini engelleyebilir. Çocuklara DEHB tanısı koyabilmek için, yukarıdaki belirtilerin en az ikisinin, altı aydan daha uzun bir süredir yaşanıyor olması gerekir.

Sonuçları

DEHB rahatsızlıklarının uzun dönemli sonuçları nelerdir?

DEHB rahatsızlıkları bulunan çocukların yüzde 20 ila 30’unda, tedavi ile düzelmesi mümkün olmayan öğrenme sorunları gelişir. Rahatsızlıkların, hiperaktivite, karşı gelme bozukluğu ve kişiye özel davranışlar gelişmesi gibi yıkıcı problemlerle bir arada ortaya çıkması mümkündür. Bu rahatsızlıklar arasındaki bağlantıların nedenleri, henüz tam olarak bilinememektedir.

DEHB rahatsızlıkları bulunan çocukların çoğu, sonuçta çevrelerine uyum sağlarlar. Fakat özellikle hastalıkla bağlantılı olarak, davranış ya da karşı gelme bozukluğu olan gençlerin, okulu terk etmeleri muhtemeldir. Bu kişilerin yaşamlarının ilerleyen dönemlerindeki kariyerleri de, DEHB rahatsızlıkları bulunmayanlara oranla daha olumsuz şekillenebilir. 

Dikkatsizlik hali, çocukluk, ergenlik ve yetişkinlik çağları boyunca da devam etme eğilimindedir. Hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri ise, yaş ilerledikçe azalma eğilimine girer.

Çocukluk dönemlerinden beri şiddetli DEHB rahatsızlıkları bulunan bazı gençler, yaşları ilerledikçe dönemsel olarak endişe bozuklukları veya depresyon yaşarlar.

DEHB belirtilerinin kötü yönde ilerlediğini gösteren, okul ve ev ortamında takip edilmesi gereken birkaç uyarı işareti vardır. Bu işaretler şunlardır:

• Talimatlara uymama
• Evde ya veya okulda düzen kuramama
• Özellikle eller ve ayaklarda hareketlilik, yerinde duramama
• Çok fazla konuşuyor olma
• Ev işleri ve ödevler de dahil, yürütülmesi gereken görevleri tamamlamada başarısız olma
• Ayrıntıları gözden kaçırma ve dikkatini herhangi bir konuya yoğunlaştıramama
• Okulda kötü notlar alma
• Duruma eşlik eden depresyon ve alınan kötü notlar nedeniyle, yaşıtlarından dışlanma