• İçindekiler
• Nedir
• Sınıflandırma
• Sebepler

Nedir

Nedir?

Konuşma sesi bozuklukları çocuğun ana dilindeki bazı konuşma seslerini üretememesi, doğru üretememesi veya doğru kullanamamasını içeren konuşma bozukluklarıdır. Çocuğun konuşma sesi bozukluklarıyla birlikte ürettiği hatalar genelde dört kategoriye ayrılır. Bunlar:  

• Çıkarmalar: Belirli sesler üretilmez, bütün heceler veya ses sınıfları silinebilir. Örneğin, balık kelimesinde “ba” ve kedi kelimesinde “di”.
• Eklemeler (veya komisyonlar): Ek bir ses veya sesler söylenmek istenen kelimeye eklenebilir.
• Bozulmalar: Çıkarılmaya çalışan sesin tanınabilmesi için hafifçe değiştirilir; fakat ses yanlış çıkar veya dildeki başka bir ses gibi çıkabilir. Bozulmalara karşı en iyi bilinen örnek, peltek konuşmadır.
• Yerine kullanma: Bir veya birden fazla ses başka bir ses yerine kullanılır. Örneğin, resim yerine vesim veya kalem yerine talem.

Bazen uzmanlar için bile hangi tip hatanın yapıldığını söylemek mümkün olmayabilir: Bazı bozuk “r” türleri genel dinleyici tarafından “v” olarak algılanabilir; yine de bu iki ses de ortaya çıkmayabilir ve bu iki ses arasında bir ses ortaya çıkabilir. Dahası ciddi konuşma sesi bozukluğu olan çocukları anlamak zor olabilir ve bu da hangi sesin çıkarıldığının ve seste gerçekte yanlış olan noktanın anlaşılmasını zorlaştırır.

Konuşma bozukluğunun büyüklüğüne, türüne ve doğru tedavi veya terapi yöntemine karar verirken üç farklı seviyede sınıflandırma vardır: 

1. Hastanın üretebildiği sesler
   1. A: Sesbirimsel: Kolaylıkla üretilebilir; anlamlı ve çelişkili şekilde kullanılır. 
   2. B: Fonetik: istek üzerine üretilir; sürekli, anlamlı veya çelişkili şekilde kullanılmaz; bağlantılı konuşmada kullanılmaz. 
   3. Uyarılan sesler
      1. A: Kolaylıkla uyarılabilir.
      2. B: Gösterilmesi veya deneme üzerine uyarılabilir (dil pensiyle).
   4. Sesi üretemez
      1. A: İstemli olarak ses üretilemez.
      2. B: Ses üretimi hiçbir zaman gözlemlenmez.

Çıkarmalar sesin üretilemediği anlamına gelmez ve bazı sesler belirli seslerle birlikte sık sık daha kolay üretilebilir: Bazıları “s” ve “t” harflerini ayrı söyleyebilir ve “st” olarak söyleyemez. Aynı zamanda kişi kelimenin başında çıkardığı sesi sonunda çıkartamayabilir. Sorunun boyutu aynı kişinin çıkardığı farklı sesler arasında değişiklik gösterir. 

Sınıflandırma

Sınıflandırma

Konuşma sesi bozuklukları iki ana türe ayrılabilir. Bunlar artikülasyon bozuklukları (aynı zamanda fonetik bozuklukları olarak da bilinir) ve fonemik bozukluklarıdır (aynı zamanda fonolojik bozuklukları olarak da bilinir). Bununla birlikte bazı kişilerde hem artikülasyon hem de fonolojik sorunların birlikte ortaya çıktığı karışık bozukluk oluşabilir. Konuşma sesi bozuklukları çocukluk dönemiyle ilişkilendirilse de bazı kalıcı hatalar yetişkinlik döneminde de devam edebilir.

Artikülasyon bozuklukları

Artikülasyon bozuklukları (aynı zamanda fonemik bozukluklar veya basitçe kısa olarak “artik bozukluklar” diye adlandırılır) fiziksel olarak çıkarılmak istenen fonemleri öğrenmede zorluğa dayanır. Artikülasyon bozuklukları dudaklar, diş seti, sert damak, yumuşak damak, gırtlak dili ve dil gibi ana artikülatörlerle ilgilidir. Eğer bozukluğun nedeni bu artikülatörlerden bir tanesiyse o zaman rahatsızlığa artikülasyon bozukluğu adı verilir. Fonemik bozukluğa oranla genellikle daha az hata vardır ve bozuklukların olma ihtimali daha fazladır (ayrıca çıkartmalar, eklemeler ve yerine kullanmalar da olabilir). Bu bozukluklar genellikle çocuğa seslerin fiziksel olarak nasıl üretileceğin öğretilmesi ve bu seslerin doğal olarak söylenene kadar (umarız ki) çocuğun pratik yapmasıyla tedavi edilir. Artikülasyon bozuklukları disartri (konuşma kas sisteminin gerçekte felç geçirmesi) veya çocukluk dönemi konuşma apraksisi (motor planlamanın ciddi şekilde bozuk olması) ile karıştırılmamalıdır.

Fonemik bozukluklar

Fonemik bir bozuklukta (aynı zamanda fonolojik bozukluk olarak da adlandırılır) çocuk dilin ses sistemini öğrenmede güçlük çeker ve hangi seslerin karşıt anlam taşıdığını ayıramaz. Örneğin /k/ ve /t/ seslerinin farklı anlamları olduğu algılanamayabilir; bu nedenle “kalan” ve “talan” kelimelerinin ikisi de “talan” şeklinde söylenerek eşanlamlı kelimeler olarak algılanabilir. Buna fonem çökmesi adı verilir ve bazı durumlarda birçok ses sadece bir ses tarafından temsil edilebilir. Örneğin  /d/ sesi  /t/, /k/ ve /g/ sesleri yerine kullanılabilir. Sonuç olarak birkaç hata sesleri bazen (her zaman değil) artikülasyon bozukluklarında olduğundan daha büyüktür ve yerine kullanmalar genellikle en yaygın hatadır. Fonemik bozukluklar genellikle çocuğun dikkatini bu farklılığa ve iletişim üzerindeki etkisine çekmek için minimal eşlerin  (sadece bir sesle farklılık gösteren iki kelime) kullanılmasıyla tedavi edilir.

Fonemik bozukluğu bulunan bazı çocuklar diğer kişilerin konuşmalarındaki fonem farklılıklarını duyabilirler fakat kendilerininkini duyamazlar. Buna fis fenomeni adı verilir. Bu bir konuşma patologuyla çocuk arasındaki diyaloga dayanır. Doktor “fıs” dedin, “fiş” mi demek istediğin diye sorar ve çocuk bu soruya “Hayır “fıs” demedim “fıs” dedim diye cevap verir. Bazı durumlarda çocuk tarafından üretilen sesler akustik olarak o kadar da farklı değildir; fakat ironik olarak diğer kişilerin ayırt etmesi için yeteri kadar farklı değildir; çünkü bu sesler dili konuşan kişiler için fonemik olarak özgün değildir.

Fonemik bozukluklar genellikle dil sisteminin etkilendiği dil bozuklukları olarak düşünülür. Bu bozukluklar aynı zamanda hataların fonemlerin kullanımına ilişkin olduğu konuşma dili bozukluklarıdır. Bu sayede fonemik dil bozuklukları ilk olarak söz dizim (dilbilgisi) bozukluğu olan ve ses sitemi yerine dili kullanan Özel Dil Bozukluklarından ayrılır.   

Diğer bozukluklar sessiz harflerin üretilmesi için farklı yöntemleri kullanabilir. Bu örnekler arasında akıcılar ve sızıcılar vardır. Akıcılar artikülatör yapının yavaşça sessizden sesliye doğru değişmesiyle ortaya çıkar.

Karışık konuşma sesi bozuklukları

Bazı durumlarda fonetik ve fonemik hatalar aynı kişide bir arada ortaya çıkar. Böyle bir durumda ilk olarak genellikle fonolojik bölüm üzerine odaklanılır; fakat eğer çocuk kendisine öğretilen sesin nasıl üretileceğini bilmiyorsa bu sesi çocuğa öğretmek faydalı olmayacağı için artikülasyon terapisi gerekebilir.

Kalıcı hatalar

Çoğu konuşma bozukluğu çocukluk döneminde başarılı bir şekilde tedavi edilebilse de ve bazı çocuklar kendi kendilerine bu sorunları aşabilse de hatalar bazen yetişkinlik döneminde de devam edebilir. Bu ısrarcı hatalar "kalıcı hatalar" olarak adlandırılır ve bu hatalar yaşam boyu sürebilir. 

Sebepler

Sebepler

Çoğu konuşma ses bozukluğu bilinen bir neden olmadan ortaya çıkar. Çocuk kendi başına sesleri nasıl doğru üreteceğini öğrenemeyebilir veya konuşma seslerini öğrenemeyebilir. Bu çocuklar konuşma gelişimine ilişkin sorun yaşayabilirler. Bu çocukların her zaman kendi kendilerine bu durumdan iyileşeceği anlamına gelmez. Birçok çocuk zaman içerisinde konuşma seslerini geliştirebilir; fakat bu çocukların genellikle doğru konuşma seslerini öğrenmesi için konuşma-dil patologuna ihtiyacı yoktur. 

Bazı konuşma sesleri fiziksel sorunlara bağlı ortaya çıkabilir. Bunlar:

• Gelişimsel bozukluklar (örneğin otizm)
• Genetik sendromlar (örneğin Down sendromu)
• İşitme kaybı
• Yarık dudak veya ağızda diğer fiziksel anormallikler
• Hastalık
• Nörolojik bozukluklar (örneğin serebral palsi)