Nedir

Şarbon (Şirpençe)

Şarbon, bir spor oluşturan bakteri olan  Bacillus anthracis’in neden olduğu ciddi bir hastalıktır. Şarbon esasen evcil hayvanları ve av hayvanlarını etkilese de insanlar, hasta hayvanlarla doğrudan veya dolaylı temasa geçtiğinde mikrop kapabilirler.  Normalde şarbon insandan insana bulaşmaz, ancak nadir durumlarda cilt lezyonları bulaşıcı olabilir.

Şarbon bakterisi, genellikle vücuda derideki bir yaradan girer. Ayrıca mikroplu eti yiyerek veya sporları teneffüs ederek de hastalığı kapabilirsiniz. Hastalığın size bulaşma biçimine bağlı olarak değişiklik gösteren belirtiler; cilt yaralarından mide bulantısı, kusma ve şoka kadar çok çeşitlilik gösterir.

Cilt teması veya et tüketme yoluyla bulaşan şarbon enfeksiyonları, vakit kaybetmeden yapılan antibiyotik tedavisiyle kontrol altına alınabilir. Solunum yoluyla alınan şarbonu tedavi etmek, daha zordur ve bazen ölümcül sonuçlar doğurabilir.

Belirtileri

Belirtiler

Üç tip şarbon vardır, her birinin belirti ve işaretleri farklıdır. Birçok vakada belirtiler, bakteriye maruz kaldıktan sonra yedi gün içinde ortaya çıkar.

Cildi şarbon
Bu şarbon türü, vücudunuza, cildinizdeki bir yara veya kesikten girer. En yaygın şarbon türüdür. En hafifidir ve doğru tedavi yapıldığı takdirde cildi şarbonun ölümle sonuçlanması çok nadir olarak görülür. Cildi şarbon belirtileri şunlardır: 

  • Bir böcek ısırığını andıran kaşıntılı tümsek, hızlı bir şekilde içi siyah acısız bir yaraya dönüşür.
  • Yarada ve yara yakınlarındaki lenf düğümlerinde şiş

Mide-bağırsak şarbonu
Bu şarbon türünü hasta bir hayvanın yeterince pişirilmemiş etini yiyerek kaparsınız. Belirti ve işaretleri şunlardır: 

  • Mide bulantısı
  • Kusma, hastalığın sonraki aşamalarında kanlıdır
  • Nefes alırken ciğerden kuru, çatlama sesleri gelmesi
  • Ateş
  • Şiddetli ishal, hastalığın sonraki aşamalarında kanlıdır
  • Boğaz ağrısı, yutma zorluğu
  • Boyun şişliği

Solunan (pülmoner) şarbon
Şarbon sporlarını soluduğunuz zaman solunan (pülmoner) şarbon gelişir. Hastalığın en ölümcül halidir ve tedavi yapılsa bile genellikle ölümle sonuçlanır. Solunan şarbonun ilk işaret ve belirtileri şunlardır:

  • Saatler ve hatta günler süren boğaz ağrısı, orta şiddette ateş, yorgunluk ve kas ağrıları gibi gribi andıran belirtiler
  • Göğüste orta şiddette rahatsızlık

Hastalık ilerledikçe şu belirtiler ortaya çıkabilir: 

  • Yüksek ateş
  • Nefes almada zorluk
  • Şok
  • Menenjit - beynin ve omuriliğin ölümle sonuçlanabilen iltihaplanması

Doktora ne zaman gitmeli?
Birçok yaygın hastalık gribe benzer belirtilerle başlar. Şarbon gelişmiş ülkelerde nadir görülür, boğaz ağrınızın veya ağrıyan kaslarınızın şarbondan kaynaklanma ihtimali son derece düşüktür.

Şarbona maruz kaldığınızı düşünüyorsanız – mesela şarbonun meydana gelme olasılığı olan bir ortamda çalışıyorsanız – değerlendirme ve tıbbi bakım için vakit kaybetmeden bir doktorla görüşünüz. Şarbonun yaygın olduğu bir yerde hayvanlara, hayvan ürünlerine maruz kalmanın ardından belirti ve işaretleri gösterirseniz, hemen tıbbi yardıma başvurun. Şarbon mikrobunda erken teşhis ve tedavi hayati bir önem arz eder.

Sebepleri

Sebepler

Şarbon sporları, dünyanın birçok yerinde toprakta doğal olarak ortaya çıkan bakteriler tarafından üretilir.  Sporlar kendilerine bir taşıyıcı – yabani veya koyun, at, keçi veya deve gibi bir evcil hayvan – bulana kadar yıllarca uyku halinde kalabilirler.  Gelişmiş ülkelerde nadir olmakla birlikte gelişmekte olan ülkelerde, özellikle Sahra altı Afrika''sında hastalık oldıkça yaygındır.

İnsanlarda görülen şarbon vakalarının büyük bir kısmı, hastalık bulaşmış hayvanlara veya etlerine ya da onların yaşadıkları yerlere maruz kalmakla bulaşır. Amerika Birleşik Devletleri’nde, hastalıklı hayvanların derilerinden Afrika davulları yapan bazı insanlara şarbon bulaşmıştır.

Arada hayvan olmadan bulaşma vakası 2001 yılında ABD''de görülmüştür; 21 kişi posta yoluyla gönderilen sporlara maruz kaldıktan sonra şarbona yakalanmıştır. Kişilerden beşi ölmüştür.

Risk Faktörleri

Risk Faktörleri

Şarbonun bulaşması için şarbon sporlarıyla doğrudan temas halinde olmanız gerekir. Şu durumlarda bu ihtimal yüksektir: 

  • Askerseniz ve şarbona maruz kalma riski yüksek bir yerde görevlendirildiyseniz
  • Laboratuar ortamında şarbonla çalıştıysanız
  • Şarbon görülme oranı yüksek olan yerlere ait, hayvan derileriyle veya yünleriyle çalışıyorsanız
  • Veterinerde çalışıyorsanız, özellikle çiftlik hayvanlarına bakıyorsanız
  • Av hayvanlarıyla uğraşıyorsanız, ABD''de geyik gibi hayvanlardan şarbon bulaşması görülen bir şeydir.

Komplikasyonları

Komplikasyonlar

Şarbonun en ciddi komplikasyonu beyin ve omurilik zarlarının iltihaplanması ve sıvı toplanmasıdır; bu, büyük bir kanamaya neden olabilir.

Muayenesi

Randevunuza Hazırlanmak

Şarbon belirtileri genellikle aniden ortaya çıktığı için çok ciddi olabilir, hemen acil servise gitmeniz gerekebilir. Eğer durumunuz o kadar acil değilse doktorunuzla mümkün olan en kısa sürede görüşün. Her iki durumda da hazırlıklı olmak faydalıdır. İşte bazı öneriler:

  • Yaşadığınız tüm belirtileri yazın,  şarbonla alakalı görünmeyen belirtileri de dahil ediniz.
  • Önemli kişisel bilgileri yazın. Son zamanlarda şarbonun salgın olduğu bir yere seyahat ettiniz mi? İşinizde veya hobinizde av hayvanlar veya evcil hayvanlarla temas ettiniz mi?
  • Kullandığınız ilaçların listesini çıkarın, vitaminler ve takviye ilaçlar dahil..
  • Mümkünse yanınıza bir arkadaşınızı veya yakınınızı alın. Ayrıca, bazen size doktorla görüşme sırasında verilen tüm bilgileri özümsemek zor olabilir. Size eşlik eden biri, kaçırdığınız veya unuttuğunuz şeyleri hatırlayabilir.
  • Doktorunuza soracağınız soruları not edin. Örneğin size şarbon teşhisi konmuşsa şarbonun türünü, tavsiye edilen tedaviyi ve hastalığın gelecekteki seyrini öğrenmek isteyebilirsiniz.

Testleri

Testler ve Teşhis

Doktorunuz ilk olarak belirtilerinize grip veya zatürree gibi başka bir hastalığın neden olup olmadığını bulmak isteyecektir. Grip olup olmadığınızı öğrenmek için hızlı bir grip testine girebilirsiniz. Diğer testler negatif çıkarsa özellikle şarbona bakmak için şu özel testleri yaptırabilirsiniz:

  • Cilt testi. Cildinizdeki kuşkulu bir lezyondan alınan bir sıvı veya doku örneği cildi şarbon belirtileri için bir laboratuarda test edilebilir.
  • Kan testleri. Şarbon bakterisi var mı diye küçük miktarda bir kan laboratuarda kontrol edilir.
  • Göğüs röntgeni veya bilgisayarlı tomografi taraması. Doktorunuz solunum yoluyla alınan şarbon teşhisine yardım etmesi için bir göğüs röntgeni veya bilgisayarlı tomografi taraması isteyebilir.
  • Endoskopi ve dışkı numuneleri Doktorunuz bağırsak şarbonunu teşhis etmek için endoskopla – ucunda ışık ve kamera bulunan ince bir tüple – boğazınızı veya bağırsaklarınızı inceler. Bazı vakalarda şarbon bakterisi için dışkı örneklerine bakılabilir.
  • Lomber ponsiyon. Bu testte doktorunuz omur kanalınıza bir iğne sokarak küçük miktarda sıvı çeker. Bu yöntem sadece şarbon menenjit teşhisini kesinleştirmek için yapılır.

Tedavisi

Tedaviler ve İlaçlar

Şarbon için standart tedavi siproflaksazin veya doksisiklin gibi etken madde içeren bir antibiyotikle 60 günlük tedavidir. Hangi antibiyotiğin veya hangi antibiyotik kombinasyonunun sizin için etkili olacağı kapmış olduğunuz şarbonun türüne, yaşınıza, genel sağlığınıza ve diğer faktörlere bağlıdır. Tedavi ne kadar erken başlarsa o kadar etkilidir.

Bazı şarbon vakaları antibiyotiklere tepki verse de solunum yoluyla bulaşan ve ilerlemiş şarbon çoğu zaman tedaviye yanıt vermeyebilir. Hastalığın sonraki aşamalarında bakteriler genelde ilaçların savaşabileceğinden çok daha fazla toksin üretirler.

Önleme

Önlem

Sporlara maruz kalan herkeste enfeksiyonlara karşı antibiyotik tavsiye edilir. Siproflaksazin ile doksisiklin ilaçlarının yetişkinlerde ve çocuklarda şarbon sonrası kullanılması yaygındır. Yetişkinler içini ayrıca levofloxin kullanılmaktadır.

Şarbon aşısı
İnsanlar için şarbon aşısı vardır, ancak yüzde 100 etkili değildir. Aşıda canlı bakteri bulanmaz ve aşı enfeksiyona neden olamaz, ancak enfeksiyonlu bölgede dokununca acıyan yerlerin oluşması veya ciddi alerjik reaksiyonlar gibi yan etkileri olabilir. Çocuklar, hamile kadınlar ve yaşlılara aşı tavsiye edilmemektedir.

Geleneksel olarak aşı iki hafta arayla yapılan üç iğneden oluşur, bundan sonra 6., 12. ve 18. aylarda üç iğne daha yapılır. Fakat bazı araştırmalar gösteriyor ki daha az katı bir zamanlama da daha az yan etkiyle eşit ölçüde etkilidir.

Aşı genel halk kullanımı için tasarlanmamıştır. Bunun yerine askeri personel, şarbonla çalışan bilim adamları ve mesleki olarak yüksek risk altında insanlar içindir.

Hastalıkla hayvanlardan kaçınmak
Şarbonun yaygın olduğu bir ülkede yaşıyor veya böyle bir ülkeye ziyarette bulunduysanız ve sürü hayvanları düzenli olarak aşılanmıyorsa, mümkün olduğunca hayvanlardan ve hayvan derilerinden uzak durun. Ayrıca iyi pişmemiş et yemekten kaçının.

Gelişmiş ülkelerde bile ölü hayvanlarla veya yün, kürk gibi ürünlerle temasta dikkat etmek ve önlemler almak gereklidir. 
İLGİLİ MAKALE

Şarbon Hastalığının Tedavisi