• İçindekiler
• Nedir
• Belirtileri
• Etkileri
• Nedenleri
• İş Ortamının Etkisi
• Bireyin Etkisi
• Tedavisi
• Önlemler

Nedir

Tükenmişlik Sendromu Nedir?

Bu sendrom, çalışanlarda görülen yorgunluk, hayal kırıklığı ve işi bırakma ile sonuçlanan ruhsal rahatsızlığa işaret eder. Bugün tükenmişlik sendromunun çalışanlar arasında büyük bir sorun olduğu bilinmektedir.

Belirtileri

Tükenmişlik Sendromunun Belirtileri

Tükenmişlik sendromun en belirgin belirtileri; duygusal tükenmişlik, depersonalizasyon ve bireysel beceride azalmadır. Diğer belirtiler ise: Sendrom bireysel ya da kurumsal düzeyde oluşabilir.  İnsanın iç dünyasıyla ilgili duyguları, amaçları, istekleri ve beklentileri etkileyen psikolojik bir bozukluktur. Baskı hissi, huzursuzluk ve işlev bozukluğu gibi sorunlar görülür.

Tükenmişlik sendromu fiziksel, duygusal ve zihinsel bulgu ve belirtiler içerir. Fiziksel tükenmişlik belirtileri; kronik yorgunluk, güçsüzlük, enerji kaybı, yıpranma, hastalıklara daha dayanaksız olma, sık baş ağrıları, bulantı, kas krampları, bel ağrısı, uyku bozuklukları gibi değişik sorun ve yakınmaları içerir. Duygusal tükenmişlik bulguları depresif duygulanım, desteksiz, güvensiz hissetme, ümitsizlik, gerilim ve tartışma artışı, kızgınlık, sabırsızlık, huzursuzluk gibi negatif davranışlarda artış, nezaket, saygı ve arkadaşlık gibi pozitif davranışlarda azalma içermektedir. Zihinsel tükenmişlik bulguları doyumsuzluk, kendine, işine ve genel olarak yaşama karşı negatif tutumlar içerebilir. Sonuçta işi bırakma ya da savsaklama gibi davranışlara kadar ilerleyebilir.

 

Etkileri

Tükenmişlik Sendromunun Etkileri

İş yaşamının henüz başlarında teşhis edilen tükenmişlik sendromu, uzun dönemde sorun yaratmıyor gibi görünmekte ve çalışanlar bu sendromdan kurtulabilmektedir. Ancak iş yaşamının ilerleyen dönemlerinde oluşursa ciddi ve uzun süreli sorunlara yol açabilir.

Tükenmişlik Sendromundan kurtulmayı sağlayan etmenler aynı zamanda bu bozukluğa neden de olabilmektedir. Bu etmenler arasında yeni iş ortamı, daha fazla özerklik, yönetim desteği ve işin ilgi çekiciliği yer alıyor.

Nedenleri

Tükenmişlik Sendromunun Nedenleri

Tükenmişlik sendromunun gelişmesinde stresin önemli bir rol oymamaktadır.  İşleri yetiştirememek ve sorunlara kökten çözümler üretememek en önemli etmenler arasında gösteriliyor. Kronik, çaresiz ve ağır çalışma hissi gibi kişinin kendine özgü koşulları da tükenmişlik sendromuna neden olabilir.

İş Ortamının Etkisi

Çalışma Şartları ve İş Ortamının Etkisi 

Çalışma ortamına ve yönetime ilişkin etmenler de strese neden olabilir. Bunlar:

? Aşırı iş yükü ve dinlenme zamanlarının az olması, 

? Yapılan işin ekonomik ve ruhsal tatmin ihtiyaçlarını karşılayamaması,

? Yöneticilerin ya da yönetimin yetersizliği,

? Çalışılan işteki yetersiz eğitim ve uzmanlık,

? Kontrol etme ve idare gücünden yoksun olma,

? Çalışanlar arasında yeterli destek ve sosyal ilişkinin olmaması,

? Aşırı zor ve yoğun vakalardan oluşan iş ortamı,

? Bürokratik ya da monoton işlerin çok zaman alması.

Kontrol kaybının özellikle önem taşıyan bir etmen olduğu görülmüştür. Araştırmalar devlet kurumlarında çalışanlarda, özel sektör çalışanlarına göre daha fazla hayal kırıklığı olduğunu göstermiştir. Sosyal destek eksikliği, tükenmişlik sendromunun gelişmesini etkileyen etmenlerden biridir. Buna ek olarak organizasyon, gözlemcilerin tavrı ve ekip ilişkileri, iş tatmini üzerinde doğrudan etkileri olan etmenlerdir. Özellikle görüşlerin ifade edilebildiği bir ortam çalışanların arasında daha açık ve destekleyici ilişkiler kurulmasına neden olur, bu da kimlik belirsizliğinin azalmasını sağlar.

Bireyin Etkisi

Bireyin Ruhsal Özellikleri

Bazı çalışanlarının kişisel özelliklerinin tükenmişlik sendromuna daha yatkın olduğu görülmüştür. Özellikle nevrotik anksiyete, gerçek dışı hedefler ve düşük özsaygı bu bozukluğa yatkınlık oluşturmaktadır.

Tedavisi

Tükenmişlik Sendromunun Tedavisi

Önlemek için bir kaç uygulama yöntemi tanımlanmıştır. Bu yöntemlerin oluşturulması için bir taraftan çalışanlarının günlük rutini gözlemlenmiş, diğer taraftan da var olan tükenmişlik sendromu olguları için geliştirilmiş tedavi teknikleri incelenmiştir. Bu yöntemlerin çoğu stres ile mücadele alanında kullanılmaktadır.

Tükenmişlik sendromu için üzerinde çalışılan alanlar; çalışanlar, çalışma grubu ve işveren olmak üzere üçe ayrılıyor. Bu sendromu ile baş edebilmek için strateji belirleme, planlama ve uygulama daha çok işveren ya da çalışma koşullarını belirleyenlerin kararlarına bağlıdır.

Sendromu ile baş edebilme yöntemleri oluşturmak ve bunları yaşama geçirebilmek için bireysel kontrol olanakları çok önemlidir. İş ortamlarını kontrol etme olasılığının az olduğu yerlerde bireysel baş etme yöntemleri öncelik kazanmaktadır.

Yine sendromu önlemek ya da iyileştirmek için takım çalışması oluşturmak bir başka yararlı yöntemdir. İşyerinde sosyal destek amaçlı gruplar kurmak ve toplantılar düzenlemek benzer koşullar altında çalışanların iş ortamlarının zorlukları ve stresle baş etme yöntemleri hakkında karşılıklı fikir alıp vermelerini sağlamak için uygun bir ortam olabilir.

Eğitim içerikli uygulamalar bireysel baş etme yöntemlerini geliştirmek amacı ile oluşturulmuş teknikler içermektedir. Stresi ve tükenmişliği kanalize etmek sıklıkla kas gevşetici egzersizler ile olanaklıdır. Gevşeme teknikleri özellikle bitkinlik hissini azaltarak hastalar ile olan ilişkilerin uyumlu olmasına yardımcı olur.

Organizasyon tekniklerini savunanlar, stres etmenlerin kişisel kontrol mekanizmalarından daha öte unsurlar içerdiğini ve yalnızca bireysel kontrol teknikleri ile sorunun aşılamayacağını öne sürmektedirler.  

Önlemler

Alınması Gereken Önlemler

İşin modifikasyonu: Aşırı yüklenme, boş oturma, belirsizlik ya da çatışmadan kaynaklanan stresin azaltılmasında en basit ve en etkili yöntemdir. Aynı zamanda iş ve çalışan arasında uyumun sağlanmasına yardımı olur.

Bireysel iş stresini azaltmak için işin yeniden yapılanmasına yönelik yöntemler:

? Zor işleri eşit olarak dağıtarak yükün aynı kişiler üzerinde birikmesini engellemek,

? Zor işlerin dönüşümlü olarak yapılmasını sağlamak,

? Gün içerisinde iş harici aktiviteler için zaman ayarlamak (örn.:okumak),

? Yarım gün çalışmayı desteklemek bu yöntemle insan kaynakları ve esneklik artar,

? Çalışanlara yeni programlar oluşturması için olanak tanımak.

 Danışmanlık hizmetleri: Bu yöntem ile danışmanların öneri ve eleştirilere daha açık olması sağlanırken, çalışanların fikirlerine de önem verilmiş olur. Düzenli aralıklarla geri bildirim almak için anket düzenlemek yararlıdır.

Organizasyon olarak sorun çözme: Kalite gelişim programlarının bir amacı da iş ortamının doğru değerlendirilmesini ve sorunların ilk ortaya çıkış anında ele alınmasını sağlayacak kalıcı bir mekanizmanın oluşturulmasını sağlamaktır. Çalışanlarla sorun çözmeye yönelik toplantıların düzenlenmesi kimlik belirsizliğini ve iletişimsizlikten kaynaklanan çatışmaları engelleyebilir.