Nedir

Nedir?

Veba, Avrupa nüfusunun üçte birinin ölümüne neden olduğu ortaçağda Siyah Ölüm olarak bilinirdi. Günümüzde, veba dünya çapında yılda 3 binden daha az sayıda kişide görülüyor. Antibiyotiklerle zamanında tedavi edilmezse ölüme neden olabiliyor.

Vebaya neden olan Yersinia pestis bakterisi, Avustralya hariç her kıtada küçük kemirgen türlerinde yaşar. Bakteri, insanlara, daha önce enfekte olmuş kemirgenler üzerinde beslenen pireler tarafından ısırıldığında bulaşır.

Vebanın en yaygın biçimi kasıklar, koltukaltı ve yaka kısmında, hıyarcık denilen şişmiş ve hassas lenf düğümleriyle sonuçlanır. Nadir görülen ve ölümcül olan veba biçimiyse akciğerlere etki eder ve kişiden kişiye yayılabilir.

Belirtiler

Belirtiler

Veba, vücudun hangi bölümüne bulaştığına bağlı, bubonik, septisemik ve pnömonik olmak üzere üç ana türe ayrılır. Belirtileri, veba türüne göre değişir.

Hıyarcıklı (Bubonik) Veba 

Hıyarcıklı veba hastalığın en yaygın çeşididir. Genelde hastalıklı pirelerin ısırmasından sonraki bir hafta içinde gelişen oval şişlikler (bubonlar/hıyarcıklar) nedeniyle bu adı almıştır. Oval şişlikler şöyle olabilir:

  • Kasıklar, koltukaltları ya da boyunda bulunabilir
  • Yaklaşık tavuk yumurtası büyüklüğündedir
  • Dokununca sıcak ve hassastır.

Diğer belirtiler şunları içerir:

  • Aniden başlayan ateş ve titreme
  • Baş ağrısı
  • Yorgunluk ve halsizlik
  • Kas ağrısı

Septisemik Veba

Septisemik veba, veba bakterisinin kan dolaşımında çoğalmasıyla oluşur. Belirtileri arasında:

  • Ateş ve titreme
  • Karın ağrısı, ishal ve kusma
  • Ağız, burun, rektum ya da cilt altında kanama
  • Şok
  • Yaygın olarak el-ayak parmakları ve burunda kararma ve doku ölümü (kangren),

Pnömonik Veba (Akciğer vebası)

Pnömonik veba akciğerleri etkiler. Daha az yaygın ancak en tehlikeli veba türüdür çünkü öksürük damlacıkları aracılığıyla kişiden kişiye yayılır. Belirtiler enfeksiyonu kaptıktan sonraki birkaç saat içinde baş gösterir ve şunları içerir:

  • Kanlı balgamlı öksürük
  • Solunum güçlüğü
  • Yüksek ateş
  • Bulantı ve kusma
  • Güçsüzlük

Pnömonik veba hızla ilerler ve enfeksiyona yakalandıktan sonraki iki gün içinde solunum yetmezliği ve şoka neden olabilir. İlk belirtilerin görülmesinden sonraki 24 saat içinde antibiyotik tedavisine başlanmazsa ölümcül olması muhtemeldir.

Ne zaman doktora gidilmeli?

Eğer vücudunuzun veba ortaya çıktığı bilinen bir bölgesinde oluşur ve kendinizi hasta hissetmeye başlarsanız derhal tıbbi yardım alın. 

Sebepler

Sebepler

Vebaya neden olan bakteri Yersinia pestis, daha önce enfekte olmuş aşağıdaki gibi hayvanlarda beslenen pireler tarafından ısırılmayla insanlara bulaşır:

  • Fareler
  • Sincaplar
  • Tavşanlar
  • Çayır köpekleri (sincapgillerden)
  • Çizgili sincap/Amerika sincabı

Eğer cildinizde bir açıklık varken enfekte olmuş bir hayvanın kanıyla temas ederseniz bakteri vücuda da girebilir. Ev kedileri, pire ısırıklarından ya da enfekte kemirgenleri yiyerek vebaya yakalanabilir.

Akciğerleri etkileyen pnömonik veba, hastalıklı kişi ya da hayvanın havaya bıraktığı enfeksiyonlu öksürük damlacıklarının solunmasıyla yayılır.

Risk Faktörleri

Risk Faktörleri

Vebaya yakalanma riski çok düşüktür. Dünya çapında, her yıl sadece birkaç bin kişide veba ortaya çıkar. Bununla birlikte, veba riskiniz yaşadığınız ve seyahat ettiğiniz yer, uğraşılarınız, hatta bazı hobilerinize göre artış gösterebilir.

Bulunduğunuz yer

Veba genellikle kırsal bölgelerde ve aşırı kalabalık, kötü hijyen koşulları ve yüksek fare popülasyonu olan kentsel alanlarda baş gösterir.

İnsan veba enfeksiyonu en fazla Afrika’da görülür. Fakat en fazla enfekte hayvan yoğunluğu Amerika Birleşik Devletleri ve Eski Sovyetler Birliği’ndedir.

Uğraşı 

Veterinerler ve yardımcılarının, veba ile enfekte olabilen ev kedileri ile temasları nedeniyle riskleri daha yüksektir. Ayrıca, vebanın musallat olduğu hayvanların bulunduğu alelade açık alanlarda çalışan insanlar da yüksek risk altındadır.

Hobiler

Vebalı hayvanların bulunduğu yerlerde kamp yapma, avcılık ya da yürüyüş, bakteriyi taşıyan bir pire tarafından ısırılma riskini artırabilir.

Komplikasyonlar

Komplikasyonlar

Veba komplikasyonları arasında şunlar yer alır:

  • Ölüm. Vebayla mücadelede zamanında antibiyotik tedavisi alan pek çok kişi hayatta kalır. Tedavi edilmemiş vebadan ölüm oranı yüzde 50’nin üzerindedir.
  • Kangren. El ve ayak parmaklarındaki ince kan damarlarında oluşan kan pıhtıları, kan akışını bozabilir ve doku ölümüne neden olarak kesilmeyi gerektirebilir.
  • Menenjit. Veba nadiren, beyni ve omuriliği çevreleyen zarların iltihaplanmasına yani menenjite neden olabilir.

Testler

Testler

Doktor vebadan şüpheleniyorsa, aşağıdaki kısımlardan alınacak bir örnekte Yersinia pestis bakterisi araştırabilir.

  • Oval şişlikler. Bubonik vebanın karakteristik bir göstergesi olan şişmiş lenf bezleri (bubonlar/hıyarcıklar) varsa, şişliklerden iğneyle bir sıvı örneği alınabilir.
  • Kan. Sadece septisemik vebada Yersinia pestis bakterisi genel anlamda kanda mevcuttur.
  • Akciğerler. Pnömonik veba kontrolü için, endoskopi kullanılarak hava yollarınızdan sıvı çıkarılır.

Tedavi

Tedavi

Tedavide kullanılan ilaçlar

Doktor, vebadan şüphelenir şüphelenmez, hastanın hastanede bir karantina odasına alınmış olması gerekecektir. Karantina odasında aşağıdaki gibi çok güçlü antibiyotikler verilecektir:

  • Streptomisin
  • Gentamisin
  • Doksisiklin
  • Ciprofloksazin
  • Kloramfenikol

Önleme

Önleme

Etkili bir aşı mevcut olmamasına rağmen, eğer risk altındaysanız ya da vebaya maruz kalmışsanız antibiyotikler enfeksiyonun önlenmesine yardımcı olabilmektedir. Veba salgını olan bölgelerde zaman geçirmek ya da yaşamak durumundaysanız aşağıdaki önlemleri alın:

  • Evinizi kemirgen geçirmez hale getirin.  Çalı, taş, yakacak odun ve hurda yığınları gibi potansiyel yuvalama alanlarını kaldırın. Evcil hayvan gıdalarını kemirgenlerin kolaylıkla erişebileceği yerlerde bırakmayın.
  • Evcil hayvanlarınızı pirelerden koruyun. Veterinerinizden en etkili pire kontrol ürünlerini öğrenin.
  • Böcek kovucu spreyler kullanın. Kemirgen nüfusu büyük olan yerlerde dışarıda zaman geçiriyorsanız çocukları ve evcil hayvanları yakından takip edin. Böcek kovucu spreyler kullanın.
İLGİLİ MAKALE

Tıp Tarihinin En İlginç Figürlerinden Biri: Veba Doktoru