• İçindekiler
• Nedir
• Belirtileri
• Sebepleri
• Risk Faktörleri
• Komplikasyonları
• Muayenesi
• Testleri
• Tedavisi
• Yaşam Tarzı
• Önleme

Nedir

Nedir?

Stresli bir hayatınız varsa içinizin huzursuz olduğunu hissetmeniz normal bir durumdur. Ama günlük yaşantınızı ve ilişkilerinizi olumsuz yönde etkileyen, yaşamdan tat almanızı engelleyen sürekli bir kaygı hali içindeyseniz, yaygın anksiyete bozukluğu adı verilen hastalığa yakalanmış olabilirsiniz.

Yaygın anksiyete bozukluğu çocuklarda ve erişkinlerde görülen bir rahatsızlıktır. Bu rahatsızlıkta, panik bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk (saplantı zorlatı bozukluğu) ve diğer anksiyete türlerindeki belirtilerin benzerleri görülür, fakat bu rahatsızlıkların her birinde farklı durumlar söz konusudur.

Yaygın anksiyete bozukluğuyla yaşamak uzun ve zorlu bir süreçten geçmek demektir. Birçok vakada, bu rahatsızlığın beraberinde diğer anksiyete ve duygudurum bozuklukları da görülür. Rahatsızlık çoğunlukla ilaç ve psikoterapiyle tedavi edilir. Bununla birlikte hayat tarzında yapılan değişiklikler, baş etme yöntemlerini öğrenmek, uygulamak ve rahatlama tekniklerine başvurmak da fayda sağlar.

Belirtileri

Belirtileri

Yaygın anksiyete bozukluğunun belirtileri rahatsızlığın şiddetine ve beraberinde gelişen diğer hastalıklara göre değişir. Belirtiler şunlardır:

• Ciddi ya da basit konular sebebiyle sürekli kaygı ya da gerginlik hissetmek
• Huzursuzluk hissi, sürekli heyecanlı ya da gergin hissetmek
• Halsizlik
• Odaklanmada zorlanma ve unutkanlık
• Asabiyet
• Kaslarda gerilme ve ağrı
• Titreme, kasılma ya da kolayca irkilme
• Uyku bozukluğu
• Terleme, bulantı ve ishal
• Nefes darlığı ve hızlı kalp atışları

Kaygılarınız psikolojinizi tamamıyla alt üst etmeyebilir ama bariz bir sebep olmadan da sürekli kaygı duyabilirsiniz. Örneğin, kendiniz ve sevdikleriniz için yoğun bir şekilde kaygılanırsınız ya da sürekli kötü bir şey olacakmış gibi hissedersiniz.

Yaygın anksiyete bozukluğu erken yaşlarda başlar. Rahatsızlığın bulgu ve belirtileri diğer anksiyete bozukluklarına kıyasla daha yavaş ilerler. Hastaların çoğu genellikle en son ne zaman rahat ve huzurlu hissettiklerini hatırlamaz.

Yaygın anksiyete bozukluğu kronik bir durumdur ve uzun bir tedavi süreci gerektirir. Tedavi sürecinde sürekli kaygı hissi içinde olmayabilirsiniz. Fakat özellikle hayatınız stresli olmaya başladığında, kendinizi her an kaygı duyacak düzeyde hassas hissedersiniz. 

Yaygın anksiyete bozukluğu, genellikle diğer anksiyete ve duygudurum bozuklukları ve madde kullanımı gibi akli durum bozukluklarıyla birlikte görülür. Beraberinde çoğunlukla ağır depresyon da görülür. 

Çocuk ve Ergenlerdeki Belirtiler

Yukarıdaki belirtilere ve durumlara ek olarak çocuk ve ergenlerde yoğun kaygılar gözlemlenebilir. Bu kaygıların sebepleri şunlardır:

• Okulda ve spor aktivitelerinde elde edilen performans
• Dakiklik
• Depremler, nükleer savaş ve diğer doğal afetler

Yaygın anksiyete bozukluğu olan bir çocukta görülebilecek belirtiler:

• Uyum sağlama konusunda aşırı kaygı duyma
• Mükemmeliyetçilik
• Güven eksikliği
• İlk etapta başarılı olmadığı için tekrar yapılması gereken görevler
• Kabul görmek için çabalamak
• Bir şeyi başarabilmek için çok fazla güvene gereksinim duyma

Doktora ne zaman gitmeli?

Belirli düzeyde anksiyete elbette normaldir ancak aşağıda belirtilen durumlarda doktora gitmeniz gerekir:

• Çok fazla kaygı duyuyorsanız ve bu durum işinizi, ilişkilerinizi ve hayatınızın diğer alanlarını olumsuz yönde etkiliyorsa,
• Depresif hissediyorsanız, alkol ya da uyuşturucu madde kullanıyorsanız ve anksiyetenin yanı sıra başka akli durum bozuklukları söz konusuysa,
• Siz ya da çevrenizden biri intihar eğilimindeyse ya da intihar teşebbüsünde bulunmuşsa, acilen tedavi olunması gerekir.

Kaygılarınız kendiliğinden kolayca yok olmayabilir ve zamanla daha kötüye gidebilir. Anksiyeteniz daha kötüye gitmeden profesyonel yardım almalısınız. Böylelikle tedavi edilmesi daha kolay olacaktır.

Sebepleri

Sebepleri

Akıl sağlığına ilişkin birçok rahatsızlıkta olduğu gibi yaygın anksiyete bozukluğunun sebebi de tam olarak anlaşılamaz. Rahatsızlık, sinir iletici adı verilen serotonin, dopamin ve norepinefrin gibi doğal oluşumlu beyin kimyasallarından kaynaklanabilir. Bu rahatsızlığın genetik, yaşanılan çevre ve stres kaynaklı birçok nedeni olabilir.

Risk Faktörleri

Risk Faktörleri

Yaygın anksiyete bozukluğu riskini artırabilecek faktörler şunlardır:

• Cinsiyet. Kadınlarda görülme olasılığı erkeklerdekinin iki katıdır.
• Çocukluk döneminde yaşanan sorunlar. Taciz veya travmaya maruz kalan ya da travmatik olaylara tanık olan çocuklarda görülme olasılığı daha fazladır.
• Hastalık. Kişinin kronik bir rahatsızlığının ya da kanser gibi ciddi bir hastalığının olması kişinin geleceği, tedavi süreci ve maddi imkanlar için ciddi derecede kaygılanmasına neden olabilir.
• Stres. Yaşanan ciddi bir hadise ya da günlük hayatın stresli koşulları yoğun kaygı durumuna yol açabilir.
• Kişilik. Kişilik türlerine bakıldığında bazı kişilik türlerinin bu rahatsızlığa daha meyilli olduğu görülür. Ayrıca sınırda (borderline) kişilik bozukluğu gibi bazı kişilik bozuklukları da genel anksiyete bozukluğuyla bağlantılı olabilir.
• Kalıtım. Yaygın anksiyete bozukluğu, ailelerde yaygın bir şekilde görülür.
• Madde Kullanımı. Uyuşturucu madde ve alkol kullanımı rahatsızlığın daha kötüye gitmesine neden olur. Kafein ve nikotinin de anksiyete üzerinde olumsuz etkileri vardır.

Komplikasyonları

Komplikasyonları

Yaygın anksiyete bozukluğu, sürekli endişe hissine kapılmanızın yanısıra beden ve ruh sağlığınızın bozulmasına yol açar. Neden olabileceği rahatsızlıklar şöyledir:

• Depresyon
• Madde kullanımı
• Uyku bozukluğu
• Sindirim bozuklukları ve bağırsak sendromu
• Baş ağrısı
• Uykuda diş gıcırdatma

Muayenesi

Muayene

İlk etapta aile hekiminize ya da bir pratisyen hekime muayene olabilirsiniz. Ama şiddetli bir kaygı bozukluğu varsa daha etraflı bir değerlendirme ve daha detaylı tedavi için bir psikiyatr veya psikologa görünmeniz gerekir. Psikiyatr akıl sağlığına ilişkin rahatsızlıkları teşhis ve tedavi etmede uzmanlaşmış doktordur. Psikolog ya da ruh sağlığı danışmanıysa akıl sağlığına ilişkin rahatsızlıkları teşhis edip psikoterapi denilen danışmanlık hizmetini verir.

İlk muayenede sorulması ve öğrenilmesi gereken çok fazla husus olduğu için hazırlıklı gitmek gerekir. Aşağıda muayeneye hazırlanırken faydalanabileceğiniz birtakım bilgiler verilmiştir:

Ne yapabilirsiniz?

Muayeneye gitmeden önce durumunuzu etraflıca düşünüp, not tutmanız ve bu notları muayeneye giderken yanınızda götürmeniz faydalı olacaktır. Not etmeniz gereken hususlar şunlardır:  

• Belirtilerinizin listesini yapın. Belirtilerinizi, bu belirtilerin ne zaman ortaya çıktığını, onları kötü ya da iyi yönde etkileyen unsurları yazın. Ayrıca bu belirtilerin iş, okul hayatı ve insani ilişkileriniz gibi günlük aktivitelerinizi ne derece etkilediğini de söyleyin.
• Stresinizin nedenlerini yazın. Son zamanlarda maruz kaldığınız stresli olayları veya hayatınızda yaptığınız köklü değişiklikleri yazın. Geçmişte ya da çocukken yaşadığınız travmatik olayları da belirtin.
• Diğer sağlık sorunlarını belirtin. Beden ve ruh sağlığınıza ilişkin rahatsızlıklarınızı yazın.
• Kullandığınız ilaçların listesini yapın. İlaçları hangi dozda kullandığınızı belirtmeyi unutmayın. Kullandığınız herhangi bir vitamin ya da takviye varsa belirtin.  

Doktorun hastaya ayıracağı zaman kısıtlı olduğu için doktora yöneltilecek soruların listesinin yapılması muayeneye ayrılan zamanın en iyi şekilde değerlendirilmesini sağlayacaktır. Zamanın yetmemesi olasılığını göz önünde bulundurarak soracağınız soruları önem sırasına göre listeleyin. Sorulması gereken belli başlı sorular şunlardır:

• Belirtilerimin kaynağı nedir?
• Anksiyeteme neden olan ya da onu olumsuz yönde etkileyen herhangi bir psikolojik durum ya da bedensel rahatsızlık var mı?
• Tıbbi test ya da başka testler yaptırmam gerekiyor mu?
• Uygulamam gereken herhangi bir kısıtlama var mıdır?
• Bir psikiyatra veya psikologa mı görünmem gerekiyor, yoksa ruh sağlığı danışmanına mı görünmeliyim?
• İlaç tedavisinin faydası olur mu? Yazdığınız ilaca eşdeğerde bir alternatif var mı?
• Bilgilendirici herhangi bir broşür ya da çıktı var mı? Hangi web sitesinden bilgi edinebilirim?

Hazırlanan bu soruların dışında muayene sırasında anlaşılmayan herhangi bir husus olursa mutlaka sorulmalıdır.

Doktordan ne bekleyebilirsiniz?

Doktorunuz, öncelikle fiziki muayene yapacak ve size sorular soracaktır. Soruları yanıtlamaya hazır olmanız muayeneye ayrılan zamanın en iyi şekilde değerlendirilmesini ve üzerinde detaylı olarak durulmasını istediğiniz hususlara zaman ayrılmasını sağlayacaktır. Doktorun yönelteceği sorular şunlardır:

• Belirtileriniz tam olarak nelerdir ve bu belirtilerin şiddeti nedir?
• Anksiyete hissiniz ara sıra mı sürekli mi?
• Anksiyete hissini ilk olarak ne zaman fark ettiniz?
• Anksiyete hissinizi tetikleyen ya da olumsuz yönde etkileyen herhangi bir şey var mı?
• Anksiyete hissinizi artıran bir şey var mı? Varsa nedir?
• Herhangi bir bedensel ya da ruhsal rahatsızlığınız var mı?
• Geçmişte ve son zamanlarda tecrübe ettiğiniz travmatik olaylar nelerdir?
• Düzenli bir şekilde alkol ya da uyuşturucu madde kullanıyor musunuz?
• Anksiyetesi ya da depresyon gibi başka bir ruhsal rahatsızlığı olan herhangi bir akrabanız var mı?

Testleri

Testleri

Ruh sağlığı danışmanı yaygın anksiyete bozukluğunu teşhis etmek için kapsamlı bir değerlendirme yapar. Bu değerlendirmeyi yapabilmek için belirtilerinize ve tıbbi özgeçmişinize ilişkin detaylı sorular sorar. Bazı durumlarda, ruh sağlığı danışmanları hastanın sorununu anlamak için psikolojik testlerden de yararlanırlar. Doktor da anksiyetenin tıbbi bir rahatsızlıkla bağlantılı olup olmadığını anlamak için fiziki muayene yapacaktır.

Kişiye yaygın anksiyete bozukluğu teşhisi konulabilmesi için kişinin, akıl sağlığı bozukluklarının tanısal ve istatistiksel el kitabında ayrıntılarıyla belirtilen kriterlere tamamıyla uyması gerekir. Amerikan Psikiyatri Derneği tarafından yayımlanan bu kitap ruh sağlığı uzmanları tarafından akıl sağlığı bozukluklarını teşhis etmek amacıyla kullanılır. Bunun yanı sıra sigorta şirketleri, sigortalıların tedavi bedellerini karşılama hususunda karar almak için bu kitaba başvurur.

Kişiye yaygın anksiyete bozukluğu teşhisi konulabilmesi için rahatsızlığının aşağıda belirtilen kriterlere uyması gerekir:

• En az altı aylık bir zaman diliminde, haftanın hemen her gününde birtakım olaylara karşı aşırı anksiyete ve kaygı duymak,
• Kaygı duygusunu kontrol edememek,
• Sıkıntılı hissetmeye ya da günlük hayatın sekteye uğratmasına neden olan anksiyete ve kaygı durumu,
• Panik atak, madde kullanımı ya da travma sonrası stres bozukluğu gibi akıl sağlığı bozukluklarından kaynaklanmayan anksiyete durumu,
• Huzursuzluk, bitkinlik, odaklanmada güçlük çekme, asabiyet, kaslarda gerilme hissi ve uyku sorunu gibi sorunlardan en az üçünü yaşayan erişkinler ve bu sorunlardan birini yaşayan çocuklar.

Yaygın anksiyete bozukluğunun beraberinde çoğunlukla başka akıl sağlığı bozuklukları da görülür. Bu nedenle teşhis ve tedavi süreci daha da zorlaşır. Yaygın anksiyete bozukluğuyla birlikte sıklıkla görülen bazı bozukluklar şunlardır:

• Fobiler
• Panik bozukluk
• Depresyon
• Madde kullanımı
• Travma sonrası stres bozukluğu

Bazı fiziksel sağlık sorunları da anksiyeteye neden olabilir. Bu sorunlar şunlardır:

• Gastroözofageal reflü
• Kalp rahatsızlığı
• Hipotroidizm
• Menopoz

Doktorunuz anksiyete durumunuzun tıbbi bir sebepten kaynaklandığını düşünüyorsa, fiziksel sağlık sorununu tespit etmek amacıyla sizden kan ve idrar tahlili yaptırmanızı isteyecektir.

Tedavisi

Tedavisi

Yaygın anksiyete bozukluğu ilaç ve psikoterapiyle tedavi edilir. Tedavi sürecinde her iki yöntemden de faydalanılarak en etkili sonuç alınabilir. Kişinin rahatsızlığı için hangi tedavi yönteminin etkili olduğu ve sonuç vereceğine, deneme yanılma usulüyle karar verilir.

İlaç Tedavisi

Yaygın anksiyete bozukluğunun tedavisinde çeşitli ilaçlar kullanılır:

• Antidepresanlar: Antidepresanlar sinir iletici adı verilen ve anksiyete bozuklukları üzerinde tesiri olduğu düşünülen beyin kimyasallarının aktivasyonunu etkiler. Fluoksetin, paroksetin, essitalopram, setralin, venlafaksin ve imipramin gibi ilaçlar yaygın anksiyete bozukluğunun tedavisinde kullanılır.
• Buspiron:  Bu antidepresan devamlılık arz eden bir biçimde kullanılabilir. Birçok antidepresanda olduğu gibi bu ilacın da etkisini tam anlamıyla göstermesi birkaç hafta sürer. Bu ilacın en yaygın yan etkisi ilacı aldıktan kısa bir süre sonra duyulan bayılma hissidir. En nadir görülen yan etkilerse baş ağrısı, mide bulantısı, asabiyet ve uykusuzluktur.
• Benzodiazepinler: Bir tür sakinleştirici olan bu ilacı doktor sınırlı şartlar altında kullanılmak ve anksiyete belirtilerini kısa süreliğine ortadan kaldırmak üzere önerir. Klonazepam, lorazepam, diyazepam,  klordiyazepoksit ve alprazolam bu grupta yer alan diğer sakinleştirici ilaçlardır. Benzodiyazepinler genellikle akut anksiyeteyi kısa süreliğine hafifletmek için kullanılır. Alışkanlık yapabilir; uyuşukluk, kas koordinasyonun azalması, denge ve hafıza sorunları gibi birçok yan etkisi vardır.

Psikoterapi

Konuşma terapisi ve psikolojik danışmanlık olarak da bilinen psikoterapi, kişinin yaşamının temelindeki sorunların yarattığı stresi yok etmeyi ve davranışlarını değiştirmeyi amaçlar. Anksiyetenin tedavisinde çok etkili bir yöntemdir.

Bilişsel davranış terapisi yaygın anksiyete bozukluğunun tedavisinde uygulanan en yaygın psikoterapi türlerinden biridir. Genellikle kısa süreli bir tedavi yöntemi olan bilişsel davranış terapisi kişinin negatif düşüncelerini ve davranışlarını tespit edip bunları pozitif hale getirmek amacıyla kişiye özel beceriler kazandırmaya odaklanır. İstenmeyen durum ortadan kalkmasa da stres azaltılabilir ve birey, yaşamı üzerindeki kontrolünü artırabilir

Yaşam Tarzı

Yaşam Tarzı       

Yaygın anksiyete bozukluğu olan kişiler anksiyete durumlarını kontrol altında tutabilmek için psikoterapi ve ilaç tedavisine ihtiyaç duyarlar ama yaşam tarzında yapılan birtakım değişiklikler de etkili olabilir. Yapılabilecek değişiklikler şunlardır:

• Günlük egzersizler yapın: Egzersiz yapmak stresi azaltan etkili yöntemlerden biridir. Moralinizi düzeltir ve sağlıklı hissetmenizi sağlar. Düzenli bir spor programı hazırlayın ve haftanın büyük bir bölümünde bu programı uygulayın. Bu egzersizleri uygulamaya hafif tempoyla başlayıp zamanla artırın.
• Düzenli beslenin: Yağlı, şekerli ve işlenmiş besinlerden uzak durun. Beslenmenizde omega-3 yağ asitleri ve B vitamini yönünden zengin besinler olsun.
• Alkol ve uyuşturucudan uzak durun: Alkol ve uyuşturucu anksiyeteyi arttırır.
• Rahatlatıcı teknikler uygulayın: Vizualizasyon, meditasyon ve yoga egzersizleri anksiyeteyi azaltan tekniklerdir.
• Düzenli uyuyun: Kaliteli ve yeterli uyuyun. Aksi söz konusuysa doktorunuzla görüşün.

Alternatif Tıp

Bazı alternatif tıp yöntemleri anksiyeteyi giderebilir. Ama bu yöntemlerin ne derece etkili olduğu ya da ne tür yan etkileri olduğu bilinmiyor. Anksiyete tedavisinde kullanılabilecek alternatif tıp yöntemlerinden bazıları şunlardır:

• Kava biberi: Kava biberi, rahatlatıcı etkiye sahip bir bitkidir. Kişiyi sakinleştirmeden rahatlatır. Birtakım araştırmalara göre bu bitki karaciğer sorunlarına neden oluyor. Bu nedenle karaciğere ilişkin bir rahatsızlığınız varsa, bu bitkiden ve karaciğerinizi etkileyecek ilaçlardan uzak durmalı ve alkol kullanmamalısınız.
• Kediotu: Çoğunlukla uyku destekleyici olarak kullanılan kediotu bitkisi sakinleştirici etkiye sahiptir ve anksiyeteyi de giderebilir.
• B vitamini ve folik asit: Bu besin maddeleri/besinler, beyin fonksiyonları için gerekli kimyasalların (sinir ileticiler) üretimini etkileyerek anksiyeteyi giderir.

Bitkisel ilaçları kullanmadan önce, bu ilaçların sizin için güvenli olduğundan ve kullandığınız diğer ilaçlarla etkileşime yol açmayacağından emin olmak için doktorunuzla görüşün.

Hastalıkla Yaşamak

Aşağıda yaygın anksiyete bozukluğuyla baş etmek için yapabilecekleriniz belirtilmiştir:

• Anksiyete destek grubuna katılın: Böyle bir grupta ihtiyacınız olan şefkati, anlayışı ve deneyim paylaşımını bulabilirsiniz. Yaşadığınız çevrede böyle destek gruplarını bulmanız mümkündür. Ayrıca internette de birçok destek grubu bulunur.
• Harekete geçin: Sizi kaygılandıran unsuru belirlemek için ruh sağlığı danışmanınızla birlikte çalışın. Örneğin, sizi endişelendiren konu maddi koşullarınızsa bütçe hazırlamak için çalışma yapın.
• Kafaya takmayın: Geçmişte yaşananları kafanıza takmayın. Yapabileceklerinizin farkına varın ve her şeyi akışına bırakın.
• Yaşam döngünüzü değiştirin: Endişeye kapıldığınızda enerjik bir yürüyüş yapın ya da zihninizi kaygılarınızdan arındıracak bir hobi bulun ve ona yoğunlaşın.
• Tedavi planınıza sadık kalın: İlaçlarınızı uygun görüldüğü şekilde alın. Terapi randevularınızı aksatmayın. İlaç kullanımındaki süreklilik çok önemlidir.
• Sosyalleşme: Kaygılarınızın, sizi sevdiklerinizden ve yapmaktan keyif aldığınız aktivitelerden uzaklaştırmasına izin vermeyin. Sosyal etkileşim ve umursandığınızı hissettiren ilişkiler kaygılarınızı azaltabilir.

Önleme

Önleme

Kişide yayın anksiyete bozukluğuna yol açan faktörün ne olduğu konusunda kesin tahminlerde bulunmak ilk aşamada imkansızdır. Ama kaygı hali içindeyseniz belirtilerin etkisini azaltmak için bazı girişimlerde bulunabilirsiniz:

• Bir an önce yardım alın: Diğer akıl sağlığı rahatsızlıklarında olduğu gibi, beklemek anksiyete tedavisini de zorlaştırır.
• Günlük tutun: Kişisel yaşamınızı günlük tutarak kaydetmeniz, stresinizin kaynağını ve daha iyi hissetmenizi sağlayan unsurları tespit etmeniz açısından size ve ruh sağlığı danışmanınıza yardımcı olacaktır.
• Yaşamınızdaki öncelikleri belirleyin: Zamanınızı ve enerjinizi dikkatli bir şekilde yöneterek anksiyetenizi azaltabilirsiniz.
• Zararlı madde kullanımından kaçının: Alkol ve uyuşturucu madde kullanımı, hatta kafein ve nikotin kullanımı, anksiyeteye yol açar ya da var olan anksiyeteyi artırır. Bu maddelerden herhangi birine bağımlıysanız, madde kullanımına son vermek kaygı durumuna yol açabilir. Eğer madde kullanımına kendi kendinize son veremiyorsanız, doktorunuzla görüşün veya yardım almak için bir destek grubuna katılın.