• İçindekiler
• Nedir
• Belirtileri
• Teşhisi
• Tedavisi

Nedir

Beyin sarsıntısı, beynin işleyiş şekillerini değiştiren travmatik bir beyin yaralanmasıdır. Etkiler genelde geçicidir ama baş ağrısı, konsantrasyon, hafıza, yargı, denge ve koordinasyon sorunları içerebilir.
Beyin sarsıntıları genelde başa bir darbeden kaynaklanmasına rağmen, baş ve üst vücut şiddetle sarsıldığında da meydana gelebilir. Bu yaralanmalar bilinç kaybına neden olabilir ama çoğu beyin sarsıntısı olmaz. Bu yüzden bazı insanlar beyin sarsıntısı geçirir ve fark etmezler.
Beyin sarsıntıları yaygındır, özellikle futbol gibi bir temas sporu oynuyorsanız. Ama her beyin sarsıntısı beyni bir ölçüde yaralar. Bu yaralanmanın tamamen iyileşmesi için zaman ve dinlenme gerekir. Neyse ki çoğu sarsıntı sonra travmatik beyin yaralanması hafiftir ve insanlar genelde tamamen iyileşir.

Sebepler

Beyniniz jelatin yoğunluğuna sahiptir. Gündelik sarsıntı ve çarpmalara, kafatasınızın içini dolduran beyin omurilik sıvısı yastık görevi görür. Başa, boyna veya üst vücuda sert bir vuruş, kafatasınızın iç duvarında ileri geri kuvvetli biçimde kayar. Başın, araba kazası veya haşince sallanma (sarsılmış bebek sendromu) gibi olaylardan kaynaklanan bu hızlanması ve yavaşlaması da beyin yaralanmasına neden olabilir.
Bu yaralanmalar beyin işlevini, genelde kısa süreliğine etkileyerek beyin sarsıntısı işaretleri ve belirtileriyle sonuçlanır. Böyle bir beyin hasarı beyninizin içinde ve etrafında kanamaya bile yol açabilir, hemen ya da sonra meydana gelebilen uzun süren sersemlik ve kafa karışıklığı gibi belirtilere neden olabilir. Beyninizde böyle kanama ölümcül olabilir. O yüzden beyin hasarı geçiren herkesin sonraki saatlerde görüntülenmesi ve belirtiler kötüleşirse acil yardım alması gerekir.

Belirtileri

Beyin sarsıntısının işaretleri ve belirtileri hafif olabilir ve hemen görünmeyebilir. Belirtiler günlerce, haftalarca hatta daha uzun sürebilir.
Sarsıntı sonra travmatik beyin yaralanmasından sonraki en yaygın belirtiler baş ağrısı, amnezi ve kafa karışıklığıdır. Öncesinde bilinç kaybı olabilen ya da olmayabilen amnezi neredeyse her zaman, beyin sarsıntısına neden olan darbeden kaynaklı hafıza kaybı içerir.
Beyin sarsıntısının işaretleri ve belirtileri şunları içerebilir:
·         Baş ağrısı veya başta baskı hissi
·         Geçici bilinç kaybı
·         Kafa karışıklığı veya sisteymişçesine his
·         Travmatik olayı kuşatan amnezi
·         Baş dönmesi veya “yıldız görmek”
·         Kulaklarda çınlama
·         Bulantı veya kusma
·         Geveleyerek konuşma
·         Yorgunluk
Beyin hasarlarının bazı belirtileri, hemen ortaya çıkabilir, başlangıçta ertelenip yaralanmadan saatler veya günler sonra ortaya çıkabilir.
·         Konsantrasyon ve hafıza şikayetleri
·         Sinirlilik veya başka kişilik değişimleri
·         Işığa ve sese duyarlılık
·         Uyku rahatsızlıkları
·         Psikolojik uyum sorunları ve depresyon
·         Tat ve koku bozuklukları
Çocuklardaki belirtiler
Baş travması küçük çocuklarda çok yaygındır. Ama beyin sarsıntılarının yenidoğanlar ve yeni yürümeye başlayan çocuklarda fark edilmesi zor olavbilir çünkü nasıl hissettiklerini çabucak ifade edemezler. Beyin sarsıntısının sözsüz ipuçları şunlar olabilir:
·         Uyuşukluk, kolayca yorulmak
·         Sinirlilik, huysuzluk
·         Yemek ve uyku düzenlerinde değişiklik
·         Sevdiği oyuncaklara ilgisizlik
·         Denge kaybı, sallantılı yürüme
Şu durumlarda bir iki gün içinde doktorunuzla görüşün:
·         Siz veya çocuğunuz bir baş yaralanması yaşadıysa, acil yardım gerekmese bile
Amerikan Pediatri Akademisi, başa hafif bir darbeden fazla ne gelirse gelsin tavsiye için çocuğunuzun doktorunu arayın. Eğer çocuğunuz uyanıksa, normal hareket ediyor ve size karşılık veriyorsa yaralanma muhtemelen hafiftir ve genelde daha ileri test gerekmez. Bu vakada, çocuğunuz uyumak istiyorsa bırakın uyusun. Daha sonra kaygı verici işaretler gelişirse acil yardım isteyin.
Baş yaralanması ve şu belirtileri yaşayan bir çocuk için acil yardım isteyin:
·         Kusma
·         Zamanla kötüleşen baş ağrısı
·         Davranışta değişiklik, örneğin sinirlilik veya huysuzluk
·         Fiziksel koordinasyon değişiklikleri, örneğin sendeleme veya sakarlık
·         Kafa karışıklığı veya yönelim bozukluğu
·         Geveleyerek konuşma veya konuşmada başka değişiklikler
·         Görüş veya göz bozuklukları, örneğin normalden daha büyük gözbebekleri (iri gözbebekleri) veya eşit olmayan gözbebekleri
·         Nefes düzeninde değişiklikler
·         Sürekli veya tekrarlayan baş dönmesi
·         Burundan veya kulaklardan kan veya sıvı akıntısı
·         Özellikle 12 aydan küçük bebeklerde, alından başka alanlarda büyük baş şişlikleri veya çürükleri
Baş yaralanması ve şu belirtileri yaşayan herkes için acil yardım isteyin:
·         Bir dakikadan fazla süren bilinç kaybı
·         Tekrarlanan kusma
·         Nöbetler
·         Zihinsel fonksiyon veya fiziksel koordinasyonda bariz zorluk
·         Zamanla kötüleşen belirtiler
Sporcular
Kimse, beyin sarsıntısı işaretleri veya belirtileri mevcutken oynamaya veya zorlu etkinliğe geri dönülmemelidir. Uzmanlar, beyin sarsıntısından şüphelenilen bir sporcunun tıbbi olarak incelenmeden önce oynamaya geri dönmemesini öneriyorlar. Uzmanlar, beyin sarsıntısı olan çocuk ve ergen sporcuların yaralanmayla aynı gün oynamaya geri dönmemesini de öneriyorlar.

Risk faktörleri

Beyin sarsıntısı riskinizi artırabilecek faktörler şunlardır:
·         Futbol, hokey veya başka bir temas sporu gibi başka bir yüksek riskli spora katılmak; uygun güvenlik ekipmanı ve denetim yoksa risk daha da artar
·         Motorlu araç çarpışmasında bulunmak
·         Savaşa katışmış bir asker olmak
·         Fiziksel istismar kurbanı olmak
·         Özellikle küçük çocuklarda ve yaşlı yetişkinlerde düşmek
·         Önceden beyin sarsıntısı geçirmiş olmak

Komplikasyonlar

Beyin sarsıntısının potansiyel komplikasyonları şunlardır:
·         Epilepsi. Beyin sarsıntısı geçiren kişiler yaralanmadan sonraki ilk beş yıl içinde epilepsi geliştirme risklerini ikiye katlarlar.
·         Çoklu beyin yaralanmalarının birikimli etkileri. Kanıtlar gösteriyor ki yaşamları boyunca çoklu sarsıntı sonrası beyin hasarları yaşayan kişiler, işlevsel yeteneği kısıtlayan sürekli, hatta ilerleyen, bilişsel bozukluk edinebilir.
·         İkinci darbe sendromu. Bazen, ilk beyin sarsıntısının işaret ve belirtileri çözülmeden yaşanan ikinci beyin sarsıntısı hızlı ve genel olarak ölümcül beyin şişmesiyle sonuçlanabilir. Beyin sarsıntısından sonra, beyin kimyasallarının düzeyleri değişir. Bu düzeylerin yeniden dengelenmesi yaklaşık bir hafta sürer. Ama bir sarsıntıdan iyileşme süresi çeşitlidir ve sporcuların, sarsıntının işaret ve belirtilerini hala yaşarlarken spora asla geri dönmemesi önemlidir.

Teşhisi

Başınıza, boynunuza veya üst vücudunuza bir darbe baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı veya bilinç kaybına neden olmuşsa beyin sarsıntısı geçirmişsinizdir. Bu yaralanmaların işaretleri ve belirtileri yaralanmadan sonra saatler veya günler boyunca görünmeyebilir. Yaralanmanın ciddi olup olmadığını, kafatasınızda kanama veya şişmeye yol açıp açmadığını tespit etmek için beyin görüntülemesi gerekebilir.
Doktorunuzun yürütebileceği veya önerebileceği testler şunlardır:
Nörolojik muayene
Doktorunuz yaralanmanız hakkında ayrıntılı sorular sorduktan sonra nörolojik muayene yapabilir. Bu değerlendirme şunları değerlendirmeyi kapsar:
·         Hafızanızı ve konsantrasyonunuzu
·         Görüşünüzü
·         Duyuşunuzu
·         Kuvvet ve duyu
·         Denge
·         Koordinasyon
·         Refleksler
Görüntüleme testleri
Kraniyal bilgisayarlı tomografi (BT) taraması, yaralanmadan hemen sonra beyni değerlendirmek için standart testtir. Bir BT tarayıcısı çoklu kesitsel röntgen çeker ve bütün sonuçlanan görüntüleri birleştirip ayrıntılı, kafatası ve beynin iki boyutu görüntülerini verir. İşlem sırasında, büyük, donat şekilli röntgen makinesinden kayan masada kıpırdamadan yatarsınız. Bu tarama acısızdır ve genelde 10 dakikadan kısa sürer.
Sarsıntı sonrası travmatik beyin yaralanmasının ardından beyin görüntüleme her zaman gerekmez. Şunlar varsa muhtemelen taramaya ihtiyacınız vardır:
·         Yaşlı bir yetişkinseniz
·         1 metreden daha yüksek bir yerden düştüyseniz
·         Araba çarptıysa ve motorlu araç kazasında koltuğunuzdan fırladıysanız
·         Alkol veya uyuşturucu etkisi altındaysanız
·         Kaza meydana geldikten en az 30 dakika sonra kazayı hatırlayamıyorsanız
·         Bilinci tamamen geri kazandıktan sonra, kısa dönem hafızasıyla, yani yeni bilgi edinmede kalıcı sorunlar yaşıyorsanız
·         Birçok kez kustuysanız
·         Nöbet geçiriyorsanız
·         Başınızda ve boynunuzda çürükler, çizikler veya kesikler varsa
·         Kafa karışıklığı veya başka nörolojik belirtiler varsa, özellikle belirtiler kötüleşiyorsa
Gözlem
Beyin sarsıntısından sonra gözlem için gece hastanede tutulabilirsiniz. Doktorunuz evde gözlenmenize onay verirse birinin sizi en az 24 saat boyunca her birkaç saatte bir kontrol etmesi gerekir. Normal bilinçle uyanabileceğinizden emin olmak için periyodik olarak uyandırılmanız gerekebilir.

Tedavisi

Dinlenme beyninizin bir sarsıntıdan iyileşmesini sağlamanın en iyi yoludur. Amerikan Pediatri Akademisi çocuklar için hem fiziksel hem de zihinsel dinlenme önerir. Bu, genel fiziksel eforun yanı sıra video oyunları, TV izleme, metin yazma veya bilgisayar kullanma gibi zihinsel konsantrasyon gereken etkinlikleri de kasteder. Okul ödevleri de geçici olarak azaltılmalıdır.
Baş ağrıları için asetaminofen kullanın. İbuprofen ve aspirin gibi diğer ağrı kesicilerden kaçının çünkü bu ilaçlar kanamayı artırabilir.
Siz veya çocuğunuz rekabetçi oyunlar oynarken bir beyin sarsıntısı geçirdiyseniz doktorunuzdan veya çocuğunuzun doktorundan oynamaya dönmenin ne zaman güvenli olacağını sorun. Spora çok erken devam etmek ikinci bir beyin sarsıntısı ve kalıcı, potansiyel olarak ölümcül beyin yaralanması riskini artırır.
Kimse, beyin sarsıntısı işaretleri veya belirtileri mevcutken oynamaya veya zorlu etkinliklere geri dönmemelidir. Uzmanlar, çocuklarla ergenlerin yaralanmayla aynı gün oynamaya geri dönmemesini önerir.

Önleme

Aşağıdaki ipuçları baş yaralanma riskinizi önlemenize veya en aza indirmenize yardımcı olur:
·         Spor ve diğer eğlence etkinlikleri sırasında uygun koruyucu donanımları takın. Kendinizin ve çocuğunuzun yer aldığı herhangi bir sporda uygun koruyucu donanımı her zaman kullanın. Ekipmanın düzgün şekilde oturduğundan, iyi ayarlandığından ve doğru takıldığından emin olun. Oyunun kurallarına uyun ve iyi bir sporculuk sergileyin. Bisiklet, motosiklet, kar kaykaı kullanırken veya baş yaralanmasıyla sonuçlanabilecek herhangi bir eğlence etkinliğinde yer alırken koruyucu baş donanımı takın.
·         Emniyet kemerinizi takın. Emniyet kemeri takmak, bir trafik kazasında başınızın yaralanması dahil ciddi yaralanmaları önleyebilir.
·         Evinizi güvenli hale getirin. Evinizi iyi aydınlatın ve zemininizi dağınık tutmayın, yani takılıp düşmenize neden olabilecek her şeyi kaldırın. Evde düşüşler baş yaralanmasının yenidoğanlar, yeni yürümeye başlayan bebeklerde ve yaşlı yetişkinlerde başlıca nedenidir.
·         Çocuklarınızı koruyun. Çocuklarınızın baş yaralanması riskini azaltmak için tezgah üstlerini, masaların köşelerini kaplayın, basamaklara erişimi engelleyin ve pencere korkulukları takın. Çocuklarınızın yaşlarına uygun sporlarda oynamalarına izin vermeyin.
·         Yüzme alanlarının içinde ve etrafında önlem alın. 3 metreden derin olmayan suya dalmayın. Su parkları ve yüzme havuzlarında asılı güvenlik kurallarını okuyun ve uygulayın.
·         Rahat ayakkabılar giyin. Yaşlıysanız yürümesi ve hareket etmesi kolay ayakkabılar giyin. Yüksek topuklu ayakkabı, ince ipli sandalet, ya çok kaygan ya çok yapışkan ayakkabılar giymekten kaçının.