• İçindekiler
• Nedir
• Belirtileri
• Sebepleri
• Risk Faktörleri
• Komplikasyonları
• Muayenesi
• Testleri
• Tedavisi
• Yaşam Tarzı
• Önleme
• Alternatif Tıp
• Destek

Nedir

Bunama

Bunama, kendine has bir hastalık olmaktan öte aslında ciddiyeti zihinsel ve sosyal yeterliliklerin gün içindeki işlevselliğini etkileyecek seviyedeki birtakım belirtiler grubudur. Beynin hal ve durumu üzerinde yaşadığı değişimler nedeniyle oluşur. Nedenlerine bağlı olarak farklı bunama türleri mevcuttur. Alzheimer, en yaygın görülen bunama türüdür.

Hafıza kaybı genellikle bunama vakaları içinde görülür ama hafıza kaybı tek başına bunama olduğu anlamına gelmez. Bunama en az iki beyin işlevinde sorun kaydeder; örneğin, hafıza kaybının bozulmuş yargı ve dil kabiliyetlerinin bir arada yaşanması. Bunama kafa karışıklığı yaşatabilir, sizi kişileri ve isimlerini hatırlayamaz konuma getirebilir. Bununla birlikte, bunama nedenlerinin bazıları tedavi edilebilir ve daha iyi duruma getirilebilir.

Belirtileri

Belirtileri

Bunama belirtileri nedenlerine göre değişiklik gösterir, yine de yaygın işaret ve belirtileri şunlarla özetlenebilir:

• Hafıza kaybı
• İletişimde zorluk çekme
• Yeni bilgilerin öğrenilmesinde ve hatırlanmasında yaşanan zorluk
• Planlama ve düzenleme yapmada zorluk
• Denge ve hareket işlevlerinde zorluk
• Kişilikle ilgili değişimler
• Mantık yürütememe
• Uygunsuz davranışlar
• Paranoya
• Gerginlik
• Halüsinasyonlar

Doktora Ne Zaman Gidilmeli?

Kendinizde ya da sevdiğiniz kişide hafıza kaybı ve diğer bunama belirtileri gözlemliyorsanız doktorunuza başvurun. Bazı tıbbi durumlar bunama belirtilerine yol açıyor olabilir ve bunları tedavi etmek mümkündür. Bu nedenle bunamanın altında yatan sebeplerin bir doktor tarafından belirlenmesi önem taşır. Erken tanının da önemi vardır çünkü böylece belirtiler kötüye gitmeden tedavi başlatılmış olur.

Buna ilaveten, konulan teşhis zamanla artarak ilerleyen Alzheimer gibi bir bunamaysa, teşhisin erken yapılmış olması kişinin henüz karar verme yetilerine sahipken geleceğini planlama konusunda zaman kazandıracaktır.

Bunama nedenlerinden biri zaten teşhis edilmişse ve belirtileri kötüleşiyor gibi geliyorsa doktorunuzla konuşun.

Sebepleri

Sebepleri

Bunamanın pek çok sebebi vardır. Her zaman aynı rahatsızlık nedeniyle ortaya çıkmaz. Ayrıca Alzheimer gibi bazı bunama türleri hiçbir başka sebep olmaksızın kendiliğinden oluşabilir. Dahası bunama ve bazı hastalıkların onunla nasıl bir ilişkisi olduğu konusunda bilinmeyenler çoktur.

Bunama türleri farklı şekillerde sınıflandırılabilir ve bu genellikle taşıdıkları ortak özelliklere göre yapılır. Örneğin, beynin hangi bölgesinin etkilendiğine ya da zamanla kötüleşip kötüleşmediğine (ilerleyen bunama) göre. İlaçlara ve enfeksiyonlara karşı oluşan bir tepkiyle meydana gelen bunamanın bazı türleri tedavi yardımıyla geriletilebilir.

İlerleyen bunama türleri

Zamanla kötüleşerek ilerleyen birkaç başlıca bunama türü bulunur.

• Alzheimer hastalığı. Alzheimer hastalığı beyin hücrelerinin tahrip olması sonucu oluşur. Gerçek nedeni tam bilinmese de yaygın olarak Alzheimerlı kişilerde tahribata uğramış iki tür beyin hücresi (sinir hücresi) bulunur. Bunlardan biri plak (normalde zararsız olan beta-amiloid adlı protein grubu), diğeriyse yumaklar (tau proteini adlı olağandışı proteinin oluşturduğu fibriler yumaklar). Alzheimer genellikle yaklaşık 10 yılı aşan bir sürede yavaş yavaş ilerler ve zamanla bilişsel yeterliliklerde bozulmalara neden olur. Sonunda hafıza, hareket etme, dil, mantık yürütme, davranış ve soyut düşünmeden sorumlu beyindeki etkilenen bölgeler, sınırlanmış işlevleri nedeniyle düzgün çalışamaz hale gelir. Alzheimer yaşları 65 ve üzerindeki kişilerde görülen en yaygın bunama nedenidir. Belirtiler çoğunlukla 60 yaşından sonra ortaya çıkar ama hastalığın erken başlayan türleri de mevcuttur ve bunların sebebi genellikle bozulmuş bir gendir.
• Lewy cismi hastalığı. Lewy cismi, bu hastalıktan, Alzheimer’den ve Parkinson’dan mustarip kişilerin beyninde bulunmuş olağandışı bir protein grubudur. Lewy cismi hastalığının belirtileri Alzheimer belirtilerine benzer ama kendine has farklı özellikler de taşır. Bunların arasında kafa karışıklığı ve mantıklı düşünme arasında gidip gelen dalgalanmalar (sağduyu), görsel halisünasyonlar ve Parkinson işaretleri arasında yer alan titreme ve esneklik kaybı sayılabilir.
• Vasküler bunama. Bunamanın bu türü, beyin ve kalbe hizmet eden arterlerde oluşan sorunlar sonucu beynin zarar görmesiyle meydana gelir. Belirtileri aniden başlayan bu rahatsızlık genellikle bir atak sonrası görülür. Yüksek tansiyonu olan ya da daha önceden atak veya kalp krizi geçirmiş kişileri etkilemesi muhtemeldir. Vasküler bunama, kalp kapakçığındaki bir enfeksiyon (kalp içzarı iltihabı) ya da bazen kanama (hemorajik) ataklarına neden olabilen beyin kan damarlarındaki bir amiloid proteini kümesi (amiloid anjiyopati) sebebiyle meydana gelebilir.

Vasküler bunamanın birkaç farklı türü mevcut olup nedenleri ve belirtilerine göre ayırt edilir. Bazı türleri beynin sadece bir tarafını etkilerken bazıları hafıza kaybı, kafa karışıklığı ve ruh hali değişimlerine neden olur. Bazı çeşitlerinde belirtiler sürekli kötüleşirken diğerlerinde geçici olarak görülür. Genel olarak, vasküler bunama yaşlanmayla bağlantılıdır. Vasküler bunama çoğunlukla Alzheimer hastalığıyla beraber görülür.

• Frontotemporal bunama. Bu beynin ön ve yan loblarında yer alan sinir hücrelerindeki yıpranma sonucu oluşmuş bir grup rahatsızlıktır. Etkilenen bölgeler genellikle kişilik, davranış ve dille bağlantılıdır. Bunun nedeni bilinmese de bazı frontotemporal bunama vakaları genetik mutasyonla ilişkilendirilmiştir. Fakat çoğu insanın aile öyküsünde bunama geçmişi bulunur. Ayrıca, pik hastalığı denilen bir formuna sahip bazı hastalarda beynin etkilenmiş bölümleri tau proteini denilen olağandışı protein gruplarından meydana gelmiş lifli düğümler içerir. Pik hastalığı ilerleyen bunamaya neden olur. İşaret ve belirtileri arasında uygunsuz sosyal davranışlar, zihinsel esneklikte yitim, konuşma sorunları ve düşünmeyle yoğunlaşmada zorluk gözlemlenen frontotemporal bunama, 40 ila 65 yaşlarında ortaya çıkar.

Bunamaya ilişkin diğer bozukluklar

• Huntington hastalığı.  Kalıtsal bu rahatsızlık, beyin ve omurilikteki belli başlı bazı sinir hücrelerinin zamanla azalmasına neden olur. İşaret ve belirtileri genellikle 30’lu ve 40’lı yaşlarda ortaya çıkar. Başlangıçta asabiyet, endişe ve bunalım gibi kişilikte birtakım değişmeler görülür daha sonra da ağırlaşarak ilerler. Huntington hastalığı ayrıca yürüme ve hareket etmede zorluk çekilmesine ve güçsüz hissetmeyle sakarlığa da neden olur.
• Pugilistik bunama. Kronik travmatik ansefalopati ya da boksör hastalığı (demansı) adı da verilen bu bunama türü, örneğin boksörlerin sık sık başına gelebilen, tekrarlanmış kafa travmaları (sarsıntıları) sonucu meydana gelir. Beynin zarar görmüş bölümüne bağlı olarak hatırlamayla ilgili sorunları, aynı anda kötüleşme ve bozulmuş konuşma yeteneğinin yanı sıra titreme, yavaş hareket etme ve kaslarda kasılmalar (titremeli felç) gibi bazı işaret ve belirtiler görülebilir. Bu belirtiler asıl travmadan yıllar sonraya kadar ortaya çıkmayabilir. Tek seferlik bir kafa travması, travması sonrası bunamaya yol açabilir. Bu, pugilistik bunamayla benzer özellikler taşısa da uzun süreli hafıza sorunları da söz konusu olabilir demektir.
• HIV bağlantılı bunama. AIDS hastalığına yol açarak bağışıklık sistemini zayıflatan HİV virüsü beyindeki maddelerin geniş çaplı yıkımına neden olarak hatırlama yeteneğinin bozulması, hissizlik, sosyal yaşamdan uzaklaşma ve odaklanma zorlukları çekilmesi gibi sonuçlar doğurur. Sıklıkla, hareket etme sorunları da ortaya çıkar.
• Creutzfeldt-Jakob hastalığı. Nadiren rastlanan ve ölümcül bu rahatsızlık genellikle gelişigüzel bir şekilde hiçbir risk faktörü taşımayan kişilerde ortaya çıkar. Fakat kalıtsal birkaç vakaya, hastalanmış beyin veya sinir sitemi dokularına maruz kalma nedeniyle oluşan türlerine rastlanmamış değildir. Bu hastalığın işaret ve belirtileri genellikle 60 yaş civarlarında ve başlangıçta kişilik değişimleriyle birlikte bozulmuş hafıza, mantık yürütme, düşünme ve görme yetenekleri şeklinde ortaya çıkar. Zihinsel bozukluklar hastalık ilerledikçe ağırlaşır ve çoğunlukla körlüğe doğru sürükler. Zatürre ve diğer enfeksiyonlara da yaygın bir şekilde rastlanır.
• İkincil bunama şekilleri. Bazen, Parkinson hastalığı gibi özellikle hareket etme kabiliyetini etkileyen bir hastalığa sahip kişilerde, er ya da geç bunama belirtileri ortaya çıkabilir. Bu belirtilerin bunama ile ilgisi henüz tam anlamıyla anlaşılmış değildir.

İyileştirilebilir bunama nedenleri

Bazı bunama ve bunama benzeri belirtiler iyileştirilebilir. Doktorunuz aşağıdaki nedenleri tespit edip tedavi etme şansına sahiptir:

• Enfeksiyonlar ve bağışıklık sistemi bozuklukları. Bunama, yüksek ateş ya da vücudun bir enfeksiyonla savaşıyor olması nedeniyle oluşan yan etkiler sonucu oluşabilir. Bu tür enfeksiyon örnekleri arasında menenjit ve ansefalit (beyin iltihabı), tedavi edilmemiş frengi, laym hastalığı, kan kanseri gibi bağışıklık sisteminde tam anlamıyla tehlikeli durumlara yol açan rahatsızlıklar yer alır. Vücudun bağışıklık sisteminde doğup sinir hücrelerine saldıran çoklu skleroz gibi rahatsızlıklar da bunama nedeni olabilir.
• Metabolizma sorunları ve iç salgı (endoktrin) anormallikleri. Örnekler arasında tiroit sorunları, çok düşük kan şekeri (hipoglisemi), sodyum veya kalsiyumun çok düşük ya da çok yüksek olması ve B-12 vitaminini emme kabiliyetiyle ilgili bozulmalar sayılabilir.
• Beslenme yetersizlikleri. Belirtiler sıvı kaybı, kronik alkol bağımlılığı yaşayan kişilerde yaygın rastlanan bir durum olan tiyamin (B-1 vitamini) yetersizliği ve B-6 ile B-12 vitaminlerinin eksikliğinde ortaya çıkar. Muz, mercimek, ıspanak, takviye besinlerle kuvvetlendirilmiş kahvaltılık gevrekler, somon, domuz eti, tavuk, tam tahıllı ekmek, süt ve yumurta, zengin B vitamini kaynaklarıdır.
• İlaçlara verilen tepkiler. Bunama tek bir ilaç ya da birden fazla ilaç kullanımı sonucu oluşan etkileşimden meydana gelebilir.
• Sert zar altı hematoma. Beynin üst tabakasıyla dış kaplaması arasındaki kanama nedeniyle oluşur.
• Zehirlenme. Bunama belirtileri kurşun ya da manganez gibi ağır metaller ve zirai ilaçlar gibi başka tür zehirlenmeler sonucu ortaya çıkabilir. Yanlış alkol ve keyif verici ilaç kullanımı da bazen belirtilerin ortaya çıkmasına neden verebilir. Bütün bu vakalarda belirtiler tedavi sonucu ya da bu maddelerin tekrar kullanımıyla yok olabilir.
• Betin tümörü. Nadiren de olsa bunama, beyin tümörü nedeniyle oluşmuş hasar sonucu ortaya çıkabilir.
• Oksijen yetmezliği. Hipoksiya adının da kullanıldığı bu durum, organ dokularına yeterli miktarda oksijen gitmediğinde oluşur. Nedenleri arasında kalp krizi, şiddetli astım, karbondioksit zehirlenmesi, boğulma, yüksek irtifaya maruz kalma veya aşırı dozda anestezi yer alır. İyileşebilme oksijen yetersizliğinin şiddetine bağlıdır. Belirtiler iyileşme sürecinde de oluşabilir.
• Kalp ve akciğer sorunları. Beynimiz oksijensiz hayatta kalamaz. Belirtileri, beyne yeterli oksijen gitmesini bozan kronik akciğer sorunları ya da kalp rahatsızlıkları yaşayan kişilerde oluşabilir.

Risk Faktörleri

Risk Faktörleri

Birçok etken sonunda bunamaya yol açabilir. Örneğin, yaş gibi bazı etkenlerin değiştirilmesi mümkün değildir. Bunun dışındakilerin barındırdığı risklerse azaltılma şansına sahiptir.

Değiştirilemez risk faktörleri

• Yaş. Alzheimer hastalığı, vasküler bunama ve diğer birkaç bunama türüne ait risk, yaşlanmayla doğru orantılı olarak büyük bir oranda artar. Ancak, bunamanın yaşlanmanın bir parçası olduğu söylenemez.
• Aile geçmişi. Aile geçmişinde bunama görülmüş kişiler daha fazla risk altındadır. Ama aile geçmişinde bunamaya rastlanmış pek çok kişide belirti ortaya çıkmazken bunamaya rastlanmamış kişilerde de belirti meydana gelebilir. Belli başlı bazı genetik mutasyonlar yaşanmışsa bunama türlerinden bazılarının ortaya çıkması riski büyük oranda artar. Bu tarz bir genetik mutasyon yaşayıp yaşamadığınıza karar vermek için uygulanacak testler, Huntington hastalığı gibi mutasyonun bilindiği sadece bazı bozukluklar için mümkündür.

Değiştirilebilir risk faktörleri

Bunama riskini azaltmak adına aşağıdaki faktörleri kontrol altına almaya çalışabilirsiniz.

• Alkol kullanımı. Yüksek miktarda alkol kullanımının bunamaya yol açtığı gözlemlenir. Araştırmalar, kadınların günde bir, erkeklerinse iki kadeh özellikle kırmızı şarap tüketmesi gibi makul ölçülerdeki bir kullanımın koruyucu birtakım özellikler barındırdığını gösterse de yanlış kullanımı bunama riskini artıran bir nedendir.
• Damar sertleşmesi. Arter içinde, arter duvarları üzerinde yağ ve başka maddelerin birikmesi (plak) durumu vasküler bunama riskini artıran belli başlı faktörlerden biridir çünkü beyne giden kan akışını bozar. Felce yol açabilir. Araştırmalarda damar sertleşmesiyle Alzheimer hastalığı arasında birtakım muhtemel bağlantıların olduğu yönünde bulgulara da rastlanmıştır.
• Tansiyon. Yüksek ayrıca muhtemelen düşük tansiyon da Alzheimer hastalığı ve vasküler bunama risklerindendir.
• Kolesterol. Kötü kolesterol olarak bilinen düşük yoğunluklu lipoproteinin gereğinden çok fazla olması vasküler bunama riskini belirgin bir derece artırabilir. Bazı araştırmalar bu durumun Alzheimer hastalığı riskini artırdığını da gösterir.
• Bunalım. Tam anlaşılmışsa da ilerlemiş yaşlardaki bunalımın, özellikle de erkeklerde Alzheimer bağlantılı bunama geliştirme göstergelerinden biri olabilir.
• Şeker hastalığı. 2. tip şeker hastalığı söz konusuysa Alzheimer hastalığı ve vasküler bunama aynı derecede artmış olur.
• Yüksek östrojen seviyesi. Kadınlardaki yüksek östrojen seviyelerinin bunama riskini artırmada etkili olduğu düşünülüyor. Bunu bir kan testi yardımıyla ölçmek mümkündür.
• Homosistein kan düzeyi. Vücut tarafından üretilen bir çeşit aminoasit olan homosisteinin kandaki değerlerinin yüksek olması Alzheimer hastalığıyla vasküler bunama risklerini artırabilir. Vücut düzgün bir şekilde çalışıyorsa B-6, B-12 ve folik asit kullanarak homosisteini parçalar. Bu gerçekleşmiyorsa neden bu vitaminlerin yeterince katalize edilmemesi ya da öğünlerinizin bunları yeterli miktarda içermemesi olabilir. Kan testleriyle homosistein seviyelerini belirlenebilir.
• Sigara kullanımı. Sigara kullanımı bunama riskini artırır çünkü damar sertleşmesi ve diğer damar hastalıkları geliştirme riskini artırır.

Komplikasyonları

Komplikasyonlar

Bunama vücut sistemindeki pek çok işlevin gerçekleştirilmesinde dolayısıyla günlük işlerin yerine getirilmesinde etkili olabilir. Bunamanın neden olabileceği bazı zorluklar şunlardır:

• Yetersiz beslenme. Neredeyse bunama yaşayanların hepsi belli bir süre sonra yeme içmeyi azaltır ya da tamamen bırakır. Sıklıkla bunama, kişilerin çiğneme ve yutmadan sorumlu kaslarının kontrolünü kaybetmelerine neden olarak yiyeceklerin boğaza takılması ve akciğerlere kaçması olasılığını artırır. Böyle bir durumun yaşanması halinde, nefes alma durup akciğer iltihaplanması ortaya çıkabilir. Bunamadan mustarip kişilerde açlığı hissetme hissi azaldığından iştah kaybı da gözlemlenir. Bunalım, ilaçların yan etkileri, kabızlık ve enfeksiyona benzer diğer şikayetler kişinin yiyeceklere ilgisini azaltabilir.
• Temizlik şartlarının kötüleşmesi. Bunamanın orta ve çok şiddetli geçirildiği evrelerinde günlük işlerin bağımsız bir şekilde yerine getirilebilmesi yeteneği azalır. Artık tek başına banyo yapamaz, giyinemez, dişleri fırçalayamaz ve tuvalete gidemez bir duruma düşülebilir.
• İlaç kullanımıyla ilgili sorunlar. Kişinin hatırlama yeteneği etkilendiğinden, ilaçların zamanında ve doğru dozda alınmasının hatırlanması konusunda sorunlar yaşanabilir.
• Duygusal sağlığın bozulması. Bunama, davranış ve kişilik değişimlerine neden olur. Bu değişimlerin bazıları kişinin beyninde gerçekleşen gerçek bozulmalar nedeniyle oluşurken bazı davranışsal ve kişilikle ilgili değişimler duygusal zorluklara tepki olarak doğabilir. Bunama bunalım, saldırganlık, kafa karışıklığı, hayal kırıklığı, endişe, çekingenlik duygusunun kalmamasına ve çevreye ayak uyduramamaya yol açabilir.
• İletişim zorlukları. Bunama ilerledikçe kişi ve eşya adlarını hatırlama yeteneği kaybedilebilir. Bu durum, bakımı üstenmiş kişiye ihtiyaçların belirtilmesi, duyguların aktarılması ya da kısacası insanlar arası iletişimi gibi her türlü iletişimde zorluklar yaşatır. Bu iletişim zorlukları kişinin endişeli, yalnız ve bunalmış hissetmesine yol açar.
• Hezeyanlar. Bu hal ve durum, dikkat kaybı, farkındalık ve zihinsel berraklıkta düşüş olarak tanımlanabilir. Hezeyanlar bunamayla karşı karşıya kalmış kişilerde, özellikle de hastane bakımına alındıklarında sık sık yaşanan durumlardır. Yaşadıkları çevrenin, faaliyet düzeylerinin ve diğer alışkanlıklarının aniden değişmesi nedenler arasında olabilir.
• Uyku sorunları. Uyuma ve uyanma döngüsündeki bozukluklar, örneğin gece uyanık gündüz uykuda olma yaygın görülür. Uykusuzluk hastalığı diğer bir komplikasyondur ayrıca huzursuz bacak ve uykuda solunum duraklaması sendromları da uykuyu bölebilir.
• Kişisel güvenliğin sağlanmasıyla ilgili zorluklar. Karar verme yetisi ve problem çözme yetileriyle ilgili sorunlar, bunama söz konusu olan kişilerin günlük durumlarla ilgili bazı güvenlik sorunları yaşamasına neden olabilir. Araç kullanma, yemek yapma, düşme ve engelleri aşma örnekleri verilebilir.

Muayenesi

Muayene

Büyük ihtimalle bunama endişelerini ilk olarak sağlığınızdan sorumlu doktorunuza danışacaksınızdır. Bazı durumlarda belli başlı birtakım belirtiler üzerine uzmanlaşmış bir beyin ya da sinir sistemi bozuklukları nörologuna yönlendirilebilirsiniz. Doktor randevuları kısa ve üzerinde konuşulması gereken pek çok konu olabileceğinden randevuya iyi hazırlanmış gitmek oldukça önemlidir. İşte doktor görüşmenize hazırlanmanıza yardım edecek bazı tavsiyeler.

Neler yapabilirsiniz?

• Görüşme öncesi kısıtlamaların farkında olun. Randevunuzu alırken görüşme öncesi yapmanız gerekenleri sormayı unutmayın.
• Her belirtinizi yazın. Randevuyu alma sebebinizle ilgisiz olduklarını düşündüklerinizi dahi yazın.
• Önemli kişisel bilgilerinizi kaleme alın. Bu listeye önemli stres kaynaklarını ve hayat tarzındaki önemli değişimleri de dahil edin.
• Kullandığınız ilaçların listesini oluşturun. Kullandığınız vitamin ve takviye gıdaları da ekleyin.
• Mümkünse, yanınızda bir arkadaş, aile üyesi ya da bakımınızdan sorumlu bir kişi götürün. Bazen randevu sırasında doktor tarafından aktarılan bilgilerin tamamının anlaşılması kolay olmayabilir.

Doktorla beraber geçireceğiniz süre kısıtlı olduğundan bir soru listesi hazırlamak zamanı en iyi şekilde değerlendirmenize yardımcı olacaktır. Zamanın yetmemesi ihtimaline karşı sorularınızı en önemliden en önemsize doğru sıralayın. Bunama konusunda sorulabilecek bazı sorular şunlardır:

• Belirtilerin muhtemel sebepleri nelerdir?
• Bunların dışındaki muhtemel sebepler nelerdir?
• Ne tür testler yaptırmam gerekir?
• Bu durum geçici mi yoksa kalıcı mı (kronik mi)?
• Uygulanacak en iyi tedavi yöntemi nedir?
• Uygulanması önerilen ana tedaviye alternatif olabilecek tedavi seçenekleri nelerdir?
• Bunama ve buna eşlik eden diğer rahatsızlıklar bir arada nasıl idare edilebilir?
• Herhangi bir kısıtlama ya da kısıtlamalar söz konusu mu?
• Bu konuda uzman başka birine danışılmalı mı? Bu kaça mal olur ve sigorta kapsamında mıdır?
• Yazılan ilaca eşdeğer başka bir seçenek var mı?
• İnceleyebileceğim bir broşür, yayın veya web sitesi var mı?

Bu soruların haricinde görüşme esnasında kafanıza takılan herhangi bir konuyu doktorunuza çekinmeden sorun.

Doktorunuzun size yöneltebileceği bazı sorular

Doktorunuzun size ya da bakımınızdan sorumlu kişiye yöneltebileceği bazı sorular şunlardır:

• Ne gibi belirtilere sahipsiniz? Örneğin kelimeleri bulmakta sorun, olayları hatırlamada zorluk, odaklanma sorunu, kişilik değişimleri ve kaybolma söz konusu mu?
• Bu belirtiler ilk ne zaman ortaya çıktı?
• Belirtileriniz aralıklı mı yoksa sürekli mi?
• Belirtileriniz ne kadar şiddetli?
• Varsa, belirtilerinizi iyileştiren bir şeyler söz konusu mu?
• Varsa, belirtilerinizi kötüleştiren bir şeyler söz konusu mu?
• Aile geçmişinizde bunama ya da bununla bağlantılı benzer Huntington ya da Parkinson hastalıkları görülmüş müdür?
• Yaparken düşünme zorluğu çektiğinizden yapmayı bıraktığınız herhangi bir faaliyet var mı?

Testleri

Testleri

Hafıza kaybı ve diğer bunama belirtilerinin pek çok sebebi mevcuttur, bu nedenle teşhisi zordur ve birden fazla doktor ziyareti gerçekleştirmek gerekli olabilir. Teşhis birtakım testler içerir.

Hastalık geçmişi ve fiziksel inceleme

• Hastalık geçmişi. Hekiminiz belirtilerin ne şekilde ve ne zaman ortaya çıktığını ayrıca şeker hastalığı, yüksek tansiyon ya da aile geçmişinde bunama vakalarının olup olmadığı gibi sorunun nedenlerini belirlemeye yardımcı birtakım sağlık konularıyla ilgili sorular sorabilir.

Bunların yanı sıra doktorunuz bakımınızdan sorumlu kişi ya da aile yakınınızdan endişelerinizin önceki işlevselliğinize göre bir değişim sergileyip sergilemediğini yanıtlamak adına bilgi talep edebilir.

• Fiziksel inceleme. Fiziksel muayene doktorunuzun tedavi edilebilir belirtileri belirlemesine, felç göstergesi ve buna benzer diğer rahatsızlıklara yol açan belirtileri tespit etmesini sağlar. Ayrıca takip edilecek en iyi yolun hangisi olması gerektiğini belirlenmesini de sağlar. İnceleme kapsamında doktorunuz idrar ve kan örnekleri toplayabilir, tansiyon ölçümü yapabilir ve kullandığınız ilaçlar konusunu değerlendirmeye alabilir.

Bu incelemeyle kalp rahatsızlıkları, şeker hastalığı, tiroit anormallikleri ve bunamayla çakışan ilaçların yan etkileri gibi işaretlerin belirlenmesine yardımcı olabilir.

Bilişsel ve nöropsikolojik testler

Bunama taramasından geçen herkesin bilişsel işlevselliğinin değerlendirilmesi gereklidir. Birtakım testlerle çevreye uyum, genel zihinsel yeterlilikler, akademik yeteneği, dil yeteneği, mekansal yeteneği, dikkati, hafıza, mantık yürütme ve yargıya varma gibi konular ölçülür. Amaç, bunama olup olmadığı belirlemek, şiddetinin ve beynin hangi bölümünün zarar gördüğünün tespit edilmesidir.

Nörolojik inceleme

İncelemenin bu bölümünde denge, teşhisi etkileyebilecek duyulara ait işlevler ve refleksler incelenir ve bunların ilaçla tedavi edilip edilemeyeceğine karar verilir.

Beyin taraması

Doktorunuzun beyinde yapacağı bir tarama felç, tümör ya da bunamaya yol açacak diğer sorunları belirlemesine yardımcı olabilir. Alzheimer hastalığı zamanla beyin yapısında birtakım değişimlere neden olur ve bunlar beyin taramasında görülebilir. Kullanılan birkaç çeşit tarama vardır.

• Bilgisayar destekli (CT) ve manyetik rezonans görüntüleme (MRI) taramaları. Bunama teşhisinde en sık kullanılan taramalar bilgisayar destekli tomografi ve manyetik rezonans görüntülemedir. Bilgisayarlı tomografi, vücudun iç yapısını enine kesitlerle gösteren görüntüler yaratan bir röntgen tekniğidir. Manyetik rezonans görüntülemeyse vücudu oluşturan organ ve dokuların görüntülenmesini manyetik alan ve radyo dalgaları kullanarak gerçekleştiren bir diğer tekniktir. Bu iki tarama şekli, beynin boyutlarındaki değişimleri, felç ve beyindeki fazla sıvıları (hidrosefali), ya da beyin yüzeyindeki kanamayı (subdural hematom) tespit etmeye yararlar.
• Beyin dalgaları çizelgesi (EEG). Kafa derisine yerleştirilmiş elektrotlar kullanarak doktor elektriksel hareketliliği tespit edip kaydedebilir ve anormallikleri kontrol edebilir. Bulunması halinde anormal durumlar bilişsel bozukluğa işaret eder. Bu orta dereceli ya da şiddetli Alzheimer hastalığı olan kişilerde sık sık yaşanan bir durumdur. Beyin dalgaları çizelgesiyle inme, Creutzfeldt-Jakob hastalığı ve bunamayla ilişkili diğer rahatsızlıklar da saptanabilir.

Laboratuar testleri

Çeşitli laboratuar testleri böbrek yetmezliği gibi belirtilerin oluşumunda etken diğer şikayetlerin bunamayla ilgisiz belirtilerin elenmesine yardımcı olabilir. Tedavi edilebilir bu şikayetler sıklıkla bunamayla ilişkilendirilir. İlaç ve diğer tedaviler belirtilerin iyileştirilip yaşam kalitesinin artmasını sağlayabilir.

Tedavi edilebilir şikayetlerin tespit edilmesine yardımcı testler şunlardır:

• Kansızlığın olup olmadığın anlaşılması için tam kan sayımı testi.
• Şeker hastalığı olup olmadığının anlaşılması için kan şekeri testi.
• Böbrek yetmezliği, karaciğer işlevlerinin değerlendirilmesi ve B-12 vitamini seviyelerinin ölçülmesi için kan testleri
• Kullanılan ilaç ve alkolün tespiti için kan ve idrar taramaları
• Beyin enfeksiyonlarının olup olmadığının anlaşılması için serebrospinal sıvı analizi (omurilikten su alma).
• Tiroit yetersizliğinin olup olmadığının anlaşılması için tiroit ve tiroit uyarıcı hormon seviyeleri analizi

Psikiyatrik değerlendirme

Bu tür bir değerlendirmeyle belirtilerin oluşumuna katkı sağlayan herhangi bir bunalım ya da başka bir psikolojik durumun olup olmadığı incelenir.

Tedavisi

Tedavisi

Bunama tedavileri belirtilerin kötüleşmesini yavaşlatıp en düşük seviyede tutmaya yardım edebilir.

• Kolinesteraz inhibitörleri. Aralarında donepezil, rivastigmin ve galantamin hidrobromür yer alan bu ilaçlar hafıza ve akıl yürütme konusunda görevli bir kimyasal haberci seviyesini yükseltmek için çalışan Alzheimer ilaçlarıdır. Bulantı, kusma ve ishal yan etkileri yaşanabilir. Bunlar esasen Alzheimer ilacı olarak kullanılsa da vasküler bunama, Parkinson ve Lewy body hastalıklarında da kullanılabilir.
• Memantin (Namenda). Alzheimer hastalığında kullanılan bu ilaç glutamat etkinliğini, öğrenme ve hafıza dahil bütün beyin işlevlerinde görevli diğer kimyasal habercileri düzenler. En sık görülen yan etkisi baş dönmesidir. Bazı araştırma sonuçlarına göre memantinle kolinesteraz inhibitörlerinin beraber kullanılması daha iyi sonuçlar elde edilmesini sağlayabilir. Özellikle Alzheimer hastalığı tedavisinde kullanılsa da, diğer bunama türlerindeki belirtilerin tedavisinde de kullanılabilir.
• Diğer ilaçlar. Bunama konusunda standart bir tedavi bulunmasa da, bazı belirtilerinin tedavi edilmesi mümkündür. Ek tedavilerle amaçlanan daha ileri seviyede beyin hasarı oluşmasına dair risk faktörlerini azaltır.

            Bunamaya yol açan nedenlerin iyileşmesi zaman zaman yavaşlayıp zaman zaman             durabilir. Örneğin, doktorunuz felci engellemek için yüksek tansiyon, yüksek kolesterol,        kalp rahatsızlıkları ve şeker hastalığı kontrolüne yönelik ilaçlar yazabilir. Ayrıca kan        pıhtıları, endişe ve vasküler bunama yaşayan kişilerde uykusuzluk hastalığı gibi   şikayetleri tedavi etmeye yönelik ilaçların yazılması da mümkündür.

            Bunlara ek olarak, bazı belli başlı belirtiler ve davranışsal sorunların tedavisi         yatıştırıcılar, antidepresanlar ve diğer ilaç türleriyle gerçekleştirilebilir. Ama bu ilaçların bazıları diğer belirtileri kötüleştirebilir de.

            Creutzfeldt-Jakob hastalığının bilinen bir tedavisi yoktur. Bu hastalıkta dikkat edilen      unsur hastanın rahat ettirilmesidir.

Yaşam Tarzı

Yaşam Tarzı

Rahatsızlık ilerledikçe yaşam kalitenizi geliştirmek adına bazı adımlar atabilirsiniz.

Yanınızda bir hatırlatma takvimi taşıyın.

Sadece yakın zamanda yapılacakları değil,  olmuş olayları ve günlük yapmanız gereken işleri de not edin. Bunlar olunca yapıldığına dair bir işaret atın. Bu alışkanlığı hafıza sorunlarınız oluşmadan bir alışkanlık haline getirebilirseniz, hastalık ilerlediğinde bu alışkanlığı korumanız mümkündür. İlaçlarınızı alıp almadığınızı ya da sabah telefonda kiminle konuştuğunuzu hatırlayamazsanız takviminizi kontrol edebilirsiniz.

Sakin ve sabit bir ev ortamı oluşturup bunu koruyun.

Sakin ve sabit bir ev düzeni davranışsal sorunları azaltır. Yeni durumlar, gürültü, kalabalık bir insan topluluğu, acele ettirilme, hatırlamaya zorlanmak veya birtakım zor işlerin yapılmasının istenmesi sıkıntıya neden olacaktır. Alzheimer hastalığı veya bunama söz konusu olduğunda üzülmek açık bir şekilde düşünme yeteneğinin azalmasına yol açar.

Bir gece vakti rutini oluşturun.

Bunama davranış şekilleri daha fazla yorgun olduğunuz, günün gereklilikleri nedeniyle gerildiğiniz ya da azalmış gün ışığı nedeniyle akıl karışıklığı yaşadığınız gece saatlerinde kötüleşebilir. Yatağa gitme faslınız için sakinleştirici ve televizyon gürültüsünden, yemek bulaşık derdinden ve hareketli aile mensuplarından uzak olacak alışkanlıklar edinin. Çevreyle uyum sorununu engellemek için gece ışıklarını açık bırakın. Gün içindeki kafein tüketiminize sınırlar koyun, gündüz şekerleme uykusundan ve gece vakti yorgunluğunu önleyebilmek için spor hareketlerinden kaçının.

Bir plan hazırlayın.

Bakım hedeflerinizi belirleyecek kapsamlı bir plan oluşturun. Bu plana çeşitli hedeflerinize ulaşmaya yardım edecek bakımevi, bakım merkezi, asıl doktorunuzla uzman bir doktor, yasal danışmanlar ve diğer aile bireylerini de dahil edin.

Bu aşama bunama geçiren bir kişinin iştirak edeceği bir durum olabilir de olmayabilir de.

Sizin ve bakımınızdan sorumlu kişinin gözden geçirmesi gereken bazı konular şunlardır:

• Hastalıkla ilgili uzun süreli öngörü ve bu öngörü paralelindeki tedavi planı nedir?
• Bağımsız bir yaşam sürdürmek mümkün mü? Değilse, aile yanında ya da bir bakımevinde bakım sağlanacak mı?
• Yemek hazırlama, günlük temizlik ve ilaç alımı gibi konularda destek verilmesine ihtiyaç var mı?
• Bağımsız ya da yarı bağımsız bir yaşam mümkün değilse, bakımdan sorumlu başlıca kişi kim olacak?
• Araç kullanma konusu ne olacak? Sizce devam edilmeli mi?
• Yatak ve yatak odasına korkuluk yerleştirme, bıçakları kaldırma veya güvenli bir yere koyma ve ilgilenilmesi gereken başka madde ya da nesnelerin varlığı gibi güvenlikle ilgili meseleler söz konusu mu?
• Yetişkin bakımevi merkezleri, evde hemşire bakımı ya da diğer yerlerde sağlanan yardım kapsamı nedir?
• Yan vasiyet ve avukatın sağlık bakımıyla ilgili yetkileri gibi yasal konular ne durumda? İstekleriniz nelerdir?

Rahatsızlığın zaman içerisinde değişikliklere uğrayıp bakım faaliyetlerinin belirti değişimleri ve ilerlemeleri doğrultusunda ayarlanması gerektiğini aklınızdan çıkarmayın. Bunama şikayeti yaşayan kişiler güven içinde ve hareketleri engellemelere veya karışıklığa neden olmadığı sürece normal faaliyetlerine devam etmeye teşvik edilmelidir. Zihinsel, sosyal ve fiziksel faaliyetler kişinin sağlık ve esenliğini korumasına yardım eder.

Önleme

Önleme

Bu konu hala araştırma aşamasında olsa da, bunamayı önlemek ya da başlangıcını geciktirmek adına bazı adımlar atabilirsiniz.

• Zihninizi etkin tutun. Zihni meşgul eden faaliyetler bunamanın beraberinde getirdiği değişikliklerle başa çıkma kabiliyetinizi artırabilir. Bu etkinlikler arasında yapbozlar, kelime oyunları, dil öğrenmek, müzik aleti çalmak, okumak, yazmak, resim veya çizim yapmak sayılabilir. Bu etkinlikler sadece bunama başlangıcını ertelemekle kalmayıp etkilerini de zayıflatacaktır. Etkinliği daha sık yaptıkça yararları da daha fazla görülecektir.
• Fiziksel ve sosyal faaliyetleri sürdürün. Fiziksel ve sosyal faaliyetler bunama başlangıcını geciktirmenin yanında belirtilerini de zayıflatabilir. Etkinliklerin gerçekleştirilme sıklığına paralel olarak etkileri daha da belirginleşir. Fiziksel etkinlik örnekleri arasında yürüyüş, yüzme ve dans yer alır. Sosyal etkinler arasındaysa seyahat, tiyatroya ve sergilere gitme, kart ve diğer oyunlar yer alır.
• Homosistein seviyelerini düşük tutun. Önceden yapılmış araştırmalara göre yüksek dozda alınan üç B vitamini çeşidi; folik asit, B-6 ve B-12 homosistein seviyelerini düşürmenin yanında Alzheimer hastalığının ilerlemesini yavaşlatabilir.
• Kolesterol seviyenizi düşük tutun. Yüksek kolesterol sahibi kişilerin beyinlerinde oluşan birikintiler vasküler bunama nedenlerinden biridir. Bu nedenle kolesterol seviyesini düşük tutmak bu rahatsızlığı önlemeye yardımcı olacaktır. Kolesterolün düşürülmesine yardımcı lipit düşürücü ilaçlar, ayrıca bunama geliştirme riskini de azaltmaya yardım edebilir.
• Şeker hastalığınızı kontrol altına alın. Şeker hastalığının kontrol altında tutulması Alzheimer hastalığı ve vasküler bunama geliştirme riskini azaltabilir.
• Tansiyonunuzu düşük tutun. Örgün eğitimine daha uzun süre harcamış kişilerde daha az oranda zihinsel çöküş vakasına rastlanır. Hatta beyinle ilgili anormallikleri olsa bile. Araştırmacılar öğrenimin beynin daha güçlü sinir hücresi iletişimi geliştirmesine yardımcı olduğuna inanıyor ve bu durum Alzheimer hastalığının sinir hücrelerine verdiği hasarı telafi eder.
• Öğrenmekten vazgeçmeyin. Sağlıklı bir beslenme takip etmek pek çok sebepten önemlidir. Ama araştırmalara göre meyve, sebze ve daha çok bazı belli başlı balıkla kuruyemişte bulunan omega-3 yağ asitleri açısından zengin bir beslenme tarzı bunamaya karşı koruyucu ve bunama risklerini azaltıcı etkilere sahiptir.
• Aşılarınızı ihmal etmeyin. Grip, tetanos, difteri ve çocuk felci aşılarını olmuş kişilerde Alzheimer hastalığı geliştirme riskinin kayda değer bir şekilde azaldığı gözlemlenmiştir. Bu nedenle aşılar konusunu güncel tutmak bunama geliştirmeye karşı koruyucu bir etki sağlayabilir.

Alternatif Tıp

Alternatif Tıp

Özellikle başka ilaçlar da kullanıyorsanız, bunamayı önlemek ya da yavaşlatmak adına aldığınız alternatif ilaçları dikkatlice düşünün. Besin ilaveleri, vitaminler ve bitkisel ilaçlar ayarlanmış değildir ve yararları konusundaki iddialar genellikle bilimsel araştırmalardansa kişisel deneyimlere dayalıdır. Diğerlerine göre daha fazla bilinen, Alzheimer hastalığı ve diğer bunama türlerinde kullanılan bazı alternatif ilaçlar şunlardır:

• E vitamini. Bazı araştırmalar E vitaminin Alzheimer hastalığının ilerlemesini yavaşlattığını gösterirken bazıları da hiçbir fayda sağlamadığını belirtir. Doktorlar fazla dozda alınan E vitaminine karşı uyarıda bulunurlar. Özellikle de kan incelticiler kullanılıyorsa çünkü kanama riski söz konusudur.
• Omega-3 yağ asitleri. Omega-3 yağ ve kuruyemişlerde bulunan çoklu doymamış yağ asitlerindendir. Araştırmalarda omega-3’ün belli başlı bazı türlerinin kalp rahatsızlıkları, felç, bunama ve bilişsel çöküş risklerini azalttığına dair bağlantılar bulunmuştur. Omega-3’ün bunama riskine karşı yararlarına ek olarak kalp v damar hastalıkları, iltihap önleyici etkileri ve sinir sistemi zarlarını destekleme ve koruma gibi başka yararları olduğu da iddia ediliyor. Başlangıç niteliğindeki bazı göstergeler bunalım belirtilerini azaltma konusunda da faydalı olduğuna işaret ediyor. Bunun sebebi, beyin işlevleri için temel besinlerden biri olması.
• Koenzim Q10. Bu antioksidan vücutta kendiliğinden bulunur ve normal hücre tepkimeleri için gereklidir. Bu bileşimin bunama tedavisi üzerindeki etkileri henüz araştırılmamıştır. Bu bileşimin idebenon adı verilen sentetik bir çeşidi, Alzheimer için test edilmiştir ama olumlu sonuçlar elde edilememiştir. Ne kadar dozda alınması gerektiğiyle ilgili çok az bilgi vardır ve fazlası tansiyonu düşürebilir, kan şekerini azaltabilir ya da çürük ya da kanamaya neden olabilir.
• Ginkgo biloba. Bazı insanlar ginkgo biloba ağacının yapraklarından alınan esansın antioksidan ve iltihap önleyici özellikleriyle bunamada görülen hafızayla ilgili sorunların yavaşlatılmasına yardımcı olduğuna inanıyor. Yakın zamanda yapılmış geniş çaplı bir araştırma hiçbir yararının olmadığını gösteriyor. Bu tür ilaçların kan inceltici ilaçlarla iletişime geçip kanamaya neden olabileceği konusunda dikkatli olun.
• Huperzin A. Çin kurtayağından elde edilen huperzin A’nın reçetelenen kolinesteraz inhibitörleriyle aynı şekilde çalışıyor gibi gözüküyor. Toksik yan etkileri söz konusu olduğundan kolinesteraz inhibitörleri kullanıyorsanız huperzin A kullanmayın.

Destek

Destek

Bunama teşhisi konulması siz ve yakınlarınız için yıkıcı etkiler yaratabilir. Siz ve yakınlarınızın böyle tahmin edilemez şartlara ve sürekli değişikliklere sahip bir rahatsızlıkla başa edebilme konusunda olabildiğince hazırlıklı olması için düşünmesi gereken pek çok şey vardır.

Duygusal açıdan kendinize dikkat edin

Hastalık ilerledikçe sayısız farklı duyguyu bir arada yaşayabilirsiniz. Size yardımcı olabilecek bazı faaliyetler şunlardır:

• Duygu ve düşünceleriniz kaydettiğiniz bir günlük tutun.
• Yakın çevrenizde yer alan bir destek grubuna katılın.
• Bir danışmana başvurun.
• Kilise veya camide görevli bir kişiye ya da ruhsal ihtiyaçlarınıza yanıt verecek birine danışın.
• Duygu ve düşünceleriniz hakkında yakın hissettiğiniz birileriyle iletişime geçin.
• Benzer şikayetlerden muzdarip kişilerin olduğu internet sitelerine girin.

Bunama geçiren birine yardım

Bunamayla başa çıkmaya çalışan birini sadece dinlemek suretiyle yardım edebilir, hayattan hala keyif alınabilecek daha pek çok şeyin olduğunu belirtip koşulsuz sevgi sunarak elinizden gelenin en iyisini yapıp kişinin değer gördüğünü göstererek öz saygısını yitirmemesini sağlayabilirsiniz.

Bakımdan sorumlu kişinin desteği

Bunama rahatsızlığı geçiren birine yardım etmek oldukça fiziksel ve duygusal olarak ilgi gerektiren bir durumdur.  Genellikle bu bakımı gerçekleştiren bir eş ya da başka bir aile üyesidir. Kızgınlık, suçluluk, hayal kırıklığı ve cesaretsizlik, endişe ve hüzünle yalnızlık duygularına sıklıkla rastlanır. Bunamadan mustarip birinin bakımından sorumluysanız aşağıdaki öneriler yardımcı olabilir:

• Arkadaşlarınız veya diğer aile bireylerinden ihtiyacınız olduğunda yardım isteyin.
• Kendi sağlığınıza dikkat edin.
• Rahatsızlık hakkında olabildiğince fazla bilgiye sahip olun.
• Rahatsızlıktan muzdarip kişi hakkında doktor, sosyal görevli ve bakımdan sorumlu diğerlerine sorular sorun.
• Bir destek grubuna katılın.