• İçindekiler
• Nedir
• Belirtiler
• Sebepler
• Tedavi
• Yaşam Tarzı
• Baş Etme
• Destek

Nedir

Nedir?

Vasküler demans en yaygın demans türlerinden biridir, Alzheimer’dan sonra ikinci sırada gelir. Vasküler demans beyne kronik, az kan akışından kaynaklanır, genelde bir inme veya bir dizi inmenin sonucudur. Birçok vakada inmeler o kadar küçüktür ki hiç belirti fark etmezsiniz. Bunlar “sessiz inmeler” olarak bilinir. Ama zamanla hasarlar birleşip hafıza kaybı, kafa karışıklığı ve başka demans belirtilerine yol açar.

Vasküler demans ondan mustarip olanlar ve bakıcılar için sıkıntı teşkil eder. Ama durumu anlayarak ve önemli yaşam tarzı değişiklikleri yapmaya istekli olarak daha öte engeller önlenebilir ve zaten meydana gelmiş beyin hasarı telafi edilebilir.

Vasküler demans, hafıza ve bilişsel işleyişte güç algılanan, ilerleyici bir düşüş demektir. Beyne oksijen ve besin taşıyan kan akışı tıkalı veya hastalıklı bir damar sistemiyle engellendiğinde meydana gelir. Eğer kan akışı birkaç saniyeden uzun süre engellenirse beyin hücreleri ölerek öğrenme, hafıza ve dille ilgili beyin korteksine zarar verebilir.

Kişiye ve inmenin veya inmelerin şiddetine bağlı olarak vasküler demans yavaş yavaş ya da aniden ortaya çıkabilir. Şu anda bilinen bir tedavi yok ama iyi haber, bazı yaşam tarzı değişiklikleri yapmak ve pratik stratejiler kullanmak inmeleri önleyebilir, bilişsel kayıpları tedavi edebilir ve gelişimini yavaşlatabilir.

Multipl enfarktlı demans: en yaygın vasküler demans türü

En yaygın vasküler demans türü, genelde fark edilmeyen bir dizi küçük inmenin neden olduğu multipl enfarktlı demanstır. Geçici iskemik ataklar (GİA) da denilen bu küçük inmeler, kan akışında yalnızca geçici, kısmi engellenmesi bilinç veya görüşte kısa süreli hasarlara yol açar. Ne var ki, zamanla, beynin daha fazla bölgesi hasar gördükçe, vasküler demans belirtileri ortaya çıkmaya başlar.

Belirtiler

Belirtiler

Vasküler demans farklı kişileri farklı şekillerde etkiler ve ilerleme hızı kişiden kişiye değişir. Bazı belirtiler başka demans türlerinin belirtileriyle benzer olabilir ve genelde, yemek yemek, giyinmek ve alışveriş yapmak gibi günlük etkinlikleri yürütmekte artan zorluğu yansıtır.

Görünüşe göre, uzun bir GİA sürecinin hafızada yavaş bir düşüşe yol açarken daha büyük bir inmenin anında yoğun belirtiler üretebilmesine rağmen, davranışsal veya fiziksel belirtiler aniden veya yavaş yavaş ortaya çıkabilir. Görünüm sıklığı göz önüne alınmaksızın, vasküler demans genelde adım adım ilerler, hafıza ve akıl yürütme yetilerindeki sapmaların ardından istikrar süreçleri gelebiliyor ama sonra yine düşüş yaşanıyor.

Zihinsel ve duygusal belirtiler

• Yavaş düşünme
• Hafıza sorunları, genel unutkanlık
• Olağanüstü duygu durum değişiklikleri (örneğin depresyon, asabiyet)
• Halüsinasyon ve delüzyonlar
• Geceleri artabilen kafa karışıklığı
• Kişilik değişimleri ve sosyal yetenek kayıpları

Fiziksel belirtiler

• Baş dönmesi
• El veya ayakta kuvvetsizlik
• Titremeler
• Hızlı, dolaşık adımlarla yürümek
• Denge sorunları
• Mesane ve bağırsak kontrol kaybı

Davranışsal belirtiler

• Geveleyerek konuşma
• Dil sorunları, örneğin şeyler için doğru sözcükleri bulmakta zorluk
• Tanıdık çevrelerde kaybolmak
• Uygunsuz şekilde gülmek veya ağlamak
• Planlama, organizasyon ve talimatları uygulama zorluğu
• Eskiden kolay gelen şeyleri yapma zorluğu (örneğin fatura ödemek veya kart oyunu oynamak)
• Günlük yaşamda işlev becerisinin azalması

Sebepler

Sebepler

Kılcal damar hastalığı olan bir felç ya da iki felcin karışımı vasküler demansa neden olabilir. En yaygın olarak, beyni besleyen ve kafatasının altından giren geniş damar sisteminde bir yerde bir kılcal damar tıkanması olur. Tıkanmalar, damar duvarının içinde oluşan plaktan ve kaçıp daha aşağıdaki damarlardan birine biriken kan pıhtılarından kaynaklanabilir. Pıhtılar, anormal kalp ritimleri veya başka kalp bozukluklarından dolayı meydana gelebilir. Damar duvarında zayıf bir parça da dışa doğru şişip bir anevrizma oluşturabilir, anevrizma da patlayıp beyin hücrelerini oksijensiz bırakabilir.

Vasküler demans vakalarının yaklaşık %50’sinin yüksek tansiyondan, yani yüksek kan basıncından kaynaklandığı tahmin ediliyor. Vasküler demansın daha az yaygın sebepleri damarların lupu ve temporal arterit gibi, bağışıklık sistemi bastırılarak tedavi edilebilir otoimmün enflamatuvar hastalıklarıyla ilişkilendirilir.

Tedavi

Tedavi

Vasküler demans için henüz bilinen bir tedavi yok, o yüzden önlemek önemli. Vasküler demansı önlemenin en iyi yolu, inme riskini azaltmaktır. Yani kan basıncınızı kontrol altında tutmalı, sigaradan kaçınmalı, kolesterol ve şeker düzeylerini düşük tutmalı.

Ama siz veya sevdiğiniz birine vasküler demans tanısı zaten konulduysa bile buna dair bir şey yapmak için geç değil. Vasküler demansa yol açan risk faktörlerini tedavi ederseniz hastalığın ilerleyişini yavaşlatabilir ve muhtemelen, bazı belirtileri geri çevirebilir. En önemli şey, başka bir inme geçirme ve demansı kötüleştirme riskinizi azaltmak.

Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi, vasküler demans tedavisi için henüz ilaç onaylamadı. Ne var ki, Alzheimer hastalığının bilişsel belirtilerini tedavi etmek için kullanılan bir dizi ilaç, vasküler demansta da işe yarıyor gibi görünüyor.

İnme riskinizi azaltarak vasküler demansı önleyin ve tedavi edin:

• Kan basıncınızı bilin. Yüksekse düşürmek için doktorunuzla birlikte çalışın.
• Atriyal çırpınımınız olup olmadığını doktorunuzdan öğrenin.
• Sigara içiyorsanız bırakın.
• Alkol alıyorsanız aşırıya kaçmayın.
• Şeker hastasıysanız hastalığınızı kontrol etmek için doktorunuzun tavsiyelerini dikkatle takip edin.
• Günlük rutinde keyif aldığınız etkinliklere egzersizi de ekleyin.
• Düşük sodyumlu (tuzlu) ve düşük yağlı bir beslenme benimseyin.

Yaşam Tarzı

Yaşam Tarzı

Demans tanısı korkutucu olabilir. Ama birçok demans hastasının tanıdan yıllar sonra sağlıklı, tatmin edici yaşamlar sürdüğünü hatırlamak önemli. Hayattan vazgeçmeyin! Mümkün olduğu kadar, fiziksel ve ruhsal sağlığınıza bakmaya, yapmayı sevdiğiniz şeyleri yapmaya, aile ve arkadaşlarla zaman geçirmeye devam edin.

• Mümkün olduğunca etkin kalın. Araştırmalar gösteriyor ki 30 dakikalık keyfi bir yürüyüş vasküler demans riskini azaltabilir ve ilerleyişini yavaşlatmaya yardımcı olabilir. Bu, genel sağlık ve mutluluğunuzu da artırır.
• Bir destek ağı yaratın. Arkadaşlar, aile, sağlık uzmanları ve destek gruplarından yardım ve cesaret istemek bakışınızı ve sağlığınızı iyileştirebilir.
• Kalp sağlığına göre beslenin. Kalp hastalığı ve inme aynı birçok risk faktörünü paylaşır, örneğin yüksek LSL kolesterol (kötü kolesterol), düşük HDL kolesterol (iyi kolesterol) ve yüksek kan basıncı. Daha kalp dostu bir beslenme benimsemek, demans belirtilerinizi iyileştirebilir veya yavaşlatabilir.
• Onu bir eğlence unsuru haline getirin. Gülmek, eğlenmek ve kendinizden keyif almak, stres ve endişeyi azalmak için müthiş yöntemlerdir. Neşe enerji verir, daha başka inme ve tıkanmayı önleyen yaşam tarzı değişikliklerini tetikler, hafıza ve bilgi kayıplarını telafi eder.
• Gevşemeyi ve stresi kontrol etmeyi öğrenin. Stres, yüksek kan basıncı ve kalp hastalığına büyük katkıda bulunur, o yüzden repertuarınıza birkaç rahatlama tekniği ve stresi hızlı azaltma stratejileri ekleyin.

Baş Etme

Baş Etme

Vasküler demansın belirtilerini kontrol etmek, hafıza kaybını kontrol etmenin pratik yollarını öğrenirken mümkün olduğunca iyimser ve gerçekçi kalmak demektir. Kaybedileni geri getiremeseniz de zor durumu kolaylaştıracak yolları hala bulabilirsiniz.

• Bir rutin takip edin. Düzenli, günlük bir rutin hafızanızı canlandırıp daha dengeli ve kontrollü hissetmenizi sağlayabilir. Önemli eşyaları aynı yerlerde tutun ki sonradan bulabilesiniz.
• Not defteri taşıyın. İsimleri, tarihleri, randevuları ve yapılacakları not alıp hafızanızdaki baskıyı azaltın. Önemli telefon numaraları ve uyarıları göz önünde bir yere yapıştırabilirsiniz.
• Durumunuz hakkında açık olun. Etrafınızdaki insanlara inme geçirdiğinizi sık sık söyleyin. Böylece ne bekleyeceklerini bilirler ve yanlış anlaşmaları çözebilir ya da önleyebilirsiniz.
• İhtiyaçlarınızı ifade edin. İnsanlardan yavaş konuşmalarını veya gerekirse tekrarlamalarını isteyin. Bir iletiyi küçük parçalara bölmelerini isteyin ve duyduğunuzu onlara tekrar edin.
• Dikkat dağıtıcı şeyleri kaldırın. Uzun iletileri ve talimatları anlamaya çalışırken televizyon veya radyo gibi dikkat dağıtıcı şeyleri kaldırın ki daha iyi yoğunlaşıp not alabilesiniz.
• Aceleyle yeni işlere girişmekten kaçının. İhtiyatlı olun ve ister çöp çıkarmak isterse toplantı düzenlemek olsun, bir göreve başlamadan önce düşünüp plan yapın.
• Kendinize karşı sabırlı olun. Sinirlenmek, hatırlamayı ancak daha da güçleştirir. Gevşeme tekniklerini öğrenmek, değişikliklerle baş etmenizi sağlayacaktır.
• Yakınlarınızın size yardım etmesine izin verin. Yardıma ihtiyacınız olduğunu kabul etmek kolay değil ama sizi sevenlerin yardım etmesine izin vermek bağımsızlığınız için önemli.

Destek

Destek

Vasküler demansı olan birine bakmak, hem sizin hem de sevdiğiniz için stresli olabilir. Sabit ve destekleyici bir ortam sağlayarak durumu kolaylaştırabilirsiniz.

Sabit bir ortam sizin sabit, sağlıklı olmanızla başlar. Sevdiğiniz kişi demanstan mustaripken kendi ihtiyaçlarınızı gözden kaçırmanız kolaydır. Ama kendinize bakmak bir seçenek değil. Stres ve tükenme bakıcılarda yaygındır; fakat bu sizin veya baktığınız kişi için iyi olmaz. Kendi duygusal ve fiziksel sağlığınızı beslemek ve korumak bencilde değil. Sevdiğiniz insan için yapabileceğiniz en iyi şeydir.

Vasküler demans hastası bir sevdiğinize bakma önerileri:

• Değişiklik yapmaktan kaçının. Sevdiğiniz kişi, düzenli bir rutin veya tanıdık ortamlardayken daha rahat hissedecek ve daha az korkacaktır.
• Takvim ve saatler kullanın. Sevdiğiniz kişinin yaşam alanına takvim ve saatler yerleştirin. Bunlar demans hastaları tarih ve zamanı unuturlarsa onlara yön verebilir.
• Sevdiğiniz kişiyi meşgul tutun. Sevdiğiniz kişinin fiziksel ve sosyal etkinlikleri mümkün olduğunca sürdürmesini teşvik edin. İster yürüyüşe çıkmak isterse bölgenin huzurevinde vakit geçirmek olsun, katılacak düzenli etkinliklerinin bulunması önemli.
• Çok sayıda uyarıcı sağlayın. Sevdiğiniz kişinin odasının renkli ve davetkar olmasına dikkat edin. Dışarıda güzel bir manzaraları var mı? Yoksa dışarıya çiçek ve başka bitkiler koyabilirsiniz. Televizyon, radyo veya akmaları ve yapmaları için başka şeyleri olduğuna da dikkat edin.
• Sevdiğiniz kişiye ne yaptığınızı ve niçin yaptığınızı anlatın. Yemek zamanıysa söyleyin. Ne olup bittiğini söylemeden onları öylece mutfağa götürmeyin. Sevdiğiniz kişinin anladığından emin olamasanız bile iletişim kurmaya dikkat edin. Sözcüklerinizi anlamasa bile ses tonunuz ve vücut diliniz güven verecektir.