• İçindekiler
• Nedir
• Belirtiler
• Teşhis
• Tedavi

Nedir

Diz ağrısı bütün yaşlardan insanları etkileyen yaygın bir şikayettir. Diz ağrısı bir yaralanmanın, örneğin bağdoku kopması veya kıkırdak yırtılmasının sonucu olabilir. Artrit, gut ve enfeksiyon gibi tıbbi sorunlar da diz ağrısına neden olabilir.
Birçok hafif diz ağrısı türü evde bakıma yanıt verir. Fiziksel terapi ve diz atelleri de diz ağrısını geçirmeye yardımcı olur. Ama bazı vakalarda dizinize cerrahi onarım gerekebilir.

Sebepler

Diz ağrısı yaralanmalardan, mekanik sorunlardan, artrit türlerinden ve diğer sorunlardan kaynaklanır.
Yaralanmalar
Diz yaralanması diz ekleminin etrafını saran bağdoku, tendon veya sıvı dolu keselerin (bursaların) yanı sıra eklemi oluşturan kemikler, kıkırdan ve bağdokuları da etkileyebilir. Bazı yaygın diz yaralanmaları şunlardır:

• Ön çapraz bağ yaralanması. Ön çapraz bağ yaralanması, incik kemiğinizi uyluk kemiğinize bağlayan dört bağdan biri olan ön çapraz bağın yırtılmasıdır. Ön çapraz bağ yaralanması basketbol veya alp disiplinli kayak kayanlarda özellikle yaygındır çünkü yönde ani değişikliklerle ilişkilidir.
• Menisküs yırtılması. Menisküs sert, lastiksi kıkırdaktan oluşmuştur ve incik kemiğinizle uyluk kemiğiniz arasında çok emici olarak işlev görür. Eğer dizinize yük bindirmişken aniden çevirirseniz menisküs yırtılabilir.
• Diz bursiti. Bazı diz yaralanmaları bursada enflamasyona neden olur. Bunlar, diz ekleminizin dışında yastık görevi gören, böylece tendonlar ve bağdokular eklemin üstünde sorunsuzca kayan küçük sıvı keseleridir.
• Diz kapağı tendiniti. Tendinit, kalın, kasları kemiklere tutturan kalın, lifli bağlardır bir veya daha fazla tendonun tahrişi ve yangısıdır. Koşucular, kayakçılar ve bisikletçilerde, kuadriceps kasını uyluk kemiğinin önünde incik kemiğine bağlayan diz kapağı tendonunda yangı meydana gelmeye yatkındır.

Mekanik sorunlar

• Gevşek kısımlar. Bazen yaralanmalar veya kemik/kıkırdak yaralanmaları bir kemik veya kıkırdak parçasının çatlamasına ve eklem boşluğunda yüzmesine neden olabilir. Bu, vücudun diz hareketi engellenmedikçe hiç sorun yaratmaz. Bu, kalem gibi bir şeyin kapı menteşesine sıkışması gibi bir etkidir.
• Diz “kilitlenmesi”. Bu, kıkırdak yırtılmasından kaynaklanabilir. Yırtıktan kıkırdağın bir kısmı diz eklemine kaydığında dizinizi tamamen düz tutamayabilirsiniz.
• Diz kapağı çıkması. Bu, dizin önünü kaplayan üçgensi kemik (patella) yerinden genelde dizin dışına kaydığında meydana gelir. Çıkmayı görebilirsiniz ve diz kapağınızın bir taraftan başka tarafa aşırı hareket etmesi olasıdır.
• Kalça veya ayak ağrısı. Kalça veya ayak ağrınız varsa yürüme şeklinizi değiştirip bu ağrılı eklemlerden kurtulabilirsiniz. Ama bu değiştirilmiş duruş diz kapağınızın hizasını bozabilir ve diz ekleminize daha fazla baskı bindirebilir. Bazı vakalarda, kalçadaki veya ayaktaki sorunlar dizdeki ağrıyı gösterebilir.

Artrit türleri

• Osteoartrit. Bazen dejeneratif artrit denilen osteoartrit en yaygın artrit türüdür. Bu, diz kullanım ve yaşla kötüleştiğinde yıpranma ve aşınma türüdür.
• Romatoid artrit. Artritin en zayıflatıcı artrit türü olan romatoid artrit, vücudunuzda dizleriniz dahil hemen her eklemi etkileyebilen otoimmün bir durumdur. Romatoid artrit kronik bir hastalık olmasın rağmen, şiddeti değişkenlik gösterir ve gelip gidebilir.
• Gut. Bu artrit türü eklemde ürik asit kristalleri oluştuğunda meydana gelir. Gut genelde ayak baş parmağını etkiler ama dizi de etkileyebilir.
• Yalancı gut. Genelde gutla karıştırılan yalancı gut, eklem sıvısında gelişen kalsiyum pirofosfat kristallerinden kaynaklanır.
• Septik artrit. Bazen diz eklemi enfekte olarak şişme, ağrı veya kırmızılığa yol açabilir. Ağrının başlangıcından önce genelde travma yoktur. Septik artrit sık sık bir ateşle ortaya çıkar.

Diğer sorunlar

• İlyotibyal bant sendromu. Bu, pelvik kemiğinizin dışına uzayan bağdoku tibianız (iliyotibial bandınız) uyluk kemiğinizin dış kısmına sürtünecek kadar sertleştiğinde meydana gelir. Uzak mesafe koşucular iliyotibial bant sendromuna genelde daha yatkındır.
• Palletofemoral ağrı sendromu (koşucu dizi). Bu, patella ve alttaki uyluk kemiği (femur) arasında medyana gelen ağrının genel adıdır. Genç yetişkinlerde, özellikle diz kapağı hafif yer değiştirmiş kişilerde, atletlerde ve diz kapağının artrit sonucunda gelişen durumdan mustarip yaşlı yetişkinlerde yaygındır.
• Osgood-Schlatter hastalığı. Bu durum, kemik büyümesinin görüldüğü incik kemiğinin üst kısmına yakın kemiği etkiler. Koşma ve zıplama içerek oyun oynayan ve spor yapan erkek çocuklar arasında en yaygındır. Rahatsızlık birkaç ay sürebilir ve çocuğun kemiklerinin büyümesi durana kadar tekrarlayabilir.
• Osteokondrit dissekans. Bir kemiğin sonuna kan akışının azalmasından kaynaklanan osteokondrit dissekans, bir parça kıkırdağın, altında ince bir kemik tabakasıyla birlikte yerinden oynadığı bir eklem sorunudur. Genelde erkeklerde, özellikle bir diz yaralanmasından sonra meydana gelir.

Belirtiler

Diz ağrısının yeri ve şiddeti, sorunun nedenine bağlı olarak çeşitli olabilir. Diz ağrılarına bazen eşlik eden işaretler ve belirtiler şunlardır:

• Şişkinlik ve katılık
• Kırmızılık ve dokununca sıcaklık
• Zayıflık veya değişkenlik
• Pıt pıt veya garç gurç sesler
• “Kilitlenme”, yani dizi tamamen düzeltememe

Doktorla ne zaman görüşmeli
Şu durumlarda doktorunuzu arayın:

• Dizinizin ağırlık taşıyamaması
• Diz şişkinliği fark edilmesi
• Dizinizi tamamen uzatamamak veya esnetememek
• Bacağınızda belirgin bir şekil bozukluğu görmek
• Dizinizde kırmızılık, ağrı ve şişmeye ek olarak ateşinizin olması
• Diziniz “pes ettiği” için düşmek

Risk faktörleri

Bir dizi faktör, diz sorunu yaşama riskinizi artırabilir, örneğin:

• Yaş. Belli türde diz sorunları genç insanlarda daha yaygındır; örneğin, Osgood-Schlatter hastalığı ve patellar tendinit. Osteoartrit, gut ve yalancı gut gibi başka sorunlar daha yaşlı yetişkinleri etkilemeye yatkındır.
• Cinsiyet. Genç kızlar ön çapraz bağ yırtılması veya diz kapağı çıkması yaşamaya erkeklerden daha yatkındır. Diğer yandan erkekler Osgood-Schlatter hastalığı ve patellar tendinit riskinin kızlardan daha fazla altındadır.
• Aşırı kilo. Aşırı kilolu veya obez olmak, yürümek ve merdivenden inip çıkmak gibi sıran etkinliklerde bile diz eklemlerinizdeki baskıyı artırır. Bu, eklem kıkırdağının bozukluğunu hızlandırarak osteoartrit riskini de artrit.
• Mekanik sorunlar. Bazı yapısal anormallikler, örneğin bir bacağın diğerinden kısa olması, eşit hizada olmayan dizler ve hatta düz tabanlar sizi diz sorunlarına daha yatkın hale getirebilir.
• Kas esnekliği veya kuvveti olmaması. Kuvvet ve esneklik eksikliği diz yaralanmalarının önde gelen nedenleri arasındadır. Sıkı veya zayıf kaslar, dizinize daha az destek olur çünkü ekleme uygulanan basıncı yeterince emmezler.
• Bazı sporlar. Bazı sporlar dizlerinize başka sporlardan daha fazla baskı yapar. Alp disiplinli kayak keskin dönüşleriyle ve düşme potansiyeli, basketbolun atlamaları ve pivotları ve koştuğunuzda dizlerinizin tekrar tekrar vurulmasının hepsi diz yaralanması riskinizi artırır.
• Önceki yaralanma. Önceden diz yaralanması geçirmiş olmak dizinizin yine hasar görmesini daha olası hale getirir.

Komplikasyonlar

Bütün diz ağrısı ciddi değildir. Ama bazı diz yaralanmaları ve tıbbı durumlar, örneğin osteoartrit artan ağrı, eklem hasarı, hatta tedavi edilmezse sakatlığa yol açar. Diz yaralanması önemsiz bile olsa gelecekte benzer yaralanmaları daha olası hale getirir.

Teşhis

Görüntüleme testleri

• Röntgen. Doktorunuz size ilk olarak röntgen çektirmenizi önerecek. Röntgen kemik kırıklarını ve dejeneratif eklem hastalığını tespit etmeye yardımcı olur.
• Bilgisayarlı tomografi (BT) taraması. BT taramaları farklı açılardan çekilen röntgenleri birleştirip vücudunuzun içinde kesitsel görüntüler yaratır. BT taramaları kemik sorunlarını teşhis ve gevşek kısımları tespit etmeye yardımcı olur.
• Ultrason. Bu teknoloji ses dalgalarını kullanarak dizinizin içinde ve etrafındaki yapıların ve nasıl çalıştıklarının gerçek zamanlı görüntülerini üretir. Doktorunuz, belli sorunları kontrol etmek için ultrason sırasında dizinizi farklı konumlara sokmanızı isteyebilir.
• Manyetik rezonans görüntüleme (MR). MR, dizinizin içinde 3-D görüntüler yaratmak için radyo dalgaları ve güçlü bir mıknatıs kullanır. Bu test, bağdokular, tendonlar, kıkırdak ve kaslar gibi yumuşak dokulardaki yaralanmaları açığa çıkarmakta yararlıdır.

Laboratuar testleri
Doktorunuz bir enfeksiyon, gut veya yalancı guttan şüpheleniyorsa kan testleri ve bazen, az miktarda bir sıvının diz ekleminizin içinden bir iğneyle çıkarılıp analiz için laboratuara gönderildiği bir işlem, artrosentez yaptırmanız olası. 

Tedavi

Tedaviler, diz ağrınıza tam neyin sebep olduğuna bağlı olarak değişiklik gösterecektir.
İlaçlar
Doktorunuz ağrınızı hafifletip altta yatan nedenleri, örneğin romatoid artrit veya gutu tedavi edecek ilaçları reçete edecektir.
Terapi

• Fizik terapi. Dizlerinizin etrafındaki kasları güçlendirmek onu daha istikrarlı hale getirir. İdman, kalçanızın önündeki (kuadriseps) ve arkasındaki (hamstring) kaslara odaklanır. Dengenizi geliştirmek için egzersizler de önemlidir.
• Ortotiks ve atel. Bazen topuğun iç ve dış tarafında takozlarla birlikte tabanlıklar, osteoartritten en çok etkilenen diz tarafından ağırlığı kaldırmaya yardımcı olabilir. Farklı atel türleri diz eklemini koruyup destekleyebilir.

Enjeksiyonlar

• Kortikosteroidler. Dizinize kortikosteroid ilaç enjeksiyonları, artrit yangısının belirtilerini azaltmaya ve birkaç ay süren ağrı iyileşmesi sağlamaya yardımcı olur. Enjeksiyonlar bütün vakalarda etkili değildir. Küçük bir enfeksiyon riski vardır.
• Hiyalüronik asit. Bu yoğun sıvı normalde sağlıklı eklemlerde bulunur ve onu hasarlı eklemlere enjekte etmek ağrıyı hafifletip kayganlık sağlayabilir. Uzmanları hiyalüronik asidin nasıl işlediğinden pek emin değiller ama yangıyı azaltabilir. Bir dizi iğneden gelen iyileşme altı aydan bir yıla kadar sürebilir.

Ameliyat
Ameliyat gerektiren bir yaralanmanız varsa genelde hemen operasyon olmak gerekmez. Karar vermeden önce, hem ameliyatsız rehabilitasyonun hem de cerrahi yapılandırmanın sizin için en önemli olan şeylerle ilişkili artıları ve eksilerini düşünün. Ameliyat olmak isterseniz seçenekleriniz şunlardır:

• Artroskopik ameliyat. Yaralanmanızın doğasına bağlı olarak doktorunuz, fiber optik bir kamera ve dizinizin etrafında küçük kesilerden sokulan uzun, dar aletler kullanarak eklem hasarınızı muayene edip onarır. Artroskopi, gevşek kısımları dizinizden çıkarmakta, yırtılmış veya hasarlı kıkırdakları onarmakta ve yırtılmış bağdokuları yeniden yapılandırmakta kullanılabilir.
• Kısmi diz replasman ameliyatı. Bu işlemde (tek parçalı artroplastide), cerrahınız dizinizin en hasar görmüş kısmını metal ve plastikten yapılmış parçalarla değiştirir. Ameliyat genelde küçük bir kesikle yürütülür ve hastanede kalma genelde sadece bir gecedir. Tüm dizinizi yerleştirme ameliyatından daha hızlı iyileşmeniz de olası.
• Tüm diz replasmanı. Bu süreçte, cerrahınız uyluk kemiği, incik kemiğinden hasarlı kemiği ve kıkırdağı keser ve onu metal alaşımlar, yüksek dereceli plastikler vepolimerlerden yapılan yapay eklemle değiştirir.

Yaşam tarzı

Reçetesiz ilaçlar, örneğin asetaminofen, ibuprofen ve naproksen, diz ağrısını hafifletmeye yardımcı olur. Bazı insanlar dizlerini içeren uyuşturucu bir ajan olan lidokain veya kırmızıbiberleri sıcak yapan malzeme olan kapsaisin gibi kremlerle ovmaktan yarar görür.
Yaralı bir diz için evde bakım önerileri şunlardır:

• Dinlenme. Normal aktivitelere ara vermek dizinizdeki tekrarlayan gerilimi azaltır, yaranın iyileşmesine zaman verir ve daha fazla hasarı önlemeye yardımcı olur. Hafif yaralanmalarda tek gereken bir iki günlük dinlenmedir. Daha ciddi hasar muhtemelen daha uzun iyileşme zamanı gerektirir.
• Buz. Çoğu akut yaralanmalar için temel olan buz, hem ağrıyı hem yangıyı azaltır. Bir paket donmuş bezelye de işe yarar çünkü tüm dizi kaplar. Cildinizi korumak için ince bir havluya sarılmış bir buz torbası da kullanabilirsiniz. Buz tedavisi genelde güvenli ve etkili olmasına rağmen tek seferde 20 dakikadan fazla kullanmayın çünkü sinirlerinize ve cildinize hasar verme riski vardır.
• Kompresyon. Bu, hasar gören dokularda sıvı oluşumunu önlemeye yardımcı olur, diz hizasını ve istikrarını korur. Hafif, nefes alan ve kendiliğinden yapışkan kompresyon bandajı arayın. Dizinizi dolaşımı engellemeden dizinizi desteklemeye yetecek kadar sıkı olmalıdır.
• Kaldırma. Yerçekimi, yaralanmadan sonra normalde birikebilecek sıvıları uzaklaştırdığı için dizinizi kaldırmak şişkinliği indirmeye yardımcı olabilir. yaralanmış bacağı yastık üstüne koyun veya televizyon koltuğuna oturun.

Alternatif tıp

• Glukozamin ve kondroitin. Çalışma sonuçları, osteoartrit ağrısını geçirmek için bu takviyelerin etkililiği hakkında karışıktır. Ortadan şiddetli artrite kadar ağrısı olan kişiler, bunlardan hafif artrit ağrısından daha fazla yarar görüyor gibidir.
• Akupunktur. Araştırmalar gösteriyor ki akapunktur, osteoartritten kaynaklanan diz ağrısını geçirmeye yardımcı olabilir. Akupunktur, kıl inceliğinde iğnelerin cildinize vücudunuzun özel yerlerine yerleştirilmesini içerir.

Önleme

Diz ağrısını önlemek her zaman mümkün olmasa da şu öneriler yaralanmaların ve eklem bozulmasının önüne geçmeye yardımcı olabilir:

• Fazla kilolarınızı verin. Sağlıklı kiloyu korumak dizleriniz için yapabileceğiniz en iyi şeylerden biridir. Her fazla kilo eklemlerinize ek baskı yaparak bağdoku ve tendon hasarlarını, hatta osteoartrit riskini artırır.
• Güçlü olun, hareket edin. Zayıf kaslar diz yaralanmalarının önde gelen nedeni olduğu için, kuadrisep ve hamstringlerinizi geliştirmekten yararlanabilirsiniz, bu dizlerinizi destekler. Denge ve istikrar idmanı dizlerinizin etrafındaki kaslarınızın birlikte daha etkili bir şekilde çalışmasına yardımcı olur. Gergin kaslar yaralanmaya yol açabileceği için esnemek önemlidir. İdmanlarınıza esneklik egzersizleri eklemeye çalışın.
• Egzersiziniz hakkında akıllıca davranın. Osteoartritiniz, kronik ağrı ve tekrarlayan yaralanmalar varsa egzersiz şeklinizi değiştirmeniz gerekebilir. Yüzmeye, su aerobiğine veya düşük etkili etkinliklere en azından birkaç günlüğüne geçmeyi düşünün. Bazen, yüksek etkinlikli etkinlikleri tamamen bırakmak rahatlama sağlayabilir.