Nedir

Gelişimsel dispraksi, beyin mesajlarının vücuda doğru bir şekilde iletilmemesinin bir sonucu olarak hareket ve koordinasyon planlamasını etkileyebilen bir motor öğrenmedir. Beyin felci, kas distrofisi, çoklu sertleşim ve Parkinson hastalığı gibi diğer motor ve duyumsal bozuklukların olmaması durumunda teşhis edilebilir.

Gelişim Profilleri

Gelişimsel dispraksi çeşitli gelişim alanlarını etkileyebilir ve bunlar, dispraksinin tedavisi olmadığı için erişkinliğe kadar uzanır. Genellikle çeşitli başa çıkma stratejileri geliştirilmektedir ve bunlar, meşguliyet tedavisi, fizyoterapi, konuşma terapisi ve psikolojik eğitimle geliştirilebilir.

Konuşma ve Dil

Gelişimsel sözel dispraksi, dilsel veya fonolojik bozukluğa neden olan bir düşünsel dispraksi türüdür. Bu, İngiltere’de en fazla kullanılan terimdir; ancak aynı zamanda bazen söyleyiş dispraksisi olarak da isimlendirilmektedir ve Amerika’da yaygın olan terim konuşmada çocukluk apraksisidir (CAS). Temel problemler arasında aşağıdakiler yer alır:

Konuşma organlarının kontrolünde zorluklar
Konuşma sesleri çıkarmada zorluklar
Sesleri sıraya dizmede zorluklar
- Bir kelime içerisinde
- Kelimeleri cümleye çevirirken
Nefes almayı ve fonasyonu kontrol etmede zorluklar
Ağır dil gelişimi
Beslenmede zorluklar

Hafif Motor Kontrolü

Hafif motor koordinasyonunda zorluklar el yazısında problemlere yol açabilir ve bu da düşünsel veya ideomotor zorluklardan kaynaklanabilir. Bu alanla ilgili problemler arasında aşağıdakiler yer alabilir:

Temel hareket düzenlerini öğrenmek.
Normal bir yazma hızı geliştirmek.
Karakterlerin öğrenilmesinde güçlük – örneğin; rakamların yanı sıra Latin Alfabesinin harfleri.
Doğru kalem tutuş.
Yazı yazarken elin acıması.

Hafif motor koordinasyonu problemleri aynı zamanda çatal-bıçak kullanma, düğme ilikleme ve ayakkabı ipi bağlama, yemek pişirme, diş fırçalama, makyaj yapma, saç şekillendirme, kavanoz ve ambalaj açma, kapı kilitleme veya açma, tıraş olma ve ev işi yapma gibi diğer çeşitli işlerde zorluklara neden olabilir.

Özellikleri

Tam Vücut Hareketi, Koordinasyon ve Beden İmgesi

Büyük motor koordinasyonuyla ilgili konular, yürüme, koşma, tırmanma ve sıçramayı da içeren majör gelişimsel hedeflerin etkilenebildiği anlamına gelmektedir. Zorluklar çocuktan çocuğa değişiklik gösterir ve aşağıdakileri içerebilir:

Zamanlamada zayıflık.
Dengede zayıflık (hatta bazen yürürken düşmek). Kendi ayağına takılmak da yaygın görülmektedir.
Hareketleri kontrollü bir sıraya koymakta güçlük.
Bir sonraki hareketi sırasıyla hatırlamada güçlük.
Uzamsal farkındalıkla ilgili problemler veya iç algı.
Dispraksisi olan bazı insanlar, zayıf kaslardan veya iç algıdan dolayı kalem tutmak veya bir şeyi eline almak gibi basit objeleri tutmada problem yaşarlar.
Bu bozukluk, hastanın bir şeylere çarpmak veya kazara insanların üstüne dökmek gibi konularda sakarlaşmasına yol açabilir.
Dispraksisi olan bazı insanlar sol ve sağı ayırt etmekte zorlanır.
Çapraz lateralite, çift ellilik ve tercih edilen eli değiştirme de dispraksi hastalarında yaygın görülür.
Dispraksi hastaları aynı zamanda kendileri ve diğer objeler arasındaki uzaklığı belirlemede de zorluk yaşar.

Genel Zorluklar

Fiziksel bozukluklara ek olarak dispraksi, özellikle kısa süreli olmak üzere hafıza problemleriyle de ilişkilendirilmektedir. Bu, genellikle yapıları hatırlamada zorluk, zamanlama yapmada zorluk, eşya kaybetmeye karşı yüksek eğilim ve sırayla yapılması gereken işlerde sıralamayı hatırlamada problemlerle (yemek pişirme gibi) sonuçlanmaktadır. Genel popülasyonun çoğu bu problemleri bir aşamaya kadar yaşarken, bu problemlerin dispraksi hastalarının hayatları üzerinde çok daha önemli etkileri vardır. Ancak çoğu dispraksi hastasının, zayıf kısa süreli hafızaya rağmen mükemmel uzun süreli hafızası vardır. Çoğu dispraksi hastası, aynı rutini tekrarlamak zaman yönetimiyle ilgili zorluğu minimuma indirdiği için ve uzun süreli hafızaya uygulamaları gerçekleştirmelerine izin verdiği için yapılandırılmış bir çevreden fayda sağlarlar.

Dispraksi hastalarının, dokunma, ışık ve ses gibi fiziksel uyarıcıya karşı anormal aşırı hassasiyet veya aşırı hissizliği de içeren duyusal bütünleşme yetmezliği olabilir. Bu da, zımpara kağıdı veya bazı kumaşlar ve farklı dokusu olan yiyeceklere karşı aşırı oral tolerasyonu da (genellikle yemekte seçicilik olarak bilinir) içererek kendi kendini manifesto edebilir veya güneş ışığı bir dispraksiye rahatsızlık vermek için yeterli yoğunlukta olabileceğinden, sürekli olarak dışarda güneş gözlüğü kullanımını gerektirebilir (ışığa karşı aşırı hassasiyet durumunda).

Yüksek sesli müziğe ve doğal olarak gürültülü çevrelere (örneğin kulüp ve barlar gibi) karşı bir tiksinme, sese karşı aşırı hassasiyet problemi olan bir dispraksi hastasının tipik bir davranışıdır; buna karşın sıcaklık hassasiyeti olan bir dispraksi hastası olağan dışı sıcak ve soğuk çevrelerde rahat hisseder. Uyarıcıya karşı hissizlik de problemlere neden olabilir. Acıya karşı hissiz olan dispraksi hastaları farkında olmadan kendilerini yaralayabilmektedir. Bazı dispraksi hastaları bazı uyarıcılara karşı aşırı hassas olurken; bazılarına karşı duyarsız olabilirler. Bu durumlar genellikle otizm spekturumu koşullarıyla ilişkilendirilmektedir.

Dispraksi hastaları bazen vücutlarının kendilerine düzenli olarak gönderdiği hissetme bilgisinin miktarını ölçmekte zorluk yaşayabilir; bu nedenle sonuç olarak kişiler panik atağa meyilli olurlar. Diğer otistik özelliklerine sahip olmak (dispraksi ve ilgili durumlarda ortak olan) his kaynaklı panik ataklara katkıda bulunabilir.

Dispraksi, uzaklığın ve hareket eden kişi ve objelerin hızının belirlenmesiyle ilgili problemlere neden olabilir. Bu da, kalabalık alanlarda hareket etme, karşıdan karşıya geçme ve araba kullanma konularında büyük zorluklar yaratabilir; hatta bunu imkansız kılabilir.

Çoğu dispraksi hastası, erişkin olsalar da sağını ve solunu ayırt etmekte zorlanır ve genel olarak aşırı derecede zayıf yön duyguları olur.

Fiziksel işlerin yapıldığı sırada orta dereceden aşırı dereceye zorluk ve yorgunluk bazı dispraksi hastaları tarafından yaşanabilmektedir; çünkü fiziksel hareketleri doğru bir şekilde yapmaya çalışırken çok fazla ekstra enerji harcanmaktadır. Bazı (ancak hepsi değil) dispraksi hastaları, dispraksinin neden olduğu kronik zayıf kas yapısı olan hipotoni problemini yaşayabilmektedir. Bu durumu yaşayan insanların çok düşük kas gücü ve dayanıklılığı olabilir (diğer dispraksi hastalarıyla kıyaslandığında bile) ve en küçük fiziksel aktiviteler bile hipotoninin şiddetine bağlı olarak ağrı ve yorgunluğa neden olabilir. Hipotoni, bir dispraksi hastasının var olan zayıf dengesini daha da kötü bir hale getirebilir.

Diğer Durumlarla Örtüşme

Dispraksi hastaları, dispraksinin kendisinden kaynaklanmayan; ancak genellikle dispraksiyle birlikte ortaya çıkan diğer zorlukları da yaşayabilirler. Bu duruma bazen eş zamanlı hastalık adı verilir. Dispraksi hastaları, disleksi (okuma ve telaffuz etmede zorluk), diskalkuli (matematikte yaşanan zorluk), disgrafi (düzgün bir şekilde yazma ve/veya çizmede zorluk), dil gelişimi bozukluğu (sözlü ifadede güçlük), ADHD (dikkat süresi zayıflığı ve dürtüsel davranış) veya Asperger sendromu (zayıf sosyal bilinç, dilin düz anlamlı olarak anlaşılması [deyimlerin ve iğnelemelerin anlaşılamaması] ve sınırlı yoğun ilgi alanlarından oluşan) özelliklerini taşıyabilirler. Ancak bu alanların tamamında problem yaşamaları muhtemel değildir. Zorluk şekli kişiden kişiye değişiklik gösterir ve bir dispraksi hastasının en büyük probleminin diğerinin en kuvvetli özelliği olabileceği bilinmesi gereken bir durumdur. Örneğin bazı dispraksi hastaları, disleksiyle bir araya gelmesinden kaynaklanan okumada ve telaffuz etmede güçlük yaşarken, diğerlerinin harika okuma ve telaffuz etme ve matematik kabiliyeti olabilir. Benzer şekilde, bazılarının ironi veya replikleri anlamamak gibi otistik eğilimleri olabilirken; bazılarının başa çıkma yöntemi olarak ironik bir espri anlayışı gelişmiş olabilir.

Dispraksi hastası olan öğrenciler en yaygın olarak görsel-uzamsal hafızada sorun yaşarlar. Hareket kaslarına ait zorluklar yaşamayan diğer yaşıtlarıyla karşılaştırıldıklarında dispraksi hastalarının görsel-uzamsal hafızada çok daha zayıf dereceler yapmaları yedi kat daha olasıdır. Bu çalışan hafıza bozukluğunun bir sonucu olarak dispraksi hastası olan öğrencilerde aynı zamanda öğrenme kusurları da olmaktadır.

Dispraksi hastası olan öğrenciler aynı zamanda eş zamanlı dil bozukluğu da yaşayabilirler (SLI). Araştırmaların sonucuna göre dispraksi hastası olan ve normal dil kabiliyetleri olan öğrencilerin, dil alanında benzer kabiliyetlerine rağmen yine de öğrenme zorlukları yaşadıklarını ortaya çıkarmıştır. Bu da, dispraksi hastası öğrencilerin çalışma hafızası kabiliyetlerinin, öğrenme zorluklarını belirlediği anlamına gelmektedir. Dil alanında sahip oldukları her kabiliyet, öğrenmelerini yeterli derecede destekleyememektedir.

İLGİLİ MAKALE