• İçindekiler
• Nedir
• Sebepleri
• Komplikasyonları
• Muayenesi
• Testleri
• Tedavisi
• Yaşam Tarzı

Nedir

Narkolepsi

Narkolepsi, aşırı gündüz rehaveti ve ani uyku ataklarıyla kendini gösteren kronik bir uyku bozukluğudur. Narkolepsisi olan insanlar çevre şartları ne olursa olsun uzun saatle uyanık kalmakta zorluk yaşarlar. Narkolepsi günlük rutinde ciddi kesintilere neden olabilir.

Bazı insanların sandığının tersine narkolepsi depresyon, nöbet bozuklukları, bayılma, yetersiz uyku veya anormal uyku davranışlarına neden olabilecek diğer kondisyonlarla ilgili değildir.

Narkolepsi herhangi bir tedavisi olmayan kronik bir hastalıktır. Bununla birlikte ilaçlar ve hayat tarzı değişiklikleri, belirtilerin şiddetini azaltabilir. Diğer insanlarla – aile üyeleriyle, arkadaşlarla, patronla ve öğretmenlerle – görüşmek, narkolepsiyle mücadele yardımcı olabilir.

Narkolepsi belirtileri ilk birkaç yıl çok kötüleşir ve sonra hayat boyu devam eder. Belirtiler şunları içerir:

• Gündüz aşırı uykulu olma hali. Narkolepsinin en önemli belirtisi gün içinde baş edilemez bir rehavet ve kontrol edilemez bir uyku isteğidir. Narkolepsisi olan insanlar hiçbir ön uyarı olmadan, herhangi bir yerde, herhangi bir zamanda uyuyabilmektedir. Örneğin arkadaşlarınızla konuşurken aniden başınız düşüp uykuya dalabilirsiniz. Tekrar uyanıp kendinizi dinlenmiş hissetmeden önce birkaç dakika ila yarım saat arasında bir süre geçebilir, ama sonunda tekrar uyursunuz. Ayrıca gün içinde uyanıklığınız az olabilir. Gündüz aşırı uykulu hissetme genellikle ilk ortaya çıkan ve en zor baş edilen belirtidir ve dikkatini yoğunlaştırıp eksiksiz bir şekilde yaşamayı çok zor hale getirebilir.
• Kas gücünün aniden kaybı. Katapleksi denilen bu tıbbi durum dili dolanarak konuşmaktan birçok kasın tam anlamıyla kuvvetini yitirmesine kadar bir dizi değişikliğe neden olabilir. Sorun birkaç saniye ile birkaç dakika arasında sürebilir. Katapleksi kontrol edilemez ve genellikle gülme veya heyecan gibi olumlu, ama bezen de korku, şaşırma veya kızgınlık gibi olumsuz yoğun duygu halleri tarafından harekete geçirilir.  Örneğin güldüğünüz zaman başınız kontrol edilemez bir şekilde öne düşerken dizlerinizin bağı çözülebilir. Narkolepsi hastası olan kimi insanlar bir yıl içinde bir veya iki katapleksi nöbeti yaşarken her gün sayısız nöbet yaşayanlar da vardır.
• Uyku felci. Narkolepsisi olan insanlar uykuya dalarken veya uyandıktan sonra hareket edip konuşamama gibi kısa süreli bir felç yaşarlar. Bu epizotlar genellikle çok kısadır – bir veya iki dakika – bununla birlikte korkutucu olabilirler. Başınıza gelenle ilgili hiçbir kontrolünüz olmasa da durumunuzun farkında olabilir, sonrasında belirtileri hatırlamakta hiçbir güçlük çekmeyebilirsiniz.  Bu uyku felci, uykunun en fazla düşün görüldüğü kısmı olan hızlı göz hareketleri (REM) uykusu sırasında normal olarak meydana gelen geçici felci taklit eder. REM uykusundaki bu geçici hareketsizlik vücudunuzun rüyada olanları gerçekleştirmesini önler. Bununla birlikte uyku felci olan herkesin narkolepsisi yoktur. Narkolepsisi olan birçok insan, özellikle gençliklerinde, kimi uyku felci epizotları yaşarlar.
• Halüsinasyonlar. Uyku getirici halüsinasyonlar denilen bu halüsinasyonlar ilk uyuduğunuzda veya uyanma sırasında REM uykusuna hızlı geçişte meydana gelebilirler. Düş görmeye başlarken yarı uyanık olduğunuz için düşlerinizi gerçek gibi tecrübe edersiniz, bu yüzden özellikle canlı ve korkutucu olabilirler.

Diğer Özellikleri

Narkolepsisi olan insanların başka uyku bozuklukları da olabilir: Gece boyunca nefesin durup başladığı obstrüktif uyku apnesi, huzursuz bacak sendromu ve hatta insomnia. Narkolepsi hastaları kollarını sallayarak, yumruk atarak, çığlık atarak rüyalarındaki eylemleri fiziksel olarak da gerçekleştirebilirler.

Bazı uyku atakları kısa, yalnızca saniyeler sürer. Narkolepsisi olan kimi insanlar kısa epizotlar sırasında otomatik bir davranış deneyimler. Örneğin yazma, daktilo etme, araba kullanma gibi bir iş sırasında uykuya geçebilir, ama normal fonksiyonunuza devam edebilirsiniz. Uyandığınızda yaptığınız şeyi hatırlamazsınız ve muhtemelen işi de kötü yaparsınız. Örneğin uyku sırasında yazdığınız yazı karalamaya benzeyebilir.

Narkolepsinin işaretleri ve belirtileri 50’li yaşlara kadar ortaya çıkabilir, bununla birlikte en sık görülen ortaya çıkış evresi 10 ila 25 yaş arasıdır. Belirtiler, yetişkinlikte değil de daha erken yaşlarda ortaya çıkarsa genelde daha şiddetli olur.

Doktora görünme vakti

Kişisel ve mesleki hayatınızı kesintiye uğratacak şekilde aşırı gündüz uykululuğu yaşıyorsanız mutlaka doktora görünün.

Sebepleri

Sebepler

Narkolepsinin gerçek nedeni bilinmiyor. Genlerin bir etkisi olabilir. Enfeksiyon, stres, toksinlere maruz kalma da narkolepsinin gelişimine katkıda bulunabilir.

Normal uyku düzeni ile narkolepsi

Normal uykuya dalma süreci, hızlı olmayan göz hareketleri uykusu (NREM) denilen bir aşamayla başlar. Bu aşamada beyin dalgalarınız ciddi biçimde yavaşlar. Bir veya iki saatlik NREM uykusunun ardından beyin faaliyetiniz tekrar yükselir ve REM uykusu başlar. Rüyaların çoğunu REM uykusunda görürüz.

Ne var ki narkolepside kişi hem gece hem de gündüz vakti NREM uykusunu yaşamadan doğrudan REM uykusuna girebilir. REM uykusuna ait bazı özellikler, örneğin kasların aniden kuvvetini yitirmesi, uyku felci, canlı rüyalar narkolepsi hastalarında başka uyku aşamalarında ortaya çıkabilir. 

Beyin kimyasallarının rolü

Hipokretin beyninizde önemli bir kimyasaldır ve uyanıklığı ve REM uykusunu düzenler. Narkolepsisi olan insanların omurga sıvılarında bu nöro-kimyasaldan düşük miktarda bulunmaktadır. Katalepsi yaşayanlarda ise bilhassa düşüktür. Beyinde hipokretin üreten hücrelerin kaybına tam olarak neyin neden olduğu bilinmemektedir, fakat uzmanlar bunun bir bağışıklık sisteminin bir parçası olduğundan kuşkulanmaktadır.

Komplikasyonları

Komplikasyonlar

Hastalığın yanlış anlaşılması
Narkolepsi mesleki ve kişisel hayatınızda ciddi problemlere yol açabilir. Diğer insanlar sizi tembel, uyuşuk veya kaba olarak değerlendirebilir. İşte veya okulda çok kötü bir performans sergileyebilirsiniz.

Yakın ilişkileri etkilemesi

Aşırı uykululuk, düşük seks güdüsüne ve iktidarsızlığa sebep olabilir. Narkolepsisi olan insanlar seks sırasında bile uyuyabilirler. Cinsel fonksiyon bozukluğunun sebep olduğu problemler duygusal zorluklarla daha da karmaşıklaşabilir. Kızgınlık ve sevinç gibi yoğun duygular katalepsi gibi bazı narkolepsi işaretlerini tetikleyerek kişilerin duygusal etkileşimlerden uzak durmalarına neden olabilir.

Fiziksel zarar

Uyku atakları narkolepsisi olan insanlarda fiziksel zarara yol açabilir. Araba sürerken atak yaşarsanız, kaza riskiniz artar. Yemek hazırlarken uykuya dalarsanız bir yerinizi kesme veya yakma riskiniz artar.

Muayenesi

Doktor Randevunuza Hazırlık

İlk önce aile doktorunuzla veya bir pratisyenle görüşebilirsiniz. Bununla birlikte bazı durumlarda daha randevuyu belirleme aşamasında bir uyku uzmanına da yönlendirilebilirsiniz.

Aşağıda randevunuza hazırlanmanıza yardım edecek bilgiler verilmiştir.

Neler yapabilirsiniz:

• Randevu öncesi yapmamanız gerekenler varsa bunları önceden öğrenmek için doktorla görüşün.
• Doktorla görüşme nedenlerinizle ilgili görünmeyenleri de dahil ederek belirtilerinizi not ediniz.
• Hayatınızdaki önemli stresli olayları ve yakın zamanda meydana gelen değişimleri de dahil ederek önemli kişisel bilgileri yazınız.
• Aldığınız ilaçların, bitkisel karışımların ve vitaminlerin listesini yapınız.
• Bir aile üyesinden veya dostunuzdan randevuya sizinle birlikte gelmesini rica edin. Bazen görüşme sırasında ihtiyaç duyduğunuz bütün bilgileri özümsemek zor olabilir. Size eşlik eden kişi sizin hatırlamadıklarınızı hatırlayabilir.
• Doktorunuza sormak istediğiniz soruları önceden yazın.

Doktorunuza sormak istediğiniz soruları yazmak, görüşmeden en iyi şekilde faydalanmanızı sağlar. Sorularınızı en önemlisinden en önemsizine doğru sıralayın. Narkolepsi için doktora sorabileceğiniz kimi ana sorular şunlar olabilir:

• Hastalığıma veya belirtilerime neden olan şey ne olabilir?
• En muhtemel sebepten ayrı olarak durumumun veya belirtilerimin diğer olası sebepleri nelerdir?
• Ne tür testlere girmeliyim?
• Uyku incelemesine girmem gerekir mi?
• Durumum geçici mi yoksa kronik mi?
• Ne tür bir yol takip etmemiz gerekiyor?
• İlk yaklaşımınızın alternatifleri var mı, bunlar nelerdir?
• Şu sağlık durumlarım da var. Bunları bir arada en iyi şekilde nasıl idare edebilirim?
• Riayet etmem gereken yasaklar var mı?
• Reçete ettiğiniz ilacın bir alternatifi var mı?
• Eve götürebileceğim bir broşür veya yazılı bir metin var mı? Hangi web sitelerini ziyaret etmemi tavsiye edersiniz?

Görüşme sırasında aklınıza gelen soruları sormaktan çekinmeyiniz.

Doktorunuzdan bekleyebilecekleriniz

Doktorunuz olasılıkla size şu soruları soracaktır:

• Belirtiler ne zaman ortaya çıktı?
• Belirtileriniz sürekli mi yoksa arada bir mi beliriyor?
• Gün içinde hangi sıklıkla uyuyorsunuz?
• Belirtileriniz ne kadar şiddetli?
• Belirtileriniz arasında, olduysa, hangisi düzeldi?
• Belirtileriniz arasında, olduysa, hangisi kötüleşti?

Testleri

Testler

Doktorunuz aşır gündüz uykululuğu ve kas gücünün ani kaybı (katapleksi) gibi belirtilerinize bakarak bir başlangıç teşhisi koyar. Bu başlangıç teşhisinden sonra doktorunuz sizi değerlendirme için sizi bir uyku uzmanına sevk edebilir.

Resmi teşhis, bir uyku merkezinde uyumayı gerektirir. Burada bir uzman ekip uykunuzu derinlemesine analiz eder. Narkolepsi ve hastalığın şiddetini teşhis etme şu bilgileri gerektirir. 

• Uyku geçmişi. Doktorunuz uyku geçmişiniz hakkında ayrıntılı sorular soracaktır. Uyku geçmişi hakkında bilginin bir kısmı, uykululuk derecenizi tespit etmek için düzenlenmiş bir dizi sorudan oluşan Epworth Uyku Cetveli’ni doldurmayı içerir. Bu cetveli doldururken, örneğin öğle yemeğinden sonra oturmak gibi belli durumlarda kendinizden geçme ihtimalinizi bir sayı vererek puanlarsınız.
• Uyku günlüğü. İki hafta gibi bir süre boyunca uyku düzeninizin bir günlüğe kayıt etmenizi isteyebilir. Doktorunuz bu bilgilere bakarak uyku düzeniniz ile uyanıklığınızı karşılaştırabilir. Genellikle bu uyku kayıtlarına ek olarak doktorunuz sizden bir aktigraf takmanızı isteyebilir. Bu alet bir kol saatine benzer ve ne zaman ve nasıl uyuduğunuzu tespit eder.  
• Polisomnogram. Test kafatasınıza yerleştirilmiş elektrotlar kullanarak uyku sırasında çeşitli sinyalleri ölçer. Bu test için geceyi bir tıbbi kurumda geçirmeniz gerekir. Test beyninizin (elektroesehpalogram), kalbinizin (elektrokardiyagram) ve kaslarınızın ve gözlerinizin hareketlerinin (elektromyogram) elektrik faaliyetini ölçer.  Ayrıca nefesinizi takip eder.
• Çoklu uyku gecikme testi. Test gün içinde sizin uykuya dalmanızın ne kadar sürede gerçekleştiğini ölçer. Sizden dört veya beş kısa uykuya yatmanız istenir. Her uyku arasında iki saat bulunur. Narkolepsisi olan insanlar kolay uyurlar ve hızlı bir şekilde hızlı göz hareketleri (REM) uykusuna girerler.

Bu testler ayrıca doktorlarınıza belirtilerinizin başka olası sebeplerini elemede yardımcı olur. Uyku apnesi gibi diğer uyku bozuklukları da aşırı gündüz uykululuğuna neden olabilir. 

Doktorunuzu size tavsiye edebileceği başka bir test de omuriliğinizi çevreleyen sıvıdaki hipokretin seviyesini ölçen hipokretin testidir. REM uykusunu düzenleyen bu beyin kimyasalı arkolepsisi olan birçok insanda düşük seviyededir. Omurga sıvısı örneği, bir iğne yardımıyla alınır.

Narkolepsinin tedavisi yoktur, fakat ilaçlar ve hayat tarzında değişiklikler belirtilerle birlikte yaşamınıza yardımcı olur.

Tedavisi

İlaçlar

Narkolepsi için kullanılan ilaçlar şunlardır:  

• Uyaranlar. Narkolepsisi olan insanların gündüz uyanık kalmalarına yardım etmek için kullanılan birincil tedavi, merkezi sinir sistemini uyaran ilaçlar kullanır. Doktorlar narkolepsi için ilk olarak modafinil kullanırlar, çünkü eski uyarıcılar gibi bağımlılık yapmadığı gibi uyarıcıların çok sık görülen bir yan etkisi olan çöküntü coşku hallerine de sebep olmaz. Modafinilin yan etkileri nadirdir. Bunlar; baş ağrısı, bulantı, ağız kuruluğu, anoreksi ve ishaldir. Modafinil özellikle yüksek dozlarda tansiyonu yükseltebilir. Bazı kişiler metilfenidat veya çeşitli amfetaminlerle tedavi edilmesi gerekir. Bu ilaçlar her ne kadar etkili olsa da gerginlik, çarpıntı gibi çeşitli yan etkilere yol açar ve bağımlılık yaparlar.
• Seçici serotonin ve nore-pinefrin geri alım inhibitörleri. Doktorlar katalepsi, uyutucu halüsinasyonlar ve uyku felçleri gibi belirtileri hafifletmesine yardımcı olması için REM uykusunu bastıran bu ilaçları reçete ederler. Bunlar atomoksetin, fluoksetin ve venlafaksin içeren ilaçlardır. En yaygın yan etkileri cinsel arzunun azalması ve gecikmiş orgazmdır. Diğer yan etkiler zamanla azalabilir. Bunlar sindirim sorunları, gerginlik, huzursuzluk, baş ağrısı ve uykusuzluktur.
• Trisiklik antidepresanlar. Protriptilin ve imipramin gibi eski antidepresanlar katalepsiye karşı etkilidir. Fakat birçok insan ağız kuruluğu ve kabızlık gibi yan etkilerden şikayet etmektedir. 
• Sodyum oksibat. Bu ilaç şiddetli katalepsi için reçete edilir. Sodyum oksibat narkolepside genelde kötü olan gece uykusunu iyileştirmek için kullanılır. Yüksek dozlarda ayrıca gündüz uykululuğunu kontrol altında tutmak için de kullanılabilir. Biri yatmadan önce biri de dört saat sonra olmak üzere iki doz halinde alınmalıdır. İlacın tam etkisinin görülebilmesi için iki üç ay kullanılması gerekebilir. Bununla birlikte bazı olumlu etkileri daha önce ortaya çıkar. İlacın mide bulantısı, altını ıslatma ve uyurgezerliğin kötüleşmesi gibi ciddi yan etkileri vardır. Doz fazlası durumunda nefes alma güçlüğü, koma ve hatta ölüme sebep olabilir.

Yüksek tansiyon, şeker hastalıkları gibi diğer tıbbi problemleriniz varsa, bu hastalıklar için aldığınız ilaçların narkolepsi için kullandığınız ilaç arasında olası etkileşimler için doktorunuzla görüşünüz.

Alerji ve nezle ilaçları gibi bazı reçetesiz ilaçlar baş dönmesine sebep olabilir. Narkolepsiniz varsa doktorunuz bu ilaçları almaktan kaçınmanızı tavsiye edecektir.

Yaşam Tarzı

Yaşam Tarzı

Narkolepsi belirtileriyle birlikte yaşamada hayat tarzı değişiklikleri çok önemli bir yer arz eder. Şu adımlar sizin için faydalı olabilir.

• Bir rutine bağlı kalın. Hafta sonları da dahil olmak üzere her gün aynı saatte uyuyup aynı saatte kalkın.
• Gündüz kestirin. Gündüzleri düzenli aralıklarla kısa uykular uyuyun. Gün içinde stratejik vakitlerde 20 dakikalık uykular sizi tazeler ve bir saat ile üç saat arasındaki uykululuğunuzu alır. Bazı insanlar daha uzun süre kestirmeye ihtiyaç duyarlar.
• Nikotin ve alkolden uzak durun. Bu maddeleri, özellikle geceleri kullanmak belirtilerinizi azdırabilir.
• Düzenli egzersiz yapın. Uyumadan önce günde en azından dört beş saat düzenli egzersizle gün içinde daha uyanık olmanızı ve geceleri daha iyi uyumanızı sağlar.

Hastalıkla mücadele ve destek

Narkolepsi ile yaşamak çok zor olabilir. Günlük rutininizde ayarlamalar yapmak, faydalı olabilir. Şu ipuçlarını değerlendirin:

• Hakkında konuşun. Patronunuza veya öğretmenlerinize hastalığınızdan bahsedin ve ihtiyaçlarınızı karşılamak için onlarla konuşun. Bunlar gün içinde kısa uykular, monoton bir göreve ara vermek, dersleri ve toplantıları kayıt etmek, toplantılar veya dersler sırasında ayağa kalkmak, gün içinde çeşitli zamanlarda kısa süreli canlı yürüyüşler yapmak olabilir.
• Emniyeti gözetin. Uzun mesafelerde araba kullanmanız gerekiyorsa, araba sürüşünüz sırasında en fazla uyanıklığı garanti eden bir ilaç zamanlaması için doktorunuzla görüşünüz. Kendinizi uykulu hissettiğiniz vakitlerde kısa bir uyku veya egzersiz seansı için ara verin. Uykululuk halinizin kontrol altında olmadığını hissediyorsanız, araba kullanmayınız.

Destek grupları ve psikolojik danışma, size ve yakınlarınıza narkolepsiyle yaşamada yardımcı olur. Doktorunuzdan bulunduğunuz bölgede nitelikli bir danışman veya bir destek grubu olup olmadığını öğrenin.