Nedir

Nedir?

Plantar fasiit en yaygın topuk ağrısı nedenidir. Plantar fasya topuk kemiğinizi ayak parmaklarınıza bağlayan düz doku şerididir (bağ dokusu). Bu doku şeridi ayak kemerinizi destekler. Eğer plantar fasyanızı gererseniz, zayıflar, şişer ve tahriş olur (iltihaplanma). Ardından ayağınızın topuğu veya altı, ayakta durduğunuzda veya yürüdüğünüzde ağrır.

Plantar fasiit orta yaşlı kişilerde yaygındır. Plantar fasiit aynı zamanda atletler veya askerler gibi ayakları üzerinde çok duran daha genç yaştaki kişilerde de ortaya çıkabilir. Plantar fasiit bir veya iki ayakta da ortaya çıkabilir.

Sebepler

Plantar fassiit ayak kemerinizi destekleyen bağ dokusunun gerilmesi sonucunda ortaya çıkar. Sürekli gerilmeler bağ dokusunda ufak yırtıklara neden olabilir. Bu ağrı ve şişliklere yol açabilir. Plantar fasiitin ortaya çıkma istimali aşağıdaki durumlarda daha yüksektir:

Ayaklarınız yürürken çok fazla içe doğru dönüyorsa (aşırı içe bükülme).
Ayak kemeriniz yüksekse veya ayaklarınız düztabansa.
Özellikle sert zeminlerde uzun süre yürüyor, ayakta duruyor veya koşuyorsanız.
Fazla kilonuz varsa.
Ayağınıza tam oturmayan veya eskimiş ayakkabılar giyiyorsanız.
Ökçe kirişiniz veya baldır kaslarınız sıkıysa.

Belirtiler

Plantar fasiit sorunu bulunan çoğu kişi yataktan kalktıklarında veya uzun süre oturduklarında ilk adımlarını atarken ağrı hissederler. Birkaç adım attıktan sonra gerginlik ve ağrı azalabilir. Fakat ayaklarınız günler geçtikçe daha fazla ağrıyabilir. Özellikle merdiven çıkarken veya uzun süre ayakta durduktan sonra ayaklarınız çok fazla ağrıyabilir.

Eğer gece ayak ağrısı yaşarsanız, tarsal tünel sendromu gibi farklı bir sorununuz olabilir.

Tıbbi Yardım Gerektiren Durumlar

Eğer plantar fasiit probleminizin olduğunu düşünüyorsanız, doktorunuzu arayın. Doktor probleminizi ne kadar erken teşhis ve tedavi ederse, o kadar kısa süre içerisinde ağrılarınız hafifler.

Yüksek ateş, topukta kızarıklık veya sıcaklık hissi veya topukta uyuşukluk veya karıncalanma ile birlikte topuk ağrısı yaşarsanız derhal doktorunu arayın.

Aşağıdaki durumlarda doktorunuzu arayın:

Ayakta durmadığınızda veya topuğunuzun üzerine hiçbir yük binmediğinde hala devam eden ağrı
Topuğunuzun üzerine ağırlık bindiğinde ağrı ile sonuçlanan topuk sakatlanması
Dinlenmeyi, buzu, reçetesiz ağrı kesicileri (aspirin, ibuprofen veya asetaminofen gibi) ve diğer doğal tedavi yöntemlerini denemenize rağmen bir haftadan daha uzun süren topuk ağrısı

Eğer plantar fasiit teşhisi konulduysa veya kullandığınız doğal tedavi yöntemleri topuk ağrısının kontrolüne yardımcı olmuyorsa doktorunuzu arayın.

Dikkatli Bekleme

Eğer topuk ağrınız bir haftadan daha uzun sürüyorsa; İlk olarak topuğunuzu dinlendirmeyi ve buz uygulamayı deneyin. Eğer mümkünse, koşma, uzun süre ayakta durma veya sert zemin üzerinde yürüme gibi ağrıya neden olan aktiviteleri bırakın veya azaltın.

Farklı ayakkabıları deneyin. Ayakkabıların iyi bir ayak kemeri desteği ve rahat tabanı olmasına dikkat edin. Veya mevcut ayakkabılarınız iyi durumdaysa, topuğunuzu desteklemek için topuklukları veya ayakkabı dolgularını (ortotik) deneyin.
Topuğunuzun üzerine basınç uygulamayan diğer aktiviteleri veya egzersizleri deneyin. Belirtilerinizi tamamen iyileştikten sonra ağrıya neden olan ağrıyı yavaş yavaş tekrar uygulamaya başlayın.
Eğer atletseniz, ağrıyı görmezden gelmeyin veya ağrınız olmasına rağmen koşmaya devam etmeyin. Bu, başarılı şekilde tedavi edilmesi daha zor kronik sorunlara neden olabilir.

Görmeniz Gereken Doktorlar

Aşağıdaki sağlık profesyonelleri plantar fasiit vakalarını değerlendirebilir, teşhis edebilir ve cerrahi olmayan tedavi yöntemlerini önerebilir:

Aile hekimi
Ayak hastalıkları uzmanı
Ortopedi uzmanı
Spor hekimi

Eğer cerrahi müdahale içermeyen tedaviler ağrınızı hafifletmede başarısız olursa, doktorunuz sizi ortopedik uzmanı veya ayak hastalıkları uzmanına yönlendirebilir. Eğer atletseniz doktorunuz sizi ayağınızı yere vurma, ayaklarınızın şekli veya antrenman rutiniyle ilgili sorunlar için bir spor hekimine yönlendirebilir.

Aşağıdaki sağlık uzmanları ameliyat gerçekleştirebilir:

Ayak hastalıkları hekimi
Özellikle ayak ve ayak bileği sağlık durumlarında uzmanlaşan ortopedik cerrah
Spor hekimliği cerrahı

Risk Faktörleri

Aşağıdaki durumlarda plantar fasiit olma şansınız önemli ölçüde artış gösterir:

Orta yaşlı veya daha ileri yaş
Ayağı içeri bükerek veya döndürerek yürümek (içe bükülme) veya yüksek ayak kemeri veya düztaban ayak
Fazla kilo veya aniden çok kilo alma
Gergin Aşil kirişi (baldır kaslarını topuk kemiğine bağlar) veya gergin baldır kasları
Ayağınızdaki baskıyı arttıran alışkanlıklarınız varsa veya aktiviteler yapıyorsanız. Örneğin;
Kötü destekli ayakkabılar giymek
Bu aktiviteler için uygun durumda olmadan yürümek veya koşmak
Yürüme veya koşma zemininizi değiştirmek (örneğin çimenden asfalta)
Uzun süreli olarak sert zeminlerde ayakta durmayı gerektiren bir işe sahip olmak
Atlet veya ordu mensubu olmak. Özellikle koşucular olmak üzere bazı atletlerde plantar fasiit riski daha fazladır. Bunun nedeni;
Ayağın veya bileğin yeteri kadar esnek olmaması veya bir bacaktaki kasların diğerine oranla daha güçlü olması gibi atletlerin ayaklarını yere vuruş şekillerini etkileyen faktörlerdir.
Spor aktivitelerin tekrarlayıcı doğası
Hatalı egzersiz yapmak

Eğer atletseniz, plantar fasiit riskiniz aşağıdaki durumlarda artış gösterir:

Koşma hızınızı veya sürenizi aniden değiştirirseniz
Dik yokuşta koşarsanız
Rahat tabanlı, iyi kemer desteği olmayan veya eskimiş koşu ayakkabıları giyerseniz

Testler

Doktorunuz ayaklarınız kontrol edecektir ve ayağa kalkıp yürümenizi izleyecektir. Doktorunuz aynı zamanda size sorular soracaktır. Bunlar:

Daha önce geçirdiğiniz hastalıklar veya sakatlıklar dahil geçmiş sağlığınız
Ağrının nerede olduğu ve günün hangi vaktinde ayaklarınızın en fazla ağrıdığı gibi belirtiler
Ne kadar aktif olduğunuz ve ne tür fiziksel aktiviteler yaptığınız
Doktorunuz gerilim kırılması gibi ayağınızla ilgili bir sorun olduğunu düşünüyorsa ayak röntgeninizi çekebilir.

Tedavi

Tek başına hiçbir tedavi yöntemi planter fasiit sorunu bulunan herkes için en iyi sonuçları vermez. Bununla birlikte ayağınızın iyileşmesine yardımcı olmak amacıyla yapabileceğiniz birçok şey vardır:

Ayaklarınızı dinlendirin. Ayaklarınızın ağrımasına neden olan aktiviteleri azaltın. Sert zemin üzerinde yürüyüp koşmamaya dikkat edin.
Ağrı ve şişlikleri azaltmak için topuklarınıza buz koyun. İbuprofen, naproksen veya aspirin gibi reçetesiz ağrı kesicileri kullanın.
Özellikle sabahları ilk kalktığınızda baldır esneme hareketleri ve havlu ile esneme hareketleri yapın.
Yeni bir çift ayakkabı alın. Ayak kemerinizi iyi destekleyen ve tabanı rahat ayakkabılar seçin. Topuklukları veya ayakkabı eklemelerini (ortotik) deneyin. Sadece bir ayağınız ağrısa bile bunları iki ayakkabınızda da kullanın.
Eğer bu tedaviler size yardımcı olmazsa, doktorunuz size geceleri giyeceğiniz sabitleyicileri, topuğunuza uygulayacağınız steroid tipi ilaçları veya diğer tedavi yöntemlerini verebilir. Muhtemelen ameliyata ihtiyacınız olmayacaktır. Doktorlar ameliyatı diğer tedavileri 6-12 ay süreyle denedikten sonra eğer ağrı hala devam ediyorsa önerir.

Ağrının geçmesi ne kadar zaman alır?

Plantar fassiit genellikle zaman içerisinde gerçekleşen sakatlanmalara bağlı olarak ortaya çıkar. Tedaviyle birkaç hafta içerisinde ağrınız azalır. Fakat ağrının tamamen geçmesi biraz zaman alabilir. Bu süre birkaç ay ve bir yıl arasında değişebilir.

Tedavinizi aksatmayın. Eğer tedaviyi aksatırsanız, ayağa kalktığınızda veya yürüdüğünüzde sürekli ağrı yaşayabilirsiniz. Tedaviye ne kadar erken başlarsanız, ayaklarınızın ağrısı o kadar çabuk geçer.

İlaç Tedavileri

Doktorunuz plantar fasiitin neden olduğu ağrı ve iltihaplanmayı hafifletmek için ilaç tedavisi önerebilir. İlaç tedavisi plantar fasiiti iyileştirmez. Bununla birlikte ilaç tedavisi ağrıyı azaltarak ayağınızı germe gibi diğer tedavi adımlarını sizin için daha kolay hale getirebilir. Topuk ağrısına neden olan aktivitelere devam etmek için ilaç tedavisi kullanmamalısınız.

İlaç tedavileri şunlardır:

İbuprofen, naproksen veya aspirin gibi iltihap sökücü ilaçlar. Bu ilaç tedavilerini reçetesiz alamazsınız. Steroid içermeyen iltihap sökücü ilaçlar genellikle plantar fasiit belirtileri birkaç gün veya hafta sürerse kullanılır. Eğer belirtilerinizi 6-8 haftadan daha fazla sürerse bu ilaçlar işe yaramayabilir.
Kortikosteroid iğneleri. Eğer diğer tedavileri birkaç hafta süreyle denediyseniz ve bu tedavi yöntemleri başarılı olmadıysa doktorunuz size kortikosteroid iğnelerini önerebilir. Doktorlar bu iğneleri yakında bazı kişiler için önerebilir.

Ameliyat

Ameliyat genellikle plantar fasiit için gerekli değildir. Plantar fasiit problemi bulunan 100 kişiden yaklaşık 95’i ameliyat olmadan topuk ağrısını hafifletebilir. Doktorlar cerrahi müdahale içermeyen tedavinin yardımcı olmadığını veya topuk ağrısının günlük aktivitelerinizi kısıtladığını düşünüyorsa ameliyatı düşünebilir. Bazı doktorlar ameliyatı düşünmeden önce en az 6 ay cerrahi müdahale içermeyen yöntemleri denemenizi önerir.

Plantar fasiit için temel tedavi yöntemleri şunlardır:

Plantar fasyayı serbest bırakma. Bu yöntem, plantar fasiit bağ dokusunun bir bölümünün kesilmesini içerir. Bu bağ dokusundaki gerginliği açığa çıkartır ve iltihaplanmayı hafifletir.
Diğer yöntemler. Topuk dikenini alma veya belirli ayak sinirlerini germe veya gevşetme gibi yöntemler.

Geçmişte uzmanlar topuk dikeninin plantar fasiite neden olduğunu düşünmüştür. Günümüzde uzmanlar genellikle topuk dikeninin plantar fasiitini nedeni değil sonucu olduğunu düşünür. Büyük topuk dikeni bulunan birçok kişi hiçbir zaman topuk ağrısı veya plantar fasiitle karşılaşmayabilir. Bu nedenle topuk dikenini almak için yapılan ameliyat nadiren yapılır.

Diğer Tedavi Yöntemleri

Fiziksel terapi plantar fasiit sorunu bulunan bazı kişilere yardımcı olabilir. Fiziksel tedavi özellikle gergin Aşil kirişi gibi ayak mekanizmasıyla ilgili (biyomekanik) sorunları olan kişiler için faydalıdır.

Vücut dışı şok dalga terapisi olarak adlandırılan bir teknik plantar fasiitin tedavi etmek için atımlı ses dalgasını kullanır. Bugüne kadar bu tekniğe ilişkin çalışmalar çelişkili çalışmalar sağlamıştır. Yeni şok dalga tedavileri üzerinde çalışılmaktadır. Bazen “odaklı” vücut dışı şok dalga tedavisi olarak adlandırılan çoğu şok dalga tedavisi anestezi gerektirir. Bazen “odaklı” vücut dışı şok dalga tedavisi adı verilir. Radyal vücut dışı şok dalga tedavisi adı verilen diğer bir tür anestezi olmadan yapılabilir; çünkü şok dalgası bazen daha fazla yayılabilir.

Önleme

Aşağıdaki adımlar plantar fasiitin önlenmesinde veya eğer rahatsızlığınız varsa kötüleşmesini önüne geçilmesinde size yardımcı olacaktır:

Ayaklarınıza bakın. İyi kemer desteği veya topuk desteği bulunan ayakkabılar giyin. Eğer işiniz gereği sert zeminler üzerinde durmanız gerekiyorsa, ayaklarınız üzerindeki baskıyı azaltmak için kalın kauçuk mat üzerinde durun.
Topuğunuzun arkasındaki Aşil kirişini esnetmek için egzersiz yapın. Bu özellikle spordan önce önemlidir; fakat bu atlet olmayan kişiler için de yardımcıdır. Doktorunuza esneme rutinine ilişkin önerilerini sorun.
Boyunuz için sağlıklı kiloda kalın.
İyi bir egzersiz alışkanlığı geliştirin. Egzersiz seviyelerinizi yavaşça artırın ve destekleyici ayakkabılar giyin.
Eğer koşuyorsanız, koşmayı topuk ağrısına neden olmayacak diğer sporlarla değiştirin.
Yataktan çıktığınız gibi destekleyici ayakkabılar giyin. Yalınayak yürümek veya terlik giymek ayaklarınızın üzerine baskı uygulamanıza neden olabilir.

Eğer iş aktivitelerinin topuk ağrısına neden olduğunu hissediyorsanız, topuk ağrınızın kötüleşmesine neden olmayacak şekilde işinizi yapmanın farklı yollarına ilişkin olarak insan kaynakları departmanından yardım isteyebilirsiniz. Eğer spor yapıyorsanız, plantar fasiitin tekrar ortaya çıkmasını önlemek için alıştırma ve fiziksel dayanıklılığı artırmayla ilgili olarak bir spor egzersiz uzmanına danışmak isteyebilirsiniz.

Doğal Tedavi Yöntemleri

Doktorunuz plantar fasiit tedavisi için ilk önereceği adımlar kendi kendinize uygulayabileceğiniz adımlardır. Farklı kişiler bir yöntemi veya birden fazla yöntem kombinasyonlarının kendileri için en iyi şekilde işe yaradığını keşfederler.

Aşağıdaki yöntemleri deneyin:

Ayaklarınızı dinlendirin. Topuk ağrısına neden olabilecek aktiviteleri bırakın veya azaltın.
Destekleyici ayakkabılar giyin. İyi kemer desteği olan veya topuğu destekli ayakkabıları giyin veya ayakkabı dolguları (ortotik) alın. Bu dolgular plastik, kauçuk veya fötrden yapılabilir. Ortotikler plantar fasya bağ dokusu üzerindeki baskıyı ve gerilmeyi azaltır.
Topuklarınıza buz uygulayın. Buz iltihaplanmanın azaltılmasına yardımcı olur. Sıcak ve soğuk su değişimli yapılan duşlar da size yardımcı olabilir. Isı tek başına belirtileri kötüleştirebilir. Bu nedenle her zaman sıcak soğuk su banyosunu soğuk suyla bitirin.
Ağrı ve iltihaplanmayı azaltmak için ibuprofen, naproksen, aspirin veya diğer bir iltihap sökücü ilacı deneyin.
Gece atellerini kullanın. Gece atelleri yavaşça plantar fasya bağ dokusunu ve Aşil kirişini esnetir ve bu dokuların gece boyu gerilmesini engeller.
Esneme ve güçlendirme egzersizleri yapın. Aşil kirişi ve plantar fasya esnetme egzersizleri bu dokuların esnekliğini arttıracaktır. Ayak ve ayak bileği kaslarını güçlendirme egzersizleri ayak kemerini desteklemeye yardımcı olacaktır.

Sıklıkla atletler eski veya ayaklarına tam olmayan ayakkabılarla antrenman yaptıkları için ayak sorunları yaşarlar. Uzmanlar her 3 ayda bir veya yaklaşık 800 km’de bir, yeni atletik ayakkabıların alınmasını önerir. Düzgün olmayan veya sert zeminlerden kaçınma gibi diğer mantıklı antrenman teknikleri plantar fasiitin ortaya çıkmasını veya geri gelmesini önlemeye yardımcı olabilir.

Eğer kilonuz ayaklarınıza ekstra basınç uyguluyorsa, doktorunuz kilo verme programlarını denemeniz konusunda sizi cesaretlendirebilir.

Plantar fasiit tedavisinde başarılı olmak için;

Sabırlı ve istikrarlı olmanız gerekir. Plantar fasiit vakalarının çoğunluğu eğer ayaklarınızı iyileştirmek için düzenli esneme hareketleri yaparsanız, iyi ayakkabılar giyerseniz ve ayaklarını dinlendirirseniz zaman içerisinde iyileşir.
Derhal tedaviye başlamanız gerekir. Ağrıyı görmezlikten gelerek geçeceğini düşünmeyin. Tedaviye başlamak için ne kadar beklerseniz ayağınızdaki ağrının geçmesi o kadar zaman alır.

İyileşme süreci birkaç ay ile bir yıl arasında bir süre alır; fakat tedaviye başladıktan sonra haftalar içerisinde ağrınız azalmaya başlar. Eğer bu yöntemleri altı hafta süreyle denedikten sonra bir gelişme olmazsa doktorunuz diğer tedavi yöntemlerini önerebilir.

İLGİLİ MAKALE