• İçindekiler
• Nedir
• Belirtileri
• Sebepleri
• Teşhisi
• Muayene
• Tedavi
• Önlem
• Seyri

Nedir

Stres (Gerilim) Kırıkları

Stres kırıkları bir kemiğin aşırı kullanımdan sakatlanması olarak tanımlanabilir. Vücuttaki kemikler onlara yüklenen yüke yanıt vererek sürekli değişir ve kemikler kendilerini tamir ettiği için hücrelerde sürekli yenilenmeler olur. Kemikte ne kadar yük varsa, burada kalsiyum birikmesi olasılığı o kadar yüksek olur. Daha az kullanılan kemiklerin içinde kalsiyum miktarı daha azdır. Tekrar eden yükün stresi kemiğin kendini tamir etme yeteneğini aşarsa, kemik yapısı içinde küçük kırıklar oluşmaya başlar.

Özellikle bacak, ayak ve pelvik kemiklerinde bu durum sık görülür. Bu kemikler yürüme, koşma ve sıçramadan kaynaklanan kuvvetleri emmek zorundadır. Her adımla vücut ağırlığının 12 katına kadar yük oluşur ve kemikler, eklemler, kaslar ve bağdokuları bu kuvvete karşı vücuda yastık görevi görmek zorundadır.

Kemik normalde homeostaz (homeo=aynı, staz=durmak) durumundadır. Yani kemik hücrelerinin yenilenme faaliyetleri, osteoklast faaliyetiyle (kemiğin çözülmesi) osteoblast aktivitesi (kemik oluşumu) bir denge içindedir. Kemik baskı altındaysa, mikroskobik hasarlar görür. Osteoklast hücreleri kemiklerdeki yükü emmek için harekete geçer ve sakatlanmış kemik bölgesi zayıflar. Bir sonraki sakatlanmaya kadar uzun bir süre geçerse osteoblast hücreleri hasar görmüş alanı tamir etmek için daha fazla kemik hücresi üretir. Eğer osteoblast sürecinde sakatlanmış bölge için yeni kemik hücresi üretimine yeterli vakit tanınmazsa mikro kırıklar daha büyük bir alan oluşturmak üzere bir araya gelir ve sonuç olarak ortaya bir stres kırığı çıkar.

Stres kırığında özellikle sakatlanmış kemik üzerine yük bindiği zaman ağrı ve şiş görülebilir. Genellikle röntgen filmleri normal görünür.

Kemiğin hasar görmüş bölümündeki stres devam eder, bölgedeki mikroskobik hasar ilerlerse, kemik bütünlüğü tümüyle kesintiye uğrayarak röntgende görülebilen kırıklara neden olabilir.

Stres kırıkları genelde aşağıdaki şu yerlerde meydana gelir:

• Ayağın metatarsal kemikleri
• Ayaktaki sandal kemik (naviküler kemik)
• Kalsenus (topuk kemiği)
• Tibiya (kaval kemiği)
• Fibula (baldır kemiği)
• Femur (uyluk kemiği)
• Kalçadaki femur boyun
• Kalçadaki pubik rami
• Sakrum ve
• Bel omurgasındaki pars artikularis

 

Belirtileri

Belirtiler

Kırık bir kemiğin birincil belirtisi ağrıdır. Ağrı genellikle aktivitenin sonuna doğru başlar ve dinlenmeyle sona erer. Eğer sakatlanmanın farkına varılmaz veya belirtiler ihmal edilirse, ağır egzersizin başında başlar ve aktivite veya egzersiz bitirildikten sonra da devam eder. En yaygın şikayet geceleri duyulan ağrıdır. Nihayet ağrı çok az aktivitede bile kalıcı olarak var olmaya devam eder.

Sakatlanmanın olduğu yerde lokal bir şişlik ve dokunulduğu zaman acıyan kısmi bir bölge olabilir.

Doktora başvurma vakti

Stres kırıkları zaman içinde meydana gelir ve ilk sakatlanmanın ne zaman meydana geldiğini bilmek zor olabilir. Eğer ağrı aktivite yokluğunda bile var olmaya devam ederse veya daha şiddetli hale gelirse tıbbi yardım almak gerekir. Eğer ağrı dinlenmeye, buza ve yükseltmeye yanıt vermezse, tıbbi bakım istemek yanlış olmaz.

 

Sebepleri

Sebepler

Birçok insan bir kırığı, bir kemik üzerine büyük bir kuvvet uygulanması sonucunda kemiğin kırılması olarak anlar. Ne var ki stres kırıkları belli bir süre boyunca kemiğin kaldırabileceğinden daha fazla ve kemiğin bir sonraki gücü emecek şekilde kendini tamir edebilme yeteneğini aşan bir şekilde kemik üzerine tekrara dayalı bir baskı uygulanmasından kaynaklanır.

En yaygın stres kırıklarına sporcularda ve askerlerde rastlanır, fakat belli bir süre boyunca bacaklara aşırı yük binmesi durumunda da herkeste görülebilir. Ayak, kaval, uyluk ve pelvis kemikleri en büyük stres kırığı riski taşıyan kemiklerdir.

Kadınlarda görülen kemik erimesi hastalığı yüzünden stres kırığı yaşama ihtimalleri erkeklerinkinin iki katıdır. İnsanlar yaşlandıkça, kemik mineral yoğunlukları azalır ve bu, onları stres kırıklarına daha açık hale getirir.

Eğer vücudun yapısı yürüme, koşma ve sıçrama kuvvetlerini ememezse veya kemikler kuvvet uygulanmadan önce zayıflamış bir haldeyse stres kırığı geliştirme riski artar. Örnekleri şunlardır:

• Boy ve kilo (uzun veya ağır bir kişide, bacakların daha fazla kuvvet emmesi gerekir);
• Ayağın arkasındaki kaslarda veya kemik hizalanmasındaki bozukluk kemiklerin şoku veya maruz kaldıkları kuvveti emme yeteneğini azaltır;
• Kas zayıflıkları veya yorgunluk kasların maruz kalınan kuvveti emmesini önler;
• Zayıf kemikler; kemik erimesi (osteoporoz) veya kullanılan ilaçlar (uzun süreli kortikosteroit kullanımı) yüzünden kemiklerin zayıflaması sebepler arasındadır.

Stres kırıkları aşırı kullanım sakatlanmalarından ve vücudu korumak için doğru ekipmana sahip olmamaktan da kaynaklanabilir. Bazı kırıklar daha ziyade sporlara özgüdür. Koşucular tibiyada, tenis ve basketbol oyuncuları daha ziyade ayaktaki naviküler kemikte stres kırıkları yaşarlar. Ayağı alttan yeterince desteklemeyen ayakkabılar da bir stres kırığına neden olabileceği gibi, beton gibi sert bir yüzeyde aşırı derecede egzersiz yapmak da buna yol açabilir.

 

Teşhisi

Teşhis ve Testler

Bir doktor stres kırığının teşhisinde birçok farklı teşhisi gözden geçirmelidir.

Stres kırığını taklit edebilecek bazı tıbbi durumlar şunlardır:

• Burkulmalar: Burkulmalar eklemi sabit tutan bağdokuların hasar görmesidir.
• Zorlanma: Zorlanmalar kas veya tendonların hasar görmesidir.
• Sırttan başka yerlere vuran ağrı: Sırttan başka yerlere vuran ağrının örnekleri siyatik veya belde artrittir, bunlar vücudun başka kısımlarında hissedilir (örneğin siyatiğin neden olduğu bacak ağrısı).
• Kaval kemiği incinmeleri: Kaval kemiği incinmelerine mediyal stres sendromu (veya mediyal tibiyal traksiyon perioztizi) denir ve alt bacağın ön kısmının tibiya veya kaval kemiği dokusundaki şiş yüzünden ağrımasıdır.
• Plantar fasiit (Taban ağrısı). Plantar fasiit ayağın kavisindeki bağdoku iltihaplanmasıdır.
• Morton nöromu. Morton nöromu ayağın üçüncü ve dördüncü parmakları arasındaki sinirleri etkileyen iyicil bir tümördür.

Doktorunuz doğru teşhisi yapmak için gerekli bilgileri toplayacaktır.

 

Muayene

Geçmiş ve Fiziksel Muayene

İlk sakatlanmayı hatırlamak zor olabilir, fakat doktorunuz size ağrının ne kadar zamandır devam ettiğini, ona iyi ve kötü gelen şeyleri, ağrının ilerleme ve değişme durumlarını sorabilir.

Stres kırığının altında yatan sebeplerde, ilaç kullanımı veya beslenme geçmişi gibi bilgiler faydalı olacaktır. Stres kırığı olup adet kanaması duran genç kızlarda bir yeme bozukluğu teşhisi ve bunun sonucunda ortaya çıkan bir kemik erimesi hesaba katılmalıdır.

Fiziksel muayene ağrıya neden olan belli acıyan bölgeleri tespit edebilse de, fiziksel incelemeyle ancak bir stres kırığı şüphesi oluşabilir, kesin teşhis konamaz. Doktorunuz stres kırıklarında kas gücü ve esnekliğiyle kemik hizalanmasını olası risk faktörleri diye kontrol etmelidir.

Görüntüleme

Basit bir röntgen filmi bir stres kırığını göstermez. Bununla birlikte röntgenler belirtiler başladıktan haftalar sonra çekilirse, vücut sakatlanmış bölgeyi iyileştirirken oluşan fazladan kemik yapıları görülebilir.

Bir stres kırığını tespit etmek için manyetik rezonans görüntüleme (MRI) ve bilgisayarlı tomografi (CT) istenebilir. CT ve MRI taramaları doğrudan kemiğe bakar, ama CT taramaları radyasyon kullanılmasını gerektirirken MRI her yerde yapılamaz. Bir kemik taramasında kemik hücrelerinin ve kan akışı faaliyetinin arttığı alanları göstermek için koldaki bir damardan radyoaktif boya maddesi enjekte edilir.

 

Tedavi

Tedavi

Evde Tedavi

Ortopedik sakatlıkların çoğunda olduğu gibi evde bakım dinlenme, buz, kompres ve yukarı kaldırmayla başlar. Stres kırıklarında yük kaldırma aktivitelerini en aza indirmek veya sakatlanmaya neden olan aktiviteyi iyileşme gerçekleşene kadar durdurmak da faydalı olabilir. Hastalar çoğu zaman vücutlarına iyileşecek yeterli vakti tanımadan sakatlanmaya neden olan aktivitelerine çok erken döndükleri için kendi iyileşmelerini uzatırlar.

İbuprofen gibi ilaçlar iltihaplanmaya ve ağrıya yardımcı olabilir.

Tıbbi Tedavi

Bir stres kırığında tedavinin anahtarı dinlenmektir. Sakatlanan bölgenin dinlenmesini sağlamak ve yük taşıma miktarını sınırlamak için bir yürüyüş ayakkabısı, alçı veya koltuk değnekleri kullanılabilir. Sakatlanan kemiğe bağlı olarak iyileşme, aktiviteye yavaş yavaş dönme gerçekleşmeden önce 4 ila 12 hafta sürebilir.

Gelecekteki sakatlanmaları önlemek için kas gücünü ve esnekliği artırmak için uygulanan fizik terapi düşünülebilir.

İlaçlar

Yangı ve ağrı için ibuprofen gibi iltihap kurutucu ilaçlar faydalı olur. Narkotik ağrı ilaçları (örneğin kodein, hidrokodon, oksikodon) başlarda ağrı kontrolü için düşünülebilir.

Ameliyat

Birçok stres kırığı zaman ve dinlenmeyle iyileşir. Bazen kimi kırıklar çıkar (kemik uçları birbirinden uzaklaşabilir veya düzgün bir şekilde hizalanmaz) veya iyileşmeyi reddedebilir. Bu durumlarda ameliyat gerekir.

Kontrol muayeneleri

İyileşme gerçekleşirse hasta ve doktor için sakatlanmaya neden olan şartları gözden geçirmek ve ileride meydana gelecek stres kırıkları riskini azaltmaya çalışmak gerekir.

 

Önlem

Önlem

Bir stres kırığı için en iyi tedavi önlemdir. İyi bir kemik sağlığını ve yoğunluğunu korumak bütün kemik kırıklarını önler. Aktiviteye uygun iyi desteklenmiş ayakkabılar giymek ayağa ve bacağa yürüme, koşma veya sıçrama yüzünden baskı yapan kuvvetlerin düzenlenmesine yardım eder. Esneklik ve güçlü kaslar da ayakları ve bacakları destekler.

 

Seyri

Hastalığın Seyri

• Yük taşımayı azaltma, buz ve iltihap kurutucu ilaçlara başvuran konservatif terapi genellikle birkaç hafta içinde iyileşme getirir.
• Konservatif terapinin başarısız olduğu hastalar kırığı tamir etmek için ameliyata ihtiyaç duyabilir.
• Tek bir stres kırığı olan hastalar başka stres kırıkları geliştirme riski altındadır.
• Daha önceki sakatlanmaya neden olan aktiviteye geri dönüldüğünde başka bir stres kırığının gelişme ihtimali vardır. Bu durum özellikle risk faktörlerinin egzersizin türü veya yoğunluğunu ayarlamak, ayakkabıyı değiştirmek veya güçlendirme egzersizleri uygulamak gibi değişimlerle azaltılmaması durumunda meydana gelir.