• İçindekiler
• Nedir
• Sebepler
• Belirtiler
• Testler
• Tedavi
• Önleme
• Destek

Nedir

Nedir?

Beyin ve omurilik, beyin-omurilik sıvısı (BOS) adı verilen berrak bir sıvıyla çevrilidir. Bu sıvı, beyinde ventrikül adı verilen boşluklarda üretilir ve saklanır. BOS, beynin çevresinde dolaşarak ventriküller arasında hareket eder. Bu sıvı, beyin ve omurilik için tampon görevi görür, bunları korur, bunların besleyici madde ihtiyacını karşılar ve buradaki bazı atıkları yok eder. Fazla sıvı beyinden akarak diğer dokular tarafından emilir.

Hidrosefali, ventriküllerde çok fazla BOS’un biriktiği bir durumdur. Bu durum, fazla BOS’un doğal bir şekilde akması ve emilmesi süreci yolunda gitmediğinde meydana gelir. Ventriküller, fazla sıvıyı almak için genişler ve daha sonra beynin farklı bölümlerine baskı yaparak bazı belirtilere neden olur. Hidrosefalinin birçok farklı sebebi vardır. Bazı kişiler bu hastalıkla birlikte doğar, bazılarındaysa bu sonradan gelişir.

Normal basınçlı hidrosefali (NBH), genellikle yaşlı kimseler olmak üzere yetişkinlerde görülen bir hidrosefali türüdür. NBH’ye sahip kişilerin yaş ortalaması 60’tan fazladır. NBH, hidrosefalinin diğer türlerinden farklıdır, çünkü zaman içinde yavaş yavaş gelişir. BOS’un akışı, kademeli olarak engellenir ve fazla sıvı yavaş yavaş birikir. Ventriküllerin yavaş bir şekilde genişlemesi, beyindeki sıvının basıncının diğer hidrosefali türlerindeki kadar şiddetli olmayabileceği anlamına gelir. Ancak, genişleyen ventriküller yine de beyne baskı yapar ve şikayetlere neden olabilir. (“Normal basınçlı” ifadesi kısmen yanıltıcıdır).

NBH’de beynin en çok etkilenen kısımları, bacakları, mesaneyi ve hafıza, muhakeme, sorun çözme ve konuşma gibi “bilişsel” zihin süreçlerini kontrol eden bölümlerdir. Zihinsel süreçlerdeki bu gerileme, günlük aktiviteleri engelleyecek kadar ciddiyse bunama olarak bilinir. Diğer belirtiler, anormal yürüyüş (yürümede güçlük), idrar kaçırma ve bazen, bağırsakları kontrol edememektir.

NBH’nin bunama belirtileri, Alzheimer hastalığının belirtilerine benzeyebilir. Yürümeyle ilgili sorunlar Parkinson hastalığının belirtilerine benzer. Uzmanlar, birçok NBH vakasına yanlışlıkla Alzheimer ya da Parkinson hastalığı tanısı konulduğunu düşünürler. Ancak NBH, Alzheimer ve Parkinson’dan farklı olarak, birçok kimsede doğru tedaviyle tersine döndürülebilir. Ama ilk önce doğru teşhis konulmalıdır.

Sebepler

Sebepler

Normal basınçlı hidrosefali, bir kafa yaralanmasının, beynin etrafındaki bir kanamanın (başa darbe alınması nedeniyle), inme, menenjit (beynin etrafındaki koruyucu doku tabakasının enfeksiyonu) ya da beyin tümörünün ardından oluşabilir. NBH, beyin ameliyatından sonra da meydana gelebilir. Bu durumların NBH’ye nasıl yol açtığı belli değildir. Birçok vakada NBH’nin sebebi asla bilinmemektedir.

Belirtiler

Belirtiler

Normal basınçlı hidrosefalinin belirtileri genellikle ilk başta çok hafiftir ve çok yavaş kötüleşir.

Bunama belirtileri şunlardır:

• Hafıza kaybı
• Konuşma sorunları
• Apati (kayıtsızlık) ve geri çekilme
• Davranışlarda ya da ruh halinde değişiklikler
• Muhakemede, dikkatini vermede ya da karar vermede güçlükler
• Yürüme sorunları
• Sarsaklık
• Bacaklarda zayıflık
• Ani düşmeler
• Ayakları sürüyerek yürümek
• İlk adımı atmada güçlük (sanki ayaklar yere yapışmışçasına)
• Yürürken “olduğu yerde saplanıp kalmak”.

Üriner belirtiler:

• İdrarı tutamamak
• Dışkıyı tutamamak (daha az görülür)
• Sık idrar
• Acilen idrara çıkma ihtiyacı

Aşağıdaki belirtiler, beyinde artan basınçla ilgili olabilir:

• Baş ağrısı
• Bulantı
• Gözleri odaklamada güçlük

Ne Zaman Tıbbi Yardım Almalı?

Bazı insanlar, hafıza kaybı, kelimeleri bulmada güçlük, yürüme ya da idrar sorunlarının, yaşlanmanın normal bir parçası olduğunu düşünür. Ama birçok vakada bu belirtiler tedavi edilebilir. Bu sorunlardan herhangi birini görürseniz ya da ruh hali ya da davranışlarda değişiklikler fark ederseniz doktora gitmeniz gerekir.

Testler

Testler

Normal basınçlı hidrosefalinin belirtileri Alzheimer ve Parkinson hastalıklarında da görülebilir. Ancak, bunamayı andıran belirtiler, yürüme ve idrar sorunlarının kombinasyonu, doktorunuzun NBH olasılığını düşünmesine neden olmalıdır. Bu ayrımı yapmak çok önemlidir, çünkü bu durumların tedavisi birbirinden oldukça farklıdır. NBH’yi teşhis edebilecek testler mevcuttur. Bu süreçte herhangi bir noktada, değerlendirmenin tamamlanması ve tedaviye başlanması için doktorunuz, sizi, beyin bozukluklarında bir uzmana (nörolog ya da beyin ve sinir cerrahı) yönlendirebilir.

Değerlendirme, tıbbi bir görüşmeyle başlar. Doktor, belirtileriniz ve bunların ne zaman başladığı, şu anda ve geçmişte yaşadığınız tıbbi ya da zihinsel sorunlar, ailenizdeki tıbbi sorunlar, şu anda ve geçmişte kullandığınız ilaçlar, işiniz, seyahat deneyimleriniz, alışkanlıklarınız ve yaşam tarzınız hakkında size sorular soracaktır. Bunun ardından durumunuzu belgelemek ve benzer belirtilere neden olabilecek diğer bozuklukları olasılık dışı bırakmak için detaylı bir fiziksel muayene yapılır. Bu muayene, muhtemelen, sorulara cevap verme ve basit yönergeleri takip etme gibi zihinsel durumunuzla ilgili testleri içerecektir. Nöropsikolojik test, bunama belirtilerinizi belgelemek için uygulanabilir.

Nöropsikolojik test, kişinin bilişsel sorunlarını ve güçlü yönlerini saptamanın ve belgelemenin en kesin yöntemidir.

Laboratuar Testleri

NBH teşhisini doğrulayan bir laboratuar testi yoktur. Yapılan laboratuar testleri muhtemelen, benzer belirtilere neden olabilecek durumları olasılık dışı bırakmak amacıyla uygulanır.

Görüntüleme Testleri

• Bilgisayarlı tomografi (BT): Bu işlem röntgene benzer, ama beynin daha detaylı, 3 boyutlu bir görüntüsünü elde eder. Bu tarama, NBH teşhisini doğrulayamaz, ama ventriküllerin genişlediğini ya da NBH’yi düşündüren diğer değişiklikleri gösterebilir. Bu bulgular tek başına teşhis için yeterli değildir. Bu işlem güvenli ve acısızdır.
• Manyetik rezonans görüntüleme (MRG): Bu işlemde, beynin detaylı bir görüntüsünü elde etmek için radyo sinyalleri ve kuvvetli bir mıknatıs kullanılır. BT gibi güvenli ve acısızdır, ama daha uzun sürer (yaklaşık 1 saat). Bu işlem de NBH teşhisini doğrulayamaz.
• Sisternografi: Bu test BT ya da MRG’den daha kapsamlıdır ve yaygın kullanılmaz. BOS’un emilimini gösterir.

Diğer Testler

Lomber ponksiyon (omurilikten su alma): Bu işlemde omurilik etrafındaki bölgeden beyin sıvısı alınır.

• BOS basıncı ölçülür ve alınan sıvıda, hastalıkla ilgili bir ipucu verebilecek anormallikler olup olmadığı incelenir.
• Genellikle, bu testler için gerekenden daha fazla sıvı alınır. Bunun ardındaki fikir, büyük miktarda BOS’un alınmasının, belirtilerin giderilmesine yardımcı olmasıdır. (Bu, işlemden önceki ve sonraki muayene sonuçları karşılaştırılarak kontrol edilir.)
• Bu etki çoğunlukla sadece geçicidir. Ancak, lomber ponksiyon işleminin şikayetleri gidermesi, genellikle, cerrahi bir şant sisteminin faydalı olduğu şeklinde yorumlanır.

Tedavi

Tedavi

Normal basınçlı hidrosefali genellikle iyileştirilemez. Bu, uzun vadeli bir hastalıktır. Ancak, bu durumla yaşayan birçok kişi, cerrahi tedaviyle azımsanmayacak bir rahatlık elde eder. Ameliyata uygun olmayan kişiler için tedavi, ruh hali ve davranışla ilgili sorunları hafifletmek; idrar kaçırma ve yürüme güçlükleri gibi fiziksel sorunlarla başa çıkmak ve fiziksel, zihinsel ve sosyal fonksiyonları azami düzeye çıkarmak için alınan tedbirlerden oluşur.

Evde Tedavi

Normal basınçlı hidrosefalisi olan bir kişi daima tıbbi bir profesyonelin gözetimi altında olmalıdır. Ancak, günlük bakımın büyük bir kısmı ailedeki bireyler tarafından sağlanır. Tıbbi bakım, kişinin sağlığını, güvenliğini ve yaşam kalitesini en iyi hale getirmeye odaklanmalı; bir yandan da aile bireylerinin, bunama ve NBH’nin diğer belirtilerini yaşayan hastanın bakımıyla ilgili pek çok zorlukla baş etmesine yardımcı olmalıdır.

NBH’ye sahip kişilerin ihtiyaç duyduğu bakımın derecesi oldukça değişiklik gösterir. Başarılı bir şant ameliyatı geçiren kişiler, normal ya da normale yakın bağımsız bir hayat yaşamaya devam edebilirler. Bazı kişilerse zaman içinde şikayetlerinin daha da kötüleştiğini deneyimler. Bu kişilerin birçoğu, er ya da geç, yakın gözetime ve bakıma ihtiyaç duyacaktır. Nörolog ya da beyin ve sinir cerrahı, zaman ilerledikçe ne beklemeniz gerektiğini sizinle ve ailenizle konuşmalıdır.

NBH’de hiçbir ilaç ya da tıbbi tedavinin işe yaramadığını bilmeniz önemlidir.

Ameliyat

Normal basınçlı hidrosefali, bir beyin tümörü gibi herhangi yapısal bir anormallikten kaynaklanmaz. Birçok vakada, altta yatan sorun bilinmez ya da tedavi edilemez. Bu vakalarda tedavi bir şant operasyonudur.

Şant, cerrah tarafından beyne yerleştirilen ince bir tüptür. Bu tüp, fazla sıvıyı beyinden boşaltmak için ventriküllerin içine sokulur. Daha sonra deri altından vücudun başka bir yerine (çoğunlukla alt karın) doğru yönlendirilir. Şant, basınç biriktiğinde sıvıyı salmak için açılan bir valf içerir. Fazla sıvı zararsız bir şekilde boşalır ve daha sonra kan dolaşımı tarafından emilir. Valfın üstündeki basınç bazen yeniden ayarlanmalıdır. Yeni şantlarda, başka bir operasyona gerek duymadan ayarlanma imkanı vardır.

Bir şant operasyonu hastalığı iyileştirmez. NBH’nin altta yatan sebebini tedavi etmez. Ancak, belirtileri giderebilir. Şant, süresiz olarak yerinde kalır. Eğer doğru şekilde yerleştirilirse, genellikle varlığı insanlar tarafından anlaşılmaz.

Şant operasyonları her NBH’lide faydalı olmaz. Şant operasyonu geçiren birçok kişi azımsanmayacak bir şekilde rahatlar. Bazı kişilerdeyse şikayetler geçer ve sonra tekrar kötüleşmeye başlar. Bazıları da az fayda görür. Uzmanlar bile bu operasyondan kimlerin fayda göreceğini tam olarak bilemez. Birçok cerrah, sıvının alınmasıyla şikayetlerin azalıp azalmayacağını görmek için ameliyattan önce omurilikten su alır. Bazı vakalarda, sıvı, kateter adı verilen küçük bir tüp aracılığıyla yavaş yavaş boşaltılırken, kişi birkaç gün hastanede kalır. Bu, fazla sıvının alınmasının şikayetleri giderip gidermeyeceğini kontrol etmenin bir başka yoludur.

NBH ne kadar erken teşhis edilirse, ameliyatın faydalı olma ihtimali o kadar fazladır. Genellikle daha hafif belirtilere sahip kişiler bu ameliyatla daha iyi sonuç alırlar. Herhangi bir ameliyatta olduğu gibi, şant operasyonu da komplikasyonlara neden olabilir. Bu komplikasyonlar, şantın enfekte olması ve beyin etrafında kan pıhtılarının oluşmasıdır. Nörolog ya da beyin ve sinir cerrahı, bu operasyonun artılarını ve eksilerini ve sizin için faydalı olup olmayacağını açıklayacaktır.

Bazen şant yerleştirilmesi işlemi yerine bir başka operasyon uygulanır. Endoskopik üçüncü ventrikülostomide, bir endoskop (ucunda ışıklı bir kamera olan ince bir tüp) ventriküllerin tabanında küçük bir delik açmak için kullanılır. Bu delik, BOS’un beyinden boşalması için bir başka yol sağlar.

Önleme

Takip

Eğer NBH’niz varsa, düzenli olarak nörologa ya da beyin sinir cerrahına gitmeniz gerekir. Böylece doktorunuz, belirtilerinizi izleme imkanı bulur. Belirtilerdeki değişiklikler, bakımda yeni ayarlamalar yapılmasını gerektirebilir.

Önleme

NBH’yi önlemek için bilinen bir yol yoktur. Sağlıklı bir yaşam tarzı, sigara içmemek, sağlıklı bir kiloda kalmak ve düzenli egzersiz, NBH’ye neden olabilecek yüksek tansiyon, kalp hastalığı, diyabet ve inme gibi durumlardan kaçınmanızı sağlayabilir. Emniyet kemeri ve koruyucu kask takmak, NBH’nin bir başka sebebi olan kafa yaralanmasını önleyebilir.

Destek

Destek

NBH belirtileriyle mücadele etmek, hem sizin için hem de aile bireyleri için zor olabilir. Bu hastalık, ailenizle ilişkiler, iş, maddi durum, sosyal yaşam, fiziksel ve zihinsel sağlık gibi yaşamınızın her yönünü etkiler. Kendinizi bunalmış, depresif, yılgın, sinirli ya da kırgın hissedebilirsiniz. Bu duygular durumunuza yardımcı olmaz ve genellikle durumu daha da kötüleştirir.

Destek grupları bu yüzden oluşturulmuştur. Destek grupları, aynı zorlu deneyimleri yaşamış ve bu sorunlarla başa çıkma stratejilerini paylaşarak kendilerine ve başkalarına yardım etmek isteyen insanlardan oluşan gruplardır.

Destek grupları yüz yüze, telefonda ya da internette bir araya gelir. Size uygun bir destek grubu bulmak için, aşağıdaki kuruluşlarla temasa geçin. Ayrıca doktorunuzdan, davranış terapistinizden ya da internetten bu konu hakkında bilgi edinebilirsiniz. Eğer internet erişiminiz yoksa, halka açık bir kütüphaneye gidebilirsiniz.