• İçindekiler
• Yapı ve İşlev
• Diz Yaralanmaları
• Tedavi

Yapı ve İşlev

Dizin yapısı ve işlevi

Diz üç ana bölümden oluşan bir eklemdir. Uyluk kemiği (femur), büyük kaval kemiğiyle (tibia) birleşerek ana diz eklemini oluşturur. Bu eklemin bir iç (medial) ve birde dış (lateral) olmak üzere iki bölümü bulunur. Diz kapağının (patella) uyluk kemiğiyle birleştiği nokta, patellofemoral eklem denilen üçüncü bölümü oluşturur.

Diz eklemi bir eklem kapsülüyle çevrilidir. Eklemin içiyle dış bölümü arasında bağlantı oluşturan yan bağlar (kollateral ligament) ve ek olarak bir de dairesel şekilde eklemi çevreleyen çapraz bağlar (cruciate ligaments) bulunur. Bu bağlar diz ekleminin istikrarlı ve güçlü olmasını sağlar.

Menüsküs, uyluk kemiği ve kaval kemiği tarafından oluşturulan iki eklem arasında bulunan, kalınlaşmış bir kıkırdak noktasıdır. Menüsküs, eklemin üzerinde hareket edebileceği pürüzsüz bir yüzey görevi görür. Diz eklemi, tendonlardan kaynaklanan sürtünmeyi azaltmak ve yüzeylerin kaymasını sağlamakla görevli, bursa adlı sıvı dolu keseciklerle çevrilidir. Diz üzerinde dizkapağını saran ve büyük kaval kemiğinin ön tarafına bağlayan büyük bir tendon bağı (patellar tendon) bulunur. Dizin arka bölümünden (popliteal alanı olarak adlandırılan bölgeden)  geçen büyük kan damarları bulunur. Uyluk bölgesindeki geniş kaslar, dizin hareket etmesini sağlar. Uyluğun önündeki kuadriseps kasları, patella tendonunu çekerek ya da genişleterek dizi hareket ettirir. Uyluk arkasında bulunan hamstring kasları, dizin esnemesini ya da bükülmesini sağlar. Diz aynı zamanda, uyluk bölgesindeki belirli kasların rehberliği doğrultusunda hafifçe dönebilir.

Bacak hareketinin sağlanabilmesi ve normal bir şekilde yürünebilmesi için diz fonksiyonlarının düzgün biçimde işlemesi büyük önem taşır. Diz normal şartlarda, en fazla 0 ile 135 derece arasında hareket edebilir. Bursa adlı sıvı dolu keseler, tendonların hareket ederken oluşturduğu sürtünme kuvvetini azaltmak ve tendonların üzerinde hareket edebileceği kaygan bir yüzey oluşturmak şeklinde fayda sağlar. Diz ağırlık taşıyan bir eklemdir. Her menüsküs, hem ağırlık kaldırma sırasında yüzey yükünü üzerine almaya hem de dizlerin eşit biçimde yağlanabilmesi için eklem sıvısı salgılanmasına yardımcı olur.

Diz Yaralanmaları

Hangi diz yaralanmaları eklem ağrısına neden olabilir?

Yaralanma diz eklemini çevreleyen herhangi bir bağ, bursa ya da tendonun etkilenmesine neden olabilir. Yaralanma ayrıca eklemi şekillendiren menüsküs, bağ, kıkırdak ve kemikleri etkileyebilir. Diz eklemi, yapısının karmaşıklığı ve aktif olarak ağırlık taşımasından dolayı en sık yaralanan eklemdir.

Bağ yaralanması

Travma, diz iç bölümünde, diz dış bölümünde veya diz çevresindeki bağlarda yaralanma oluşmasına yol açabilir. Bu alanlarda oluşan yaralanmalar aniden ortaya çıkan ağrıyla fark edilebilir; fakat bazı durumlarda yaralanan bölgenin belirlenmesi zordur. Bir diz dış bağı yaralanması, dizin hem iç hem de dış kısımları üzerinde hissedilir. Yan bağ yaralanmaları genellikle bağı çevreleyen alandaki bölgesel hassasiyetle bağlantılı olarak ortaya çıkar. Çapraz bağ yaralanmaları dizin içinde derin bir ağrı şeklinde hissedilir. Bazen ilk travma sırasında bir “çıtlama” hissiyle fark edilebilir. Bir diz bağı yaralanması dinlenme halindeyken genellikle ağrılara, şişliğe ve yanmaya neden olabilir. Çoğu durumda ağrı, diz çökme, diz üzerine ağırlık verme ya da yürümeyle kötüleşir. Yaralanmanın şiddeti hafiften (küçük gerilme veya bağ liflerinde yırtılma, düşük dereceli burkulma gibi) şiddetli  (bağ liflerin tamamının yırtılması gibi) durumlara kadar değişkenlik gösterir. Hastalarda tek bir travmatik olayla birden fazla alanda yaralanma oluşması mümkündür.

Bağ yaralanmaları öncelikle buz paketleri, hareketsizlik, dinlenme ve yükseltme yöntemleri uygulanarak tedavi edilir. Genellikle başlangıçta yaralanan eklem üzerine ağırlık verilmesinin önlenmesi ve yürüyüşe yardımcı olması için koltuk değneği kullanılması tavsiye edilir. Bazı hastalara, ağrıyı azaltmak ve iyileşmeye katkıda bulunacak hareketsizliği sağlamak için, atel ya da destek parantezi yerleştirilmesi mümkündür. Ağır yaralanmaların onarılması için, açık veya artroskopik cerrahi uygulamalar gerekebilir.

Bağlara uygulanan cerrahi müdahale yalnızca dikiş atılmasını, doku nakledilmesini ya da sentetik doku yerleştirilmesini içerebilir. Bu işlemler açık diz cerrahisi veya artroskopik cerrahi kullanılarak aşağıdaki bölümde açıklanan şekillerde gerçekleştirilebilir. Hastaya uygulanacak ameliyat türü, bağ dokusunda meydana gelen hasarın boyutuna ve ilerleyen dönemde hastanın uygulaması beklenen aktivite miktarına göre değişkenlik gösterir. Artık birçok yaralanma türünün tedavisinde artroskopi kullanılabiliyor. Ancak, bazı ağır yaralanmalar açık cerrahi müdahale uygulanmasını gerektirir. Günümüzde uygulanabilen tekniklerle çapraz bağların yeniden düzenlenebilmesi konusunda yüksek başarı elde edilebiliyor.

Menüsküs yırtıkları

Menüsküs sert ve hızlı hareketler sırasında dizde oluşan dönme veya makaslama sebebiyle ortaya çıkabilir. Bu durumla özellikle, tepkisel vücut hareketleri yapılmasını gerektiren sporlarla uğraşan kişilerde sıkça karşılaşılır. Yaşlanma ve altta yatan kıkırdağın bozulma eğiliminde olması durumunda menüsküsün tekrar etme riski yükselir. Kişide aynı anda birden fazla menüsküs oluşması mümkündür. Menüsküs yırtıkları kişilerde, belirli bir etkinlik ya da hareket sırasında meydana gelen bir çıtlama sesiyle birlikte ani biçimde ortaya çıkabilir. Bazı durumlarda bu rahatsızlık dizdeki şişme ve ısınmayla bağlantılıdır. Genellikle diz ekleminde kararsızlık hissi ve/veya kilitlemeyle birlikte gelişir. Doktorunuz dizinizi muayene ederken menüsküs yırtıkları hakkında daha fazla ipucu sağlamaya yaran belirli manevra hareketleri yaptırabilir.

Rutin röntgen filmleri menüsküs yırtıklarının belirlenmesinde kullanılmıyor olmasına rağmen, diz eklemlerinde başka rahatsızlıklar olması olasılığını ortadan kaldırılması için röntgen filmlerine başvurulabilir. Menüsküse bağlı yırtıklar, artroskopi, artrografi ya da MRG adlı üç görüntüleme yönteminden biri kullanılarak teşhis edilebilir.

Artroskopi, diz eklemi sorunlarını incelemek ve onarmak amacıyla, diz üzerinde oluşturulan minik kesiler yoluyla küçük çapta kameralar kullanılarak iç bölgenin görüntülenmesini sağlayan cerrahi bir tekniktir. Artroskopi sırasında yırtık menüsküsün tamir edilebilmesi için küçük araçlar kullanılabilir.

Artrografi diz ekleminin iç bölgelerine doğrudan bir sıvı enjekte edilerek eklemin ve diz içyapısının röntgen üzerinde görünür hale gelmesini sağlayan bir radyoloji tekniğidir.

MRG taraması, vücudun içyapılarının iki veya üç boyutlu görüntülerini elde etmek için manyetik alan ve bir bilgisayarın birlikte kullanıldığı diğer bir radyoloji tekniğidir. Bu yöntemde X ışınları kullanılmaz ve bir cerrahi müdahale öncesi dikkate alınması gereken diz içyapısı hakkında doğru bilgiler edinilmesini sağlayabilir. Menüsküs yırtıkları genellikle MRG tarayıcısı kullanılarak saptanabilir. Dizde oluşan menüsküs yırtıklarının teşhisinde artrografinin yerini büyük ölçüde MRG taramaları almıştır. Menüsküs yırtıkları genellikle artroskopik uygulamalar kullanılarak onarılır.

Tendinit

Dizde ortaya çıkan tendinit, dizin ön bölümünde, diz kapağının altında yer alan patellar tendonda (patellar tendinit) veya dizin arka bölümünde yer alan popliteal tendonda (popliteal tendinit) oluşur. Tendinit, genellikle zıplama gibi sert hareketler sonrasında, tendonlarda ortaya çıkan iltihaplara verilen isimdir. Patellar tendinit, bu nedenle “atlayıcı dizi” olarak da adlandırılır. Tendinit, tendonların bulunduğu bölgede oluşan ağrı ve hassasiyete dayanılarak teşhis edilir. Rahatsızlık, buz masajı uygulanması, gerekli dinlenmenin sağlanabilmesi için diz hareketlerinin sınırlandırılması ve iltihap önleyici ilaçların kullanımıyla tedavi edilir. Uygulanan egzersiz programları, ilgili tendon içinde ve çevresinde bulunan dokuların yavaş yavaş iyileşmesini sağlar. Patellar tendinit durumunda, etkilenen bölgeye kortizon enjekte edilmesinden kaçınılmalıdır. Çünkü kortizon enjeksiyonu şeklinde uygulanan tedavilerde tendon kopması durumuyla sıkça karşılaşılır. Ağır vakalarda, ameliyat gerekli olabilir. Dizkapağının altında ve üstünde bulunan tendonların kopması da mümkündür. Böyle bir durumda, diz eklemi içinde aşırı ağrı ve kanama oluşabilir. Kopan tendonların genellikle cerrahi yöntemler uygulanarak onarılması gerekir.

Kırıklar

Motorlu araç kazaları ve darbelere bağlı oluşabilen travmalar, dizde bulunan üç kemikten herhangi birinin kırılmasına neden olabilir. Diz eklemindeki kemik kırılmaları ciddi olabilir ve cerrahi müdahaleyle birlikte dizin hareketinin kısıtlanacak şekilde sabitlenmesini gerektirebilir.

Tedavi

Diz ağrısına neden olabilen koşul ve hastalıklarla tedavileri

Ağrıların, diz eklemi içinde yer alan yumuşak dokuda, sinirlerde ya da diz çevresindeki kemiklerde ortaya çıkabilmesi mümkündür. Aslında, diz ekleminde romatizmal hastalıklar ve eklem iltihabına neden olabilen bağışıklık sistemi rahatsızlıklarıyla karşılaşılması yaygın bir durumdur.

• Artrit, eklem içinde iltihap oluşması durumuna verilen tıbbi isimdir. Diz eklem iltihabı sebepleri ve türleri diz kıkırdağında bir bozulma seklinde ortaya çıkan osteoartritten (eklem kireçlenmesi), romatoid artrit (romatizmaya bağlı eklem iltihabı) ve gut hastalığı gibi iltihaplı artrit türlerine kadar değişkenlik gösterebilir. Eklem iltihabı tedavisi, eklem iltihabının taşıdığı belirli niteliklere uygun olacak biçimde yönlendirilir. Eklemde oluşan enfeksiyonlar nadiren diz ağrısına neden olabilir. Bu durum vücutta ateş, eklemde ısınma, vücutta titreme gibi belirtilerle bir arada veya diz bölgesine yakın bir alanda oluşan delinme yaralanmalarına bağlı olarak ortaya çıkabilir.
• Eklemlerde tümör oluşumuna oldukça nadir rastlanır. Böyle bir durumun oluşması bölgesel ağrı sorunları yaşanmasına neden olabilir.
• Pellegrini-Stieda sendromu diye de bilinen diz ekleminin iç yan bağlarında kireçlenme olabilir. Bu tür iltihaplı rahatsızlıkların tedavisi için, buz paketleriyle masaj, hareketin sınırlandırılması ve dinlenme yöntemleri uygulanır. Tedavi nadiren, kortizon içeren bölgesel bir enjeksiyon yapılmasını gerektirir.
• Kondromalazi, diz kapağı altında bulunan kıkırdakta (patellada) bir yumuşama oluşması anlamına gelir. Hastalık genç kadınlarda yaygın biçimde diz ağrısı ve sertleşme oluşmasına neden olur. Uzun süreli oturma, merdiven ya da yokuş tırmanma sonrasında ortaya çıkan ağrı ve sertlikle ilişkili olabilir. İltihap önleyici ilaçlar, buz paketleri ve dinlenme yöntemleri kullanılarak tedavi uygulanırken uyluk ön kaslarının egzersizlerle güçlendirilmesi uzun süreli rahatlama sağlar.
• Diz bursiti, genellikle diz iç kısmında ya da diz kapağının ön kısmında oluşur. Bursit genellikle buz paketleri, hareketin kısıtlandırılması, ibuprofen veya aspirin gibi iltihap önleyici ilaçların kullanımıyla tedavi edilir. Uyluk ön kasını geliştirmek için uygulanan egzersiz tedavisine ek olarak, kortizon ilaçlarının bölgesel enjeksiyonu gerekebilir.

Diz ağrısına hızlı bakış

• Diz eklemi üç bölümden oluşur.
• Diz ağrısı, yaralanmalardan, aşınmadan, iltihaptan, enfeksiyonlardan ve nadiren tümörlerden kaynaklanıyor olabilir.
• Diz içinde ve çevresinde yer alan bağlarla tendonlar dizin dengede kalmasını sağlar.
• Bağ dokusuna uygulanacak cerrahi müdahale dikiş atılmasını, doku nakli yapılmasını veya sentetik doku nakli uygulanmasını gerektirebilir.
• Sıradan röntgen filmleriyle, menüsküs yırtıkları belirlenemez fakat kemik ya da diğer dokularda olası diğer problemlerin kontrolü sağlanabilir.
• Diz eklemi, eklem romatizması hastalıkları ve bağışıklık sistemine bağlı doku iltihaplanması durumuyla en sık karşılaşılan eklemdir.