• İçindekiler
• Nedir
• Belirtiler
• Teşhis
• Tedavi

Nedir

Epilepsi, beynin içindeki elektrik sinyallerindeki artışlardan kaynaklanan ve tekrarlayan nöbetlere neden olan bir bozukluktur. Epilepsisi olan bazı insanlar bir nöbet sırasında tamamen boş boş bakarken bazıları gerçek kasılmalar yaşar.
100 insandan yaklaşık 2’si yaşamda bir kere nedensiz bir nöbet yaşar. Ama tek bir nöbet epilepsi olduğunuz anlamına gelmez. Epilepsi teşhisi için genel olarak en az iki nedensiz nöbet gerekir.
Hafif nöbetler bile tedavi gerektirebilir çünkü araba kullanma ve yüzme gibi etkinlikler sırasında tehlikeli olabilirler. Genelde ilaçları ve bazen ameliyatı içeren tedavi, çoğunlukla nöbetlerin sıklığını ve yoğunluğunu kaldırır ya da azaltır. Epilepsili birçok çocuk sorunu yaşla birlikte aşabilir de.

Sebepler

Epilepsinin, soruna sahip kişilerin yaklaşık yarısında tanımlanabilir bir nedeni yoktur. Diğer yarıda, sorun birçok etmenden kaynaklanabilir.

• Genetik etki. Nöbet türünüzle kategorize edilen bazı epilepsi türleri ailelere uğrar, bu da onun genetik bir etki olduğu olasılığını artırır. Araştırmacılar bazı epilepsi türlerini belirli genlerle bağlantılandı ama 500 genin sorunla ilişkili olabileceği tahmin ediliyor. Birçok insan için, genler nedenin yalnızca bir parçasıdır, muhtemelen bir kişiyi nöbetleri tetikleyen çevresel durumlara daha yatkın hale getirir.
• Baş travması. Bir araba kazası veya travmatik başka bir yaralanma sırasın edinilen baş travması epilepsiye neden olabilir.
• Tıbbi bozukluklar. Beyne hasar veren inmeler veya kalp krizleri gibi olaylar da epilepsiye neden olabilir. İnme, 35 yaş üstündeki epilepsi vakalarının yarısından sorumludur.
• Demans. Demans (bunama) yaşlı yetişkinler arasında epilepsinin önde gelen bir sebebidir.
• Hastalıklar. Menenjit, AIDS ve viral ensefalit gibi hastalıklar epilepsiye neden olabilir.
• Doğum öncesi yaralanma. Doğumdan önce, bebekler annedeki bir enfeksiyondan, kötü beslenmekten veya oksijen azlığından kaynaklanan beyin hasarına yatkındırlar.
• Gelişimsel bozukluklar. Epilepsi bazen otizm veya down sendromu gibi başka gelişimsel bozukluklarla ilişkilendirilebilir.

Belirtiler

Epilepsi beyin hücrelerindeki anormal etkinlikten kaynaklandığı için nöbetler beynin koordine ettiği herhangi bir süreci etkileyebilir. Bir nöbet şunları üretebilir:

• Geçici kafa karışıklığı
• Yavaş yavaş heceleme
• Ellerle ayaklarda kontrol edilemez seğirme hareketleri
• Bilinç ve farkındalık kaybo

Belirtiler nöbetin türüne bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Çoğu vakada, epilepsisi olan kişi her seferinde aynı nöbet türüne sahip olmaya meyillidir, o yüzden belirtiler nöbetten nöbete benzer olacaktır.
Doktorlar çoğunlukla, anormal beyin etkinliğinin nasıl başladığına dayanarak merkezi veya genelleşmiş olarak sınıflandırılır.

Merkezi nöbetler
Nöbetler beynin yalnızca tek bir tarafındaki anormal etkinlikten kaynaklanıyor gibi göründüğünde bunlara merkezi veya kısmi nöbetler denir. Bu nöbetler iki kategoriye ayrılır:

• Basit merkezi nöbetler. Bu nöbetler bilinç kaybından sonuçlanmaz. Duyguları ve şeylerin görüşünüş, hissiyat, tat veya sesini değiştirebilirler. Vücudun bir kısmında, örneğin bir kol veya bacakta istemsiz kasılmayla ve spontane duyumsal belirtilere, örneğin karıncalanması, vertigo ve ışık çakmalarıyla da sonuçlanabilirler.
• Karmaşık merkezi nöbetler. Bu nöbetler bilinç veya farkındalığı değiştirerek uzun zaman boyunca farkındalığınızı kaybetmeye yol açabilirler. Karmaşık merkezi nöbetler genelde duraklayan ve amaçsız hareketlerle, örneğin el ovuşturma, çiğneme, yutkunma veya daireler halinde yürümekle sonuçlanır.

Genel nöbetler
Beynin tamamını içeriyor gibi görünen nöbetlere genel nöbetler denilir. Altı tür genel nöbet vardır:

• Absans nöbetler (petit mal). Bu nöbetler sabit ve belli belirsiz vücut hareketiyle tanımlanabilir ve kısa bir farkındalık kaybına yol açabilir.
• Tonik nöbetler. Bu nöbetler, genelde sırtınızdaki, kollarınızdaki ve bacaklarınızdaki kasların sertleşmesine ve yere düşmenize neden olabilir.
• Klonik nöbetler. Bu nöbet türleri, genelde kolları, boynu ve yüzü etkileyen ritmik, seğiren kas kasılmasıyla ilişkilendirilir.
• Miyoklonik nöbetler. Bu nöbetler genelde kollarınızla bacaklarınızda ani, kısa kasılmalar veya seğirmelerle ortaya çıkar.
• Atonik nöbetler. Düşme nöbetleri diye de bilinen bu nöbetler normal kas tonusunuzu kaybetmenize ve aniden düşmenize yol açar.
• Tonik-klonik nöbetler (grand mal). Nöbetler türleri arasında en şiddetlisi olan bu nöbetler, bilinç kaybı, vücut katılaşması ve titremeyle, bazen de idrar kaçırma ve dilinizi ısırmayla tanımlanır.

Doktora ne zaman gidilmeli
Aşağıdakilerden herhangi biri ortaya çıkarca acil tıbbi yardım isteyin:

• Nöbet beş dakikadan fazla sürüyor.
• Nöbet durduktan sonra nefes veya bilinç geri dönmüyor.
• Hemen ardından ikinci bir nöbet geliyor.
• Yüksek ateşiniz var.
• Sıcak çarpması yaşıyorsunuz.
• Hamilesiniz.
• Şeker hastasısınız.
• Nöbet sırasında kendinizi yaraladınız.

Nöbeti ilk defa yaşıyorsanız tıbbi yardım isteyin.

Risk faktörleri

Belirli faktörler epilepsi riskinizi artırabilir.

• Yaşınız. Epilepsinin başlangıcı en yaygın erken çocuklukta ve 65 yaşından sonra başlar ama sorun her yaşta ortaya çıkabilir.
• Cinsiyetiniz. Erkeklerde epilepsi oluşma riski kadınlardan biraz daha fazladır.
• Aile tarihçesi. Ailenizde epilepsi geçmişi varsa bir nöbet bozukluğu geliştirme riski altında olabilirsiniz.
• Baş yaralanmaları. Bu yaralanmalar birçok epilepsi vakasından sorumludur. Araba kullanırken hep emniyet kemeri kullanmakla ve bisiklet, kayak, motorsiklet veya baş yaralanması riski altındaki başka etkinlikleri yaparken kask takarak riskinizi azaltabilirsiniz.
• İnme ve başka damar hastalıkları. Bunlar, epilepsiyi tetikleyebilen beyin hasarına yol açabilirler. Böyle hastalıkların riskini azaltmak için bir dizi adım atabilirsiniz, örneğin alkol alımınızı kısıtlayabilirsiniz, sigaradan kaçınabilirsiniz, sağlıklı beslenebilir ve düzenli egzersiz yapabilirsiniz.
• Beyin enfeksiyonları. Beyinde veya omurilikte yangıya neden olan menenjit gibi enfeksiyonlar epilepsi riskinizi artırabilir.
• Çocuklukta uzun nöbetler. Çocukluktaki yüksek ateşler bazen sonraki yaşamda, özellikle epilepsi tarihçesi olan bir ailenin fertlerinde uzun nöbetler ve ardından epilepsiyle ilişkilendirilebilir.

Komplikasyonlar

Belli zamanlarda nöbet geçirmek kendinize ve başkalarına tehlikeli olan koşullara yol açabilir:

• Düşmek. Bir nöbet sırasında düşerkeniz başınızı yaralayabilir veya bir kemik kırabilirsiniz.
• Boğulmak. Epilepsiniz varsa yüzerken veya banyo yaparken boğulma riskiniz toplumun geri kalanından 13 kat daha fazladır.
• Araba kazaları. Gerek farkındalık kaybına gerekse  kontrol kaybına neden olan bir nöbet, araba kullanıyorsanız veya başka bir alette işlem yapıyorsanız tehlikeli olabilir. Birçok ülkede, nöbetleri kontrol etme becerinizle ilişkili ehliyet kısıtlamaları vardır ve araba kullanmanıza izin verilmeden önce, üç aydan iki yıla kadar, nöbetsiz geçirdiğiniz minimum bir süre uygular.
• Hamilelik komplikasyonları. Hamilelik sırasında nöbetler hem anne hem de bebek için tehlike teşkil eder ve bazı anti epileptik ilaçlar doğum kusurları riskini artırır. Epilepsiniz varsa ve hamile kalmayı düşünüyorsanız hamileliğiniz planlarken doktorunuzla konuşun. Epilepsili birçok kadın hamile kalıp sağlıklı bir bebek doğurabilir. Hamilelik sırasında dikkatle gözetim altında tutulmalısınız, ilaç ayarlanması gerekebilir. Doktorunuzla hamileliğinizi planlamak için çalışmanız önemlidir.
• Duygusal sağlık sorunları. Epilepsili insanlar psikolojik sorunlara, özellikle depresyon, kaygı ve bazı uç vakalarda intihara daha yatkındırlar. Bu, durumun kendisinin yanı sıra ilaç yan etkileriyle de baş etmenin zorluklarına bağlı olabilir.
• Epilepsiden kaynaklanan başka yaşamı tehdit eden komplikasyonlar nadirdir ama ortaya çıkar:
• Kesintisiz epilepsi. Bu durum, beş dakikadan uzun süreli bir nöbet etkinliği halindeyseniz veya aralarında tam bilinç kazanmaksızın sık sık nöbet yaşıyorsanız meydana gelir. Kesintisiz epilepsisi olan kişilerin kalıcı beyin hasarı ve ölüm riski vardır.
• Epilepside ani açıklanamayan ölüm. Kötü kontrol edilen epilepside küçük de olsa ani açıklamayan ölüm riski vardır. Toplamda epilepsili 1000 kişiden 1’inden azı bundan ölür ama nöbetleri tedaviyle kontrol edilemeyen kişiler arasında daha yaygındır. Epilepside ani açıklanamayan ölüm riski, genel tonik-klonik nöbetler sık olduğunda özellikle yükselir ve bir yıllık sürede risk 100 kişide yaklaşık 1 kişi kadar yüksek olabilir.

Teşhis

Doktor epilepsiyi teşhis etmek için nörolojik testlerden MRI taramaları gibi görüntüleme tekniklerine kadar bir dizi test kullanabilir.

• Nörolojik ve davranışsal muayene. Doktorunuz motor becerilerinizi, davranış ve zeka kapasitenizi test edip nöbetlerin sizi nasıl etkilediğine bakabilir.
• Kan testleri. Doktorunuz enfeksiyon, elektrolit dengesizliği, anemi veya şeker hastalığı belirtilerini kontrol etmek için kan örneği alabilir.
• Doktorunuz beyindeki anormallikleri tespit etmek için testler de önerebilir. Bunlar:
• Elektroensefalogram (EEG). Bu, epilepsiyi teşhis etmeye yardımcı en yaygın testtir. Bir EEG, kafatasınıza yapışkan benzeri bir maddeyle geçici olarak tutturulan elektrotlarla beyninizdeki elektrik etkinliği kaydeder. Epilepsiniz varsa, beyin dalgalarınızın normal düzeninde değişiklikler yaşamak yaygındır. Doktorunuz, geçirdiğiniz nöbetlerin türünü görmek için nöbeti kaydetme umuduyla sizin uyanıkken ve uykuda bir EEG’nizi yürütürken sizi videoda izlemek isteyebilir. Bazen doktorunuz siz test edilirken bir nöbeti tetikleyecek bir şey yapmak, örneğin önceki gece çok az uyumanızı istemek zorunda kalacaktır.
• Bilgisayarlı tomografi (BT). İlk nöbetle acil servise giderseniz BT taraması yapılabilir çünkü genelde kolayca bulunabilen bir testtir. BT makineleri, beyninizin ve kafatasınızın kesitsel görüntülerini edinmek için bir röntgen türü kullanır. BT taramaları, nöbetlerinize yol açabilecek tümör, kanama veya kist gibi beyin anormalliklerini açığa çıkarabilir.
• Manyetik rezonans görüntüleme (MRI). MRI, BT taramasıyla hemen hemen aynı türde ama çok daha detaylı bilgi sağlar. MRI, beyninizin ayrıntılı görüntülerini üretmek için radyo dalgaları ve güçlü bir manyetik alan kullanır. MRI’ler nöbetlerinize neden olabilecek beyin anormalliklerini açığa çıkarır.
• Fonksiyonel MRI (fMRI). Fonksiyonel MRI, beyninizin özel kısımları çalışırken meydana gelen kan akışındaki değişiklikleri ölçer. Doktorlar genelde ameliyattan önce bir fMRI kullanarak konuşma gibi önemli işlevlerin tam yerlerini tespit ederler, böylece cerrahlar ameliyat sırasında bu yerlere zarar vermekten kaçınabilirler.
• Pozitron emisyon tomografisi (PET). PET, beynin etkin bölgelerini görüntüleyip anormallikleri tespit ermek için damara enjekte edilen az miktarda düşük doz radyoaktif madde kullanır.
• Tek foton emisyon bilgisayarlı tomografi (SPECT). Bu tür test esas olarak bir MRI ve EEG yapıldığında beyninizde nöbetlerin kaynakladığı yer tespit edilmemişse kullanılır. SPECT testi, damara enjekte edilerek nöbetler sırasında beyninizdeki kan dolaşımının ayrıntılı, 3 boyutlu haritasını yaratabilen küçük miktarda düşük dozlu radyoaktif metal kullanır.
• Nöropsikolojik testler. Bu test grubu IQ, hafıza ve konuşma değerlendirmelerini içerir. Bunlar doktorun nöbetlerin nereden kaynaklandığını tespit etmelerine yardımcı olur. Bu tür test, rutin olarak epilepsi ameliyatından önce yapılır.

Tedavi

Doktorlar genelde epilepsiyi ilaçla tedavi etmekle başlarlar. Bu işe yaramazsa ameliyat veya başka bir tedavi önerebilirler.

İlaç
Epilepsili birçok insan, tek bir epilepsi önleyici ilaç kullanarak nöbetlerden kurtulabilir. Başka kişiler nöbetlerinin sıklığı ve şiddetini azaltabilirler. İlaçla kontrol edilen epilepsisi olan çocukların yarısından fazlası sonunda ilaçları bırakıp nöbetsiz yaşayabilirler. Birçok yetişkin de nöbetsiz bir iki yıldan sonra ilaca devam etmeyebilir.
Doğru ilacı ve dozu bulmak karmaşık olabilir. Doktorunuz muhtemelen önce nispeten düşük dozda tek bir ilaç reçete eder ve nöbetleriniz iyileşene kadar dozu yavaş yavaş artırır.
Bütün nöbet önleyici ilaçların bazı yan etkileri vardır. Hafif yan etkiler şunlardır:

• Yorgunluk
• Baş dönmesi
• Kilo artışı
• Kemik yoğunluğunun kaybı
• Cilt döküntüleri
• Koordinasyon kaybı
• Konuşma sorunları

Daha ciddi ama yaygın yan etkiler şunlardır:

• Depresyon
• İntihar düşünceleri ve davranışları
• Ağır döküntü
• Pankreas veya karaciğer gibi belli organlarda yangı

İlaçla mümkün olan en iyi nöbet kontrolünü edinmek için:

• İlaçları tam olarak reçete edildiği gibi alın.
• İlacınızın patent dışı bir versiyonuna geçmeden veya başka reçeteli ilaçlar, reçetesiz ilaçlar veya bitkisel tedaviler almadan önce her zaman doktorunuzla görüşün.
• Doktorunuzla konuşmadan ilacınızı asla bırakmayın.
• Davranışlarınızda yeni veya artan depresyon hissi, intihar düşünceleri, ruh halinizde veya davranışlarınızda olağandışı değişimler fark ederseniz hemen doktorunuza bildirin.

Epilepsi teşhisi yeni konulan bütün insanların en azından yarısı, ilk ilaçlarıyla nöbetlerden kurtulacaktır. Epilepsi ilaçları tatmin edici sonuçlar sağlamazsa doktorunuz ameliyat veya başka tedaviler önerebilir.

Ameliyat
Ameliyat en yaygın olarak, testler nöbetlerinizin beyninizin konuşma, dil veya duyma gibi hayati işlevlerini engellemeyen küçük, iyi tanımlanmış bir alanından kaynaklandığını gösterdiğinde yapılır. Bu tür ameliyatlarda, doktorunuz beynin nöbetlere neden olan alanını kaldırır.
Nöbetleriniz beyninizin çıkarılamayacak bir bölgesinden kaynaklanıyorsa doktorunuz, cerrahların beyninize bir dizi kesik attığı farklı bir ameliyat çeşidi önerebilir. Bu kesikler, nöbetleri beynin başka bölgelerine sıçramasını engellemek üzere tasarlanır.
Birçok insanın başarılı bir ameliyattan sonra nöbetleri önlemeye yardımcı olmak için bazı ilaçlara gerek duymayı sürdürmesine rağmen, daha az ilaç alabilir ve dozajlarınızı azaltabilirsiniz. Az sayıda vakada, epilepsi ameliyatı bilişsel yeteneklerinizin kalıcı olarak değişmesi gibi komplikasyonlara yol açabilir. Cerrahınızla deneyimi, düşündüğünüz işlemin başarı oranları ve komplikasyon oranlarını konuşun.

Terapiler

• Vagus siniri stimülasyonu. Bu terapi, vagus sinir stimülatörü denilen, geçici kalp pili gibi göğsünüzde cildin altına takılan bir cihaz içerir. Simulatörün kabloları boynunuzdaki vagus sinirinin etrafına dolanır. Pille çalışan cihaz vagus siniri yoluyla beyne kısa elektrik şokları gönderir. Bunun nöbetleri nasıl engellediği açık değil ama cihaz nöbetleri %20-40 azaltabilir ve kişilerin %5’inde nöbetleri tamamen kontrol edebilir. Çoğu insanın yine de epilepsi önleyici ilaç kullanmaları gerekir. Vagus siniri stimülasayonun yan etkileri ses kısıklığı, boğaz ağrısı, öksürme, nefes darlığı, karıncalanma ve kas ağrısıdır.
• Ketojenik diyet. Bazı epilepsili çocuklar, yağ oranı yüksek ve karbonhidrat oranı düşük olan katı bir diyet sürdürerek nöbetlerini azalmabilmişlerdir. Ketojenik diyet adı verilen bu diyet, vücudun enerji için karbonhidratlar yerine yağları yakmasına yol açar. Bazı çocuklar, birkaç yıl sonra ketojenik diyeti bırakabilir ve nöbet geçirmezler.

Siz veya çocuğunuz ketojenik diyeti düşünüyorsanız doktorunuza danışın. Çocuğunuzun diyet yaparken yetersiz beslenmediğinden emin olmanız önemlidir. Ketojenik bir diyetin yan etkileri dehidrasyon, kabızlık, besinsel eksiklerden dolayı yavaşlayan büyüme ve kanda ürik asit oluşumudur. Diyet uygun şekilde ve tıbbi olarak gözetim altında yapılırsa bu yan etkiler yaygın görülmez.

Yaşam tarzı

Durumunuzu anlamak onu kontrol etmenize yardımcı olabilir.

• İlacınızı doğru şekilde alın. Dozaj düzeylerinizi düzenlemeyi üstlenmeyin. Bunun yerine bir şeylerin değişmesi gerektiğini hissettiğinizi doktorla konuşun.
• Yeterince uyuyun. Uykusuzluk nöbetlerin güçlü bir tetikleyicisidir. Her gece yeterince dinlendiğinizden emin olun.
• Tıbbi alarm kolyesi takın. Bu, acil servis çalışanlarının sizi nasıl doğru tedavi edeceğini bildirecek. Ek olarak, stresi kontrol etmek, alkollü içkileri kısıtlamak ve sigaradan uzak durmak gibi sağlıklı yaşam seçimleri yapın.

Destek

Kontrol edilmeyen nöbetler ve onların yaşamınıza etkileri bazen bunaltıcı gelebilir veya depresyona yol açabilir. Epilepsinin sizi sıkmasına izin vermemeniz önemli. Yine de etkin, sosyal bir yaşam sürebilirsiniz. Başa çıkmak için:

• Kendinizi, arkadaşlarınızı ve ailenizi epilepsi hakkımda eğitin ki sorunu anlasınlar.
• İnsanların olumsuz tepkilerini görmezden gelmeye çalışın. Bu, epilepsi hakkında bir şeyler öğrenmenizi sağlar, böylece hastalık hakkında yanlış kanılara karşı gerçekleri öğrenirsiniz. Espri anlayışınızı korumaya çalışın.
• Mümkün olduğunca bağımsız yaşayın. Yani, mümkünse işe devam edin. Nöbetleriniz yüzünden araba kullanamıyorsanız size yakın toplu taşıma seçeneklerini değerlendirin.
• Sevdiğiniz ve birlikte rahat ettiğiniz bir doktor bulun.
• Bir nöbet geçireceksiniz diye endişe etmeyin.

Nöbetleriniz evinizin dışında çalışamayacağınız kadar şiddetliyse üretken ve insanlarla bir arada hissetmenin yolları vardır. Bunlar:

• Özel bir beceri, örneğin bilgisayar programlama gibi özel bir yetenek geliştirerek evden çalışın.
• Hobi geliştirin veya hobilere katılın, internetten aynı şeylere ilgi duyan başka insanlarla bağlantı kurun.
• Arkadaşlık geliştirmeye çalışın  ve başka kişilerle iletişim kurun.
• Gönüllü olun. Bazen başkalarına yardım etmek kendinize yardım etmenin en iyi yoludur.

Çalıştığınız ve birlikte yaşadığınız kişilere, onlarlayken nöbet geçirirseniz diye nöbetle nasıl baş edileceğini doğru şekilde anlatın. Bunlar:

• Kişiyi bir tarafa hafifçe çevirin.
• Başının altına yumuşak bir şey koyun.
• Sıkı boyun bağlarını gevşetin.
• Kişinin ağzına parmaklarınızı veya başka bir şeyi sokmaya çalışmayın. Bir nöbet sırasında kimse dilini yutmamıştır, bu fiziksel olarak imkansızdır.
• Nöbet geçiren birini zorlamaya kalkmayın.
• Kişiye bağırarak veya onu sarsarak kişiyi ayıltmaya çalışmayın.
• Kişi hareket ediyorsa tehlikeleri nesneleri etraftan kaldırın.
• Tıbbi personel ulaşana kadar kişiyle kalın.
• Kişiyi yakından izleyin ki olanlar hakkında ayrıntı verebilesiniz.
• Saatinizle nöbet sürelerini tutun.
• Sakin olun ve yakındakileri sakinleştirin.