• İçindekiler
• Nedir
• Belirtileri
• Muayene
• Nedenleri
• Türleri
• Risk Faktörleri
• Komplikasyonlar
• Hazırlık
• Testler
• Tedavi
• Hastalıkla Yaşama
• Önleme

Nedir

Taşikardi, kalp atımının normalden hızlı olmasıdır. Sağlıklı bir yetişkinin kalbi, istirahat halindeyken dakikada 60 ila 100 kez atar. Taşikardiniz varsa, kalbin üst odacıklarındaki veya alt odacıklarındaki ya da her ikisindeki hız, anlamlı bir şekilde artar.

Kalp hızı, kalp dokusu boyunca gönderilen elektrik sinyalleriyle kontrol edilir. Taşikardi, kalpteki bir anomalinin elektrik sinyallerini bozarak hızlanmasına neden olmasıyla ortaya çıkar.

Bazı vakalarda taşikardi, hiçbir belirtiye veya komplikasyona neden olmayabilir. Oysa taşikardi normal kalp fonksiyonunu ciddi bir şekilde aksatabilir, felç riskini artırabilir, ani kalp durmasına veya ölüme yol açabilir.

Tedaviler hızlı kalp atımının kontrol edilmesine veya taşikardiye katkıda bulunan hastalıkların yönetilmesine yardımcı olabilir.

Belirtileri

Belirtiler

Kalbinizin hızı çok fazla olduğunda, vücudunuzun geri kalanına etkili bir şekilde kan pompalayamayabilir, organlarınızı ve dokularınızı oksijenden mahrum bırakabilir. Bu durum, aşağıdaki taşikardi belirtilere yol açabilir:

• Baş dönmesi
• Nefes darlığı
• Dengeyi kaybetme
• Hızlı kalp atımı
• Kalp çarpıntıları; koşan, rahatsız veya düzensiz kalp atımı veya göğüste bir ”çırpınma” hissi.
• Göğüs ağrısı
• Bayılma (sinkop)

Taşikardili bazı insanların hiçbir belirtileri olmaz ve durum ancak fiziksel muayene veya elektrokardiyogram denilen kalbi izleme testinde ortaya çıkar.

Muayene

Doktor Ne Zaman Gitmeli?

Bir dizi durum, hızlı kalp atımına ve taşikardi belirtilerine neden olabilir. Çabuk, doğru teşhis ve uygun tedavi önemlidir. Sizde veya çocuğunuzda taşikardi belirtileri varsa doktorunuzla görüşün.

Bayılıyorsanız, nefes alıp vermekte zorlanıyorsanız veya birkaç dakikadan fazla süren göğüs ağrınız varsa, acil yardım alın; 112’yi veya bölgedeki bir hastanenin acil servis numarasını arayın. Bu belirtileri yaşayan başka biriyse, onun için de acil yardımı arayın.

Nedenleri

Nedenler

Taşikardiye, kalbin pompalama eyleminin ritmini kontrol eden normal elektrik uyarılarını bozan bazı faktörler neden olur. Kalbin elektrik sisteminde ortaya çıkan bu sorunlara birçok şey neden olabilir veya katkıda bulunabilir. Bu faktörler arasında şunlar vardır: 

• Kalp dokularının, kalp hastalığından dolayı gördüğü hasar
• Kalpte doğuştan var olan anormal elektrik yolları (konjenital)
• Kalbin hastalığı veya konjenital anomalisi
• Yüksek tansiyon
• Sigara kullanmak
• Aşırı alkol tüketimi
• Aşırı kafein tüketimi
• İlaçlara ters tepki
• Keyfi uyuşturucuların, mesela kokainin suistimali
• Elektrolitlerin, elektrik uyarılarının yürütülmesi için gerekli mineral türünden maddelerin dengesizliği
• Aşırı aktif tiroid (hipertiroidizm)

Bazı vakalarda taşikardinin tam nedeni belirlenemeyebilir.

Kalbin elektrik devresi

Kalbiniz dört odacıktan oluşmuştur: İki üst odacık (atriyumlar) ve iki alt odacık (ventriküller). Kalbinizin ritmi, normalde sağ atriyumda bulunan doğal bir peysmekır (sinüs düğümü) tarafından kontrol edilir. Sinüs düğümü, her bir kalp atımını başlatan elektrik uyarılarını üretir.

Sinüs düğümünden yollanan elektrik uyarıları, atriyumlar boyunca yolculuk eder, atriyum kaslarının kasılmasını ve ventriküllere kan pompalamasını sağlar. Elektrik uyarıları daha sonra atriyoventrüküler düğüm (AV düğümü) denilen bir hücre kümesine gelir; genellikle sinyallerin atriyumdan ventriküllere tek gidiş yolu budur.

AV düğümü, elektrik sinyalini ventriküllere göndermeden önce yavaşlatır. Bu ufak gecikme, ventriküllerin kanla dolmasına olanak verir. Elektrik uyarıları ventriküllerin kaslarına ulaştığında, bu kaslar kasılarak ventriküllerin akciğerlere veya vücudun kalanına kan pompalamalarını sağlar.

Türleri

Taşikardi Tipleri

Taşikardi, elektrik sinyallerinde ortaya çıkan bir sorun yüzünden, normalden hızlı kalp atımının gerçekleşmesidir. Taşikardinin yaygın tipleri arasında aşağıdakiler bulunur:

• Atriyal fibrilasyon, atriyumdaki kaotik elektrik uyarılarının neden olduğu hızlı kalp atımıdır. Bu sinyaller atriyumun hızlı, koordinasyonsuz, güçsüz kasılmalarına yol açar. Kaotik elektrik sinyalleri AV düğümünü bombardımana tutar, genellikle ventriküllerde düzensiz, hızlı bir ritme neden olur. Atriyal fibrilasyon krizleri birkaç saatten birkaç güne kadar sürebilir. Bazı krizler tedavi edilmezse sona ermez.

Atriyal fibrilasyonu olan çoğu insanda, kalp hastalığı veya yüksek tansiyon gibi durumlarla ilgili kalbin bazı yapısal anomalileri vardır. Atriyal fibrilasyona katkıda bulunabilen diğer faktörler arasında, kalp kapakçığı bozukluğu, hipertiroidizm veya aşırı alkol tüketimi bulunur.

• Atriyal çarpıntı, atriyumun içindeki düzensiz devrenin neden olduğu, çok hızlı ama düzensiz kalp atımıdır. Hızlı atım, atriyumun güçsüz kasılmasıyla sonuçlanır. AV düğümüne giren hızlı sinyaller, hızlı ve bazen düzensiz ventriküler hıza yol açar. Atriyal çarpıntı krizleri de, birkaç saatten birkaç güne kadar sürebilir veya tedavi edilmezse ısrarcı olabilir.

Kalp hastalığının çeşitli biçimleri, atriyal çarpıntının başlamasına katkıda bulunabilir. Ya da bu durum, bazen kalp ameliyatının bir komplikasyonudur. Atriyal çarpıntı yaşayan insanlar, sık sık atriyal fibrilasyon da yaşarlar.

• Supraventriküler taşikardiler (SVT’ler), ventriküllerin üzerinden bir yerden başlar. SVT’ler, örtüşen sinyaller halkası yaratan ve genellikle doğuştan var olan kalpteki anormal devreden kaynaklanır. Krizler birkaç saniyeden birkaç saate kadar sürebilir.

SVT’nin bir çeşidinde, AV düğümündeki bir anomali, elektrik sinyalini ikiye “bölebilir” ve bir sinyali ventrüküllere ve diğerini tekrar atriyuma gönderir. Bir diğer yaygın anomaliyse, atriyumdan ventriküllere AV düğümünü es geçerek giden fazladan bir elektrik yolunun varlığıdır. Bu, bir sinyalin bir yoldan aşağı, diğer yoldan yukarı gitmesiyle sonuçlanabilir. Wolff-Parkinson-White, fazladan bir yolun başrolü oynadığı en yaygın bozukluktur.

• Ventriküler taşikardi, ventriküllerdeki anormal elektrik sinyallerinden kaynaklanan hızlı atımdır. Hızlı atım, ventrüküllerin dolmasına ve etkili birşekilde kasılıp vücuda yeterli kanı pompalamasına izin vermez. Ventriküler taşikardi çoğunlukla yaşamı tehdit eden acil bir tıbbi durumdur.

Ventriküler taşikardi önceki bir kalp krizinden veya kalp kası hastalığından (kardiyomiyopati) ötürü kalp kasının uğradığı hasarla ilişkilidir.

• Ventriküler fibrilasyon hızlı, kaotik elektrik uyarıları sonucunda, ventriküllerin vücuda gerekli kanı pompalamak yerine etkisiz bir şekilde titreşmesiyle gerçekleşir. Ventriküllerin bu kötü çalışması, eğer dakikalar içerisinde kalp normal ritmine döndürülmezse, ölümle sonuçlanır.

Ventriküler fibrilasyon yaşayan çoğu insanda, altta yatan bir kalp hastalığı vardır ve yıldırım çarpması gibi ciddi bir travma yaşamışlardır.

Risk Faktörleri

Risk faktörleri

Kalbi zorlayan veya kalp dokusuna zarar veren herhangi bir durum, taşikardi riskinizi artırabilir. Yaşam tarzı değişiklikleri veya tıbbi tedavi, aşağıdaki faktörlerle ilişkili riski azaltabilir:

• Kalp hastalığı
• Yüksek tansiyon
• Sigara içmek
• Aşırı alkol tüketimi
• Aşırı kafein tüketimi
• Uyuşturucu kullanımı
• Psikolojik stres veya anksiyete

Diğer risk faktörleri

Taşikardi riskini artırabilen diğer risk faktörleri arasında şunlar vardır:

• Yaş. Kalbin yaşla eskimesi, taşikardiye yakalanma olasılığınızı artırır.
• Aile. Ailenizde taşikardi veya diğer kalp ritm bozuklukları öyküsü varsa, taşikardi riskiniz yükselir.

Komplikasyonlar

Komplikasyonlar

Taşikardilerin komplikasyonlarının şiddeti, taşikardinin tipi, hızlı kalp atımının hızı ve süresi ve diğer kalp rahatsızlıklarının mevcudiyeti gibi faktörlere bağlı olarak değişebilir. Olası komplikasyonlar arasında şunlar vardır:

• Felce veya kalp krizine neden olabilen kan pıhtıları
• Kalbin yeterli kan pompalayamaması (kalp yetmezliği)
• Sık bayılma nöbetleri
• Genellikle ventriküler taşikardi veya ventriküler fibrilasyonla ilişkili ani ölüm

Hazırlık

Randevuya hazırlanmak

İster ilk önce aile doktorunuzla görüşün isterse acil yardım alın; muhtemelen tam bir tanısal değerlendirme yapılmak üzere, bir kalp uzmanına havale edilirsiniz.

Mümkünse, size moral destek verebilecek ve sizin yeni bilgileri aklınızda tutmanıza yardım edebilecek bir aile üyesi veya arkadaşınızın da sizinle gelmesini sağlayın. Araştırılması gereken pek çok şey olabileceğinden, mümkün olduğunca hazırlıklı olmak faydalı olacaktır.

Ne yapabilirsiniz?

Doktorunuzla paylaşmak isteyebileceğiniz şeylerin önceden listesini yapın. Listenizde şunlar bulunmalıdır:

• Kalbinizle alakasız gibi görünenler de dahil yaşadığınız belirtiler
• Önemli herhangi bir stres veya yakın tarihli yaşam değişiklikleri de dahil, kişisel bilgiler
• Vitaminler veya takviyeler dahil ilaçlar
• Doktorunuza sorulacak sorular

Sorularınızı, sürenizin kısıtlı olmasını gözönünde bulundurarak, en önemli olandan daha az önemli olana doğru sıralayın. Doktorunuza sorabileceğiniz temel sorular şunlardır:

• Hızlı kalp atımıma neden olan ne olabilir?
• Ne çeşit testler yaptırmam lazım?
• Seçilecek en iyi yol hangisi?
• Kalp rahatsızlığım ne çeşit riskler yaratıyor?
• Kalbimi nasıl izleyeceğiz?
• Diğer rahatsızlıklarım veya aldığım ilaçlar kalp sorunumu nasıl etkileyecek?
• Faaliyetlerimi kısıtlamalı mıyım?
• Yanımda götürebileceğim broşürler veya basılı malzemeler var mı? Hangi web sitelerini ziyaret etmemi tavsiye edersiniz?

Doktorunuza sormak için hazırladığınız sorulara ilaveten anlamadığınız bir şeyi randevunuz sırasında sormakta tereddüt etmeyin.

Doktordan ne beklemeli?

Doktorunuz, muhtemelen size bir dizi soru soracaktır. Yanıt vermeye hazırlıklı olmak, üzerinde daha fazla zaman harcamak istediğiniz konular için size süre sağlayacaktır. Doktorunuz şunları sorabilir:

• Belirtileri ilk defa ne zaman yaşamaya başladınız?
• Hızlı kalp atımı krizlerini ne sıklıkla yaşadınız?
• Ataklar ne kadar sürdü?
• Herhangi bir şey; egzersiz, stres, kafein, krizleri tetikliyor ya da kötüleştiriyor gibi mi?
• Sigara kullanıyor musunuz?
• Ne kadar alkol veya kafein tüketiyorsunuz?
• Uyuşturucu kullanıyor musunuz?
• Yüksek tansiyon, yüksek kolesterol veya dolaşım sisteminizi etkileyebilen diğer durumlar için tedavi görüyor musunuz?
• Bu durumlar için hangi ilaçları alıyorsunuz ve bunları reçetelendikleri gibi mi alıyorsunuz?

Testler

Testler ve teşhis

Doktorunuz, belirtileriniz hakkındaki sorulara verdiğiniz yanıtlar, fiziksel muayene ve kalp testlerine göre, belli bir taşikardinin teşhisini yapabilir. Yaygın testler arasında şunlar bulunur:

Elektrokardiyogram (EKG)

Elektrokardiyogram (EKG veya ECG olarak da bilinir), taşikardinin teşhis edilmesinde başlıca araçtır. EKG kalbinize yol alırken, elektrik sinyallerini kaydetmek için göğsünüze ve kollarınıza tutturulmuş küçük sensörler (elektrotlar) kullanır. Doktorunuz ne tür taşikardiniz olduğunu ve kalbinizdeki anomalilerin hızlı kalp atımına nasıl katkıda bulunabildiğini belirlemek için, bu sinyaller arasındaki kalıplara bakar.

Doktorunuz, kalp hızınız hakkında daha fazla bilgi almak için, evde taşınabilir EKG cihazları kullanmanızı isteyebilir. Bu cihazlar şunlardır:

• Holter monitörü. Bu taşınabilir EKG cihazını cebizinde taşıyabilir, belinize veya omuzunuza takabilirsiniz. Kalbinizin 24 saatlik faaliyetini kaydeder ve doktorunuzun kalp ritmlerinize daha uzun bir süre bakmasını sağlar. Doktorunuz muhtemelen aynı 24 saat için, bir günlük tutmanızı da isteyecektir. Günlüğünüze, yaşadığınız herhangi bir belirtiyi ve gerçekleştiği saati yazacaksınız.
• Olay kaydedici. Bu taşınabilir EKG cihazı, birkaç hafta veya ay boyunca kalp faaliyetiniz izlemek için kullanılır. Cihazı, yalnız hızlı kalp atımı belirtileri yaşadığınızda etkinleştirirsiniz. Belirtileri hissettiğinizde bir düğmeye basarsınız ve önceki birkaç dakika ile bunu takip eden birkaç dakikanın EKG şeridi kaydedilir. Bu, doktorunuzun belirtileriniz sırasında kalp ritminizi belirlemesini sağlar.

Elektrofizyolojik test

Doktorunuz teşhisi doğrulamak veya kalbinizin devresinde sorunlarınızın konumunu belirlemek için, elektrofizyolojik testi tavsiye edebilir. Bu test sırasında, uçlarında elektrotlar bulunan ince, esnek tüpler (kateterler) damarlarınızdan kalbinizdeki çeşitli noktalara takılır. Elektrotlar yerlerine oturduklarında, her bir atım sırasında elektrik uyarılarının yayılımının haritasını kesin olarak saptayabilir ve devrenizdeki anomalileri tespit edebilir.

Eğik masa testi

Bu test, doktorunuzun, taşikardinizin bayılma nöbetlerine nasıl katkıda bulunduğunu daha iyi anlamasını sağlar. Dikkatli izleme altındayken size taşikardi nöbeti başlatan bir ilaç verilir. Özel bir masaya uzanırsınız ve daha sonra masa, sanki ayakta duruyormuşsunuz gibi doğrultulur. Doktorunuz kalbinizin ve sinir sisteminizin pozisyondaki bu değişikliklere nasıl yanıt verdiğini gözler.

İlave testler

Kardiyoloji uzmanı, taşikardiye katkıda bulunan altta yatan nedenleri teşhis etmek ve kalbinizn durumunu değerlendirmek için ilave testler isteyebilir.

Tedavi

Tedavi ve ilaçlar

Taşikardide tedavinin amaçları, hızlı kalp atımını yavaşlatmak, gelecekteki atakları engellemek ve komplikasyonları en aza indirmektir.

Hızlı kalp atımını durdurmak

Hızlı bir kalp atımı, kendi kendini düzeltebilir ve basit fiziksel hareketlerle kalp hızınızı yavaşlatabilirsiniz. Kalp atımınızı yavaşlatmak için, aynı zamanda ilaçlara veya diğer tıbbi tedavilere de ihtiyacınız olabilir. Kalp atımınızı yavaşlatmanın yolları arasında şunlar vardır:

• Vagal manevralar. Doktorunuz, hızlı kalp atımı krizi sırasında sizden vagal manevra denilen bir hareketi yapmanızı isteyebilir. Vagal manevralar kalp atımınızı düzenlemeye yardım eden vagus sinirini etkiler. Manevralar arasında öksürmek, sanki bağırsaklarınızı boşaltıyormuşsunuz gibi ıkınmak ve yüzünüze bir buz torbası koymak bulunur.
• İlaçlar. Vagal manevralar hızlı kalp atımını durdurmazsa, normal kalp hızını geri getirmek için anti aritmik ilaçların enjekte edilmesi gerekebilir. Bu ilacın enjeksiyonu hastanede yapılır. Doktorunuz ayrıca, anti aritmik ilacın flecainide veya propafenon gibi hap versiyonunu da, vagal manevralara yanıt vermeyen bir hızlı kalp atımı krizinde kullanmanız için tavsiye edebilir.
• Kardiyoversiyon. Bu işlemde, göğsünüzdeki pedallar veya bantlarla kalbinize şok uygulanır. Akım kalbinizdeki elektrik uyarılarını etkiler ve normal ritmi geri getirir. Kardiyoversiyon, genel olarak acil müdahale gerektiğinde veya manevralar ve ilaçlar etkisiz kaldığında uygulanır.

Hızlı kalp atımı krizlerini önlemek

Aşağıdaki tedavilerle, taşikardi ataklarını önlemek veya yönetmek mümkün olabilir.

• Radyofrekans kateter ablasyonu. Bu işlem en çok, artan kalp hızından ekstra bir elektrik yolu sorumlu olduğunda kullanılır. Bu işlemde kateterler damarlardan kalbinize takılır. Kateter uçlarındaki elektrotlar, fazla elektik yolunu hasara uğratmak (ablasyon) ve elektrik sinyallerini göndermesini engellemek için ısıtılır. Bu işlem özellikle supraventriküler taşikardide oldukça etkilidir. Radyofrekans ablasyonu ayrıca, atriyal fibrilasyon ve atriyal çarpıntıyı tedavi etmek için de kullanılır.
• İlaçlar. Anti aritmik ilaçlar düzenli olarak alındıklarında, hızlı kalp atımını önleyebilir. Alternatif veya anti aritmik ilaçların yerine verilebilen diğer ilaçlar diltiazem ve verapamil gibi kalsiyum kanal blokerları veya propranolol ve esmolol gibi beta blokerlerdir.
• Vücuda yerleştirilen kardiyoverter-defibrilatör. Yaşamı tehdit eden taşikardi krizi riski taşıyorsanız, doktorunuz vücuda yerleştirilen kardiyoverter-defibrilatör (ICD) tavsiye edebilir. Bir cep telefonu büyüklüğündeki cihaz, cerrahi olarak göğsünüze yerleştirilir. ICD sürekli olarak kalp atımınızı izler, kalp hızında yükselmeyi algılar ve normal kalp hızını geri getirmek için, hassas bir şekilde kalibre edilmiş elektrik şokları gönderir.
• Ameliyat. Fazla elektrik yolunu yok etmek için, bazı vakalarda açık kalp ameliyatı gerekli olabilir. Maze işlemi denilen bir başka ameliyat türünde, cerrah kalp dokusunda iyileşme dokusu kalıbı veya labirenti oluşturmak üzere küçük kesikler açar. İyileşme dokusu elektriği geçirmeyeceğinden, bazı taşikardi türlerine neden olan başıboş elektrik uyarılarına müdahale eder. Ameliyat, genellikle diğer tedavi seçenekleri işe yaramadığında veya bir başka kalp bozukluğunu tedavi etmek için ameliyat gerektiğinde kullanılır.

Kan pıhtılarını önlemek

Taşikardili bazı insanların, felç veya kalp krizine neden olabilen kan pıhtısı geliştirme riskleri yüksektir. Doktorunuz riski azaltmak için kanı sulandırıcı bir ilaç verebilir.

Altta yatan hastalığı tedavi etmek

Taşikardiye bir başka sağlık sorunu katkıda bulunuyorsa (örneğin bir çeşit kalp hastalığı veya hipertiroidizm), altta yatan sorunun tedavi edilmesi taşikardi ataklarını önleyebilir veya en aza indirebilir.

Hastalıkla Yaşama

Başa çıkma ve destek

Hızlı kalp atımı kriziyle uğraşmak için bir planınız varsa, gerçekleştiğinde sakin ve kontrollü olabilirsiniz. Doktorunuzla aşağıdaki hususları konuşun:

• Vagal manevraları ne zaman ve nasıl kullanacaksınız?
• Doktoru ne zaman arayacaksınız?
• Ne zaman acil yardım arayacaksınız?

Önleme

Önleme

Taşikardiyi önlemenin en iyi yolu, kalp hastalığına yakalanma riskinizi azaltmaktır. Zaten kalp hastalığınız varsa, hastalığınızı izleyin ve taşikardi riskinizi azaltmak için tedavinize uyun.

Kalp hastalığını önlemek

Kalp hastalığına yol açabilen risk faktörlerini tedavi edin veya ortadan kaldırın. Aşağıdaki adımları atın:

• Egzersiz yapın ve sağlıklı beslenin. Düzenli egzersiz yaparak ve sağlıklı, yağ oranı düşük meyve, sebze ve tam tahıllar açısından zengin bir diyetle beslenerek, kalbe dost bir yaşam sürün.
• Sağlıklı kiloda kalın. Aşırı kilolu olmak, kalp hastalığına yakalanma riskinizi artırır.
• Tansiyon ve kolesterolü kontrol altında tutun. Yaşam tarzı değişiklikleri yapın ve yüksek tansiyonu (hipertansiyon) veya yüksek kolesterolü düzeltmek için verilen ilaçları kullanın.
• Sigarayı bırakın. Sigara içiyorsanız ve kendi başınıza bırakamıyorsanız, alışkanlığınızı bırkamanıza yardımcı olabilecek stratejiler veya programlar hakkında doktorunuzla konuşun.
• Ilımlı bir şekilde için. Alkol tüketiyorsanız, ılımlı bir şekilde için. Bazı durumlarda alkolden tamamen kaçınmanız tavsiye edilebilir. Durumunuza özel bilgileri doktorunuzdan alın. Alkol tüketiminizi kontrol edemiyorsanız, içkiyi bırakmak ve alkol istismarıyla ilişkili diğer davranışları yönetmek için, ilgili programlar hakkında doktorunuzla konuşun.
• Uyuşturucu kullanmayın. Kokain gibi uyarıcıları kullanmayın. Uyuşturucu kullanmayı bırakmak için yardıma ihtiyacınız varsa, uygun bir program için doktorunuzla konuşun.
• Kafein alımını sınırlayın. Kafeinli içecekler içiyorsanız, bunu ölçülü bir şekilde yapın.
• Stresi kontrol edin. Gereksiz stresten kaçının ve normal stresle sağlıklı bir şekilde başa çıkma tekniklerini öğrenin.
• Programlı sağlık kontrollerinden geçin. Düzenli olarak muayene olun ve herhangi bir işaret veya belirtisi doktorunuza bildirin.

Mevcut kalp hastalığının izlenmesi ve tedavi edilmesi

Zaten kalp hastalığınız varsa, taşikardi veya diğer ritim bozukluklarına yakalanma riskinizi azaltmak için yapabileceğiniz şeyler vardır:

• Plana uyun. Tedavi planınızı anladığınızdan emin olun ve tüm ilaçları reçetelendikleri gibi alın.
• Değişiklikleri derhal bildirin. Belirtileriniz değişirse, kötüleşirse veya yeni belirtiler meydana gelirse, derhal doktorunuza bildirin.