• İçindekiler
• Nedir
• Belirtiler
• Teşhis
• Tedavi

Nedir

Nedir

Kişilik bozukluğu, olaylar ve kendiniz dahil kişileri algılamakta ve onlarla ilişki kurmakta sorun yaşadığınız bir tür ruh hastalığıdır. Birçok farklı kişilik bozukluğu vardır.
Genelde, bir kişilik bozukluğunuz olması durum ne olursa olsun sabit ve sağlıksız bir düşünce ve davranış düzeniniz olması demektir. Bu da ilişkilerde, sosyal karşılaşmalarda, iş ve okulda belirgin sorunlara yol açar.
Bazı vakalarda, kişilik bozukluğunuz olduğunu fark edemeyebilirsiniz çünkü düşünce ve davranış şekliniz size doğal geliyordur ve karşılaştığınız zorluklarda başkalarını suçlayabilirsiniz.

Sebepler

Kişilik sizi benzersiz yapan düşünceleri, duygular ve davranışların birleşimidir. Kişilik kendinizi nasıl gördüğünüzün yanı sıra dış dünyaya bakma, onu anlama ve onunla ilişki kurma şeklinizdir. Kişilik çocukluk sırasında oluşur, iki etmenin kesişimi yoluyla şekillenir:

• Kalıtsal eğilimler ve genleriniz. Bunlar kişiliğinizin anne babanızdan size geçen yönleri, örneğin utangaçlık veya mutlu bir görünümdür. Buna bazen huyunuz da denir. Bu, doğa mı yetiştirilme mi tartışmasının bir parçasıdır.
• Çevre veya yaşam durumları. Bunlar yetiştiğiniz ortamlar ve meydana gelen olaylar, aile fertleri ve başkalarıyla ilişkilerdir. Bunların arasında ne tür bir ebeveynlik yaşadığınız, sevgi mi şiddet mi dolu olduğu bulunur. Bu, doğa mı yetiştirilme mi tartışmasının bir parçasıdır.

Kişilik bozukluklarının bu genetik ve çevresel etkilerin birleşiminden kaynakladığı düşünülür. Bir kişilik bozukluğu gelişmesine genetik bir yatkınlığınız olabilir ve durum kişilik bozukluğunun gerçek gelişimini tetikleyebilir.

Belirtiler

Kişilik bozukluğunun genel belirtileri

Kişilik bozukluğu belirtileri şunlardır:

• Sık sık ruh hali değişikliği
• Fırtınalı ilişkiler
• Sosyal yalıtılmışlık
• Öfke patlamaları
• Başkalarına karşı şüphe ve güvensizlik
• Arkadaş edinme zorluğu
• Anlık doyum ihtiyacı
• Zayıf dürtü kontrolü
• Alkol veya madde istismarı

Özel kişilik bozuklukları

Özel kişilik bozuklukları, benzer özellikler ve belirtilere bağlı olan üç küme halinde gruplanmıştır. Tek bir kişilik bozukluğu teşhisi konmuş birçok insanda, en azından bir tane daha kişilik bozukluğunun işaretleri ve belirtileri vardır.

Küme A kişilik bozuklukları

Bu kişilik bozukluklarının temel özellikleri tuhaf, alışılmadık düşünce ve davranış ile şunlardır:
Paranoyak kişilik bozukluğu

• Başkalarına karşı güvensizlik ve şüphe
• Başkalarının size zarar vermeye çalıştığına inanmak
• Duygusal kopma
• Kin

Şizoid kişilik bozukluğu

• Sosyal ilişkilere ilgisizlik
• Kısıtlı duygusal ifade aralığı
• Normal sosyal ipuçlarını algılayamama
• Başkalarına duygusuz veya kayıtsız görünmek

Şizotipal kişilik bozukluğu

• Acayip giyinme, düşünme veya davranış
• Algısal, örneğin dokunmayla ilgili değişiklikler
• Yakın ilişkilerde rahatsızlık
• Düz duygular veya uygunsuz duygusal tepkiler
• Başkalarına karşı kayıtsızlık
• “Sihirli düşünüş”, kişileri ve olayları düşüncelerinizle etkileyeceğinize inanmak
• Halka açık konuşmalar ve gösterimlerde sizin için gizlenmiş mesajlar olduğuna inanmak

Küme B kişilik bozuklukları

Bu kişilik bozukluklarının temel özellikleri heyecanlı, aşırı duygusal düşünce ve davranışlar ile şunlardır:
Antisosyal (eski adıyla sosyopat) kişilik bozukluğu

• Başkalarına ilgisizlik
• Sürekli yalan söyleme ve çalma
• Kanunla tekrar tekrar zorluk yaşama
• Başkalarının haklarını tekrar tekrar ihlal etme
• Agresif, genelde şiddetli davranış
• Kendinin veya başkalarının güvenliğini hiçe saymak

Sınırda kişilik bozukluğu

• Fevri ve riskli davranış
• Değişken ilişkiler
• Değişken ruh hali
• İntihar davranışı
• Yalnız kalma korkusu

Histrionik kişilik bozukluğu

• Sürekli ilgi beklemek
• Aşırı duygusallık
• Başkalarının onayına aşırı duyarlılık
• Dengesiz ruh hali
• Fiziksel görünüşle ilgili aşırı endişe

Narsist kişilik bozukluğu

• Başkalarından daha iyi olduğunuza inanmak
• Güç, başarı ve çekicilik hakkında fantezi kurma
• Başarılarınızı veya yeteneklerinizi abartmak
• Sürekli övgü ve hayranlık beklemek
• Başka insanların duygularını anlayamamak

Küme C kişilik bozuklukları

Bu kişilik bozukluklarının temel özellikleri kaygılı, korkulu düşünce ve davranış ile şunlardır:
Kaçınmacı kişilik bozukluğu

• Eleştiri veya reddedilmeye aşırı duyarlılık
• Yetersiz hissetmek
• Sosyal yalıtılmışlık
• Toplumsal durumlarda aşırı utangaçlık
• Çekingenlik

Bağımlı kişilik bozukluğu

• Başkalarına aşırı bağımlılık
• Başkalarına karşı teslimiyetçilik
• İlgilenilme arzusu
• Kötü veya bozuk davranışa tolerans
• Bir ilişkiniz sona erdiğinde acilen yeni bir ilişkiye başlama ihtiyacı

Obsesif kompülsif kişilik bozukluğu

• Düzenlilik ve kurallarla meşguliyet
• Aşırı mükemmeliyetçilik
• Durumları kontrol altında tutma arzusu
• Bozuk veya değersiz nesneleri atamama
• Esnek olmama

Obsesif kompülsif kişilik bozukluğu, bir kaygı bozukluğu olan obsesif kompülsif bozuklukla aynı şey değildir.
Doktora ne zaman gitmeli
Kişilik bozukluğu işaretleriniz veya belirtileriniz varsa doktorunuzla, ruh sağlığı uzmanınız veya başka bir sağlık uzmanıyla görüşün. Tedavi edilmeyen kişilik bozuklukları yaşamınızda belirgin sorunlara yol açabilir ve tedavisi daha kötüleşebilir.
Sevdiğinize yardım etmek
Kişilik bozukluğu belirtilerine sahip olabileceğini düşündüğünüz bir sevdiğiniz varsa endişeleriniz hakkında onunla açık ve dürüst konuşun. Birini profesyonel bakım almaya zorlayamazsınız ama ona cesaret ve destek verebilirsiniz. Kaliteli bir doktor veya ruh sağlığı uzmanı bulup bir randevu ayarlayarak da sevdiğinize yardım edebilirsiniz. Randevunuza onunla bile gidebilirsiniz.
Sevdiğiniz kişi kendine zarar vermişse veya ciddi ciddi öyle yapmayı düşünüyorsa onu hastaneye kadar götürün veya acil servisi arayın.

Risk faktörleri

Kişilik bozukluklarının tam nedeni bilinmemesine rağmen, bazı faktörler kişilik bozukluklarını meydana getiriyor veya tetikliyor gibidir, örneğin:

• Ailede kişilik bozuklukları veya başka ruh hastalığı tarihçesi
• Düşük sosyoekonomik durum
• Çocuklukta sözel, fiziksel veya cinsel istismar
• Çocuklukta ilgisizlik
• Çocukluk sırasında düzensiz veya kaotik bir aile yaşamı
• Çocuklukta davranım bozukluğu teşhisi konulması
• Çocuklukta ölüm veya travmatik boşanma yoluyla anne babanın kaybı

Kişilik bozuklukları genelde çocuklukta başlar ve yetişkinlik boyu sürer. Yine de bir çocukta kişilik bozukluğu teşhisi koymak istenmez çünkü davranış ve düşünce düzenleri ergen yaşantıyı veya geçici gelişim aşamalarını göstermekten ibaret olabilir.

Komplikasyonlar

Kişilik sorunlarından kaynaklanan veya onlarla ilgili olan komplikasyonlar ve sorunlar şunlardır:

• Depresyon
• Kaygı
• Yeme bozuklukları
• İntihar davranışı
• Kendine zarar verme
• Düşüncesiz davranış
• Riskli cinsel davranış
• Çocuk istismarı
• Alkol ve madde istismarı
• Saldırganlık veya şiddet
• Tutuklanma
• İlişki zorlukları
• Toplumsal izolasyon
• Okul ve iş sorunları

Teşhis

Teşhis

Doktorlar birinin kişilik bozukluğu olduğuna inandıklarında genelde bir dizi tıbbi ve psikolojik test yaptırırlar. Bunlar belirtilerine neden olabilecek sorunları elemeye, teşhis koymaya ve ilişkili komplikasyonları da kontrol etmeye yardımcı olabilir. Bu testler genelde şunlardır:

• Fiziksel muayene. Bu, boy ve kiloyu ölçmeyi, kalp atışı, kan basıncı ve ateş gibi hayati işaretleri kontrol etmeyi, kalbinizle akciğerlerinizi dinlemeyi ve karnınızı incelemeyi içerir.
• Laboratuar testleri. Bunlar tam kan sayımı, alkol ve uyuşturucu için görüntüleme testi ve tiroit fonksiyonunuzun kontrolünü içerebilir.
• Psikolojik değerlendirme. Doktor veya ruh sağlığı uzmanı düşünceleriniz, hisleriniz, ilişkileriniz ve davranış düzenleriniz hakkında konuşmanızı sağlar. Belirtileriniz hakkında soru sorar, örneğin nasıl başladılar, ne kadar şiddetliler, günlük yaşamınızı nasıl etkiliyorlar ve geçmişte de benzer nöbetler yaşadınız mı. İntihar, kendine veya başkalarına zarar verme düşünceleriniz varsa onları da konuşacaksınız.

Hangi kişilik bozukluğunuz olduğunu tespit etmek
Hangi kişilik bozukluğu veya kişilik bozukluklarına sahip olduğunuzu belirlemek bazen zor olabilir. Öncelikle, bazı kişilik bozuklukları benzer belirtileri paylaşırlar. Ayrıca, teşhis büyük genelde büyük ölçüde belirtilerinizi ve davranışınızı nasıl tanımladığınızla birlikte doktorunuzun bu belirtileri nasıl yorumladığı ve davranışınızı nasıl gözlemlediğine bağlıdır. Bu nedenle, tam bir teşhis koymak biraz zaman ve çaba gerektirebilir. Yine de buna kesinlikle uyum sağlayın ki hastalığınıza ve durumuna göre tasarlanan uygun tedaviyi alabilesiniz.

Tedavi

Sizin için en iyi tedavi, sizdeki kişilik bozukluğuna, onun şiddetine ve yaşam durumunuza bağlıdır. Genelde, takım yaklaşımı bütün psikiyatrik, tıbbi ve toplumsal ihtiyaçlarınızın karşılandığından emin olmak için uygundur. Kişilik bozukluklarınız kronik olabileceğinden ve yetişkinlik hayatınızda devam edebileceğinden uzun dönemli tedaviye ihtiyacınız olabilir.
Tedavinizdeki takıma şunlar dahil olabilir:

• Aile doktoru
• Psikiyatr
• Psikoterapist
• Eczacı
• Aile fertleri
• Sosyal hizmet görevlileri

İyi kontrol edilen hafif belirtileriniz varsa sadece doktorunuzdan değil bir psikiyatr ve terapistten de tedaviye ihtiyaç duyabilirsiniz. Mümkünse kişilik bozukluklarını tedavi etmekte deneyimli tıbbi ve ruhsal sağlık uzmanları bulun.
Kişilik bozuklukları için çeşitli tedaviler vardır. Bunlar:

• Psikoterapi
• İlaçlar
• Hastanede kalma

Başarılı tedavi bakımıza etkin katılımınıza bağlıdır.

Psikoterapi

Psikoterapi kişilik sorunlarını tedavi etmenin ana yoludur. Psikoterapi, durumunuzu ve ilgili sorunları bir ruh sağlığı uzmanıyla konuşarak kişilik bozukluklarını tedavi etme süreci için genel bir terimdir. Psikoterapi sırasında durumunuz ve ruh haliniz, duygularınız, düşünceleriniz ve davranışınız hakkında bilgi edinirsiniz. Psikoterapide kazandığınız içgörü ve bilgiyi kullanarak belirtilerinizi kontrol etmek için sağlıklı yöntemleri öğrenebilirsiniz.
Kişilik bozukluklarını tedavi etmek için kullanılan psikoterapi türleri şunlardır:

• Bilişsel davranış terapisi. Bu, hem bilişsel hem de davranışsal terapilerin özelliklerini birleştirip sağlıklı, olumsuz inançları ve davranışları tespit ederek onları sağlıklı, olumlu olanlarla değiştirmenize yardımcı olur.
• Diyalektik davranış terapisi. Bu, strese katlanmanıza yardım eden davranış becerileri öğreten, duygularınızı düzenleyen ve başkalarıyla ilişkilerinizi geliştiren bir tür bilişsel davranış terapisidir.
• Psikodinamik psikoterapi. Bu terapi bilinçsiz düşüncelerinizle davranışlarınza dair farkındalığınızı artırmaya, motivasyonlarınıza yeni anlayışlar geliştirmenize ve daha mutlu bir yaşam sürmek için sorunları çözmeye odaklanır.
• Psikoeğitim. Bu terapi size ve bazen aileyle arkadaşlara hastalığınız hakkında tedaviler, başa çıkma stratejileri ve sorun çözme becerileri dahil bilgi verir.

Psikoterapi tekli seanslar, grup terapisi veya aileyi, hatta arkadaşları içeren seanslar halinde yapılabilir. Sizin için doğru olan psikoterapi türü durumunuza bağlıdır.

İlaçlar

FDA tarafından kişilik bozukluklarının tedavisi için özel olarak onaylanan ilaç yoktur. Ama birçok psikiyatrik ilaç türü, çeşitli kişilik bozukluğu belirtilerine yardımcı olabilir.

• Antidepresan ilaçlar. Antidepresanlar kişilik bozukluklarıyla ilişkili olabilecek depresif bir ruh haliniz, öfkeniz, dürtüsellik, sinirlilik veya umutsuzluğunuz varsa antidepresanlar yararlı olabilir.
• Duygudurum dengeleyici ilaçlar. Adlarından da anlaşıldığı üzere, duygudurum dengeleyiciler duygudurum değişimlerini dengeleyebilir veya sinirlilik, dürtüsellik ve saldırganlığı azaltabilir.
• Kaygı önleyici ilaçlar. Kaygınız, gerginliğiniz veya uykusuzluğunuz varsa bunlar yardımcı olabilir. Ama bazı vakalarda dürtüsel davranışı artırabilirler.
• Antipsikotik ilaçlar. Nöroleptik de denilen bu ilaçlar, gerçeklikle bağlantıyı kaybetme (psikoz) ya da bazı vakalarda kaygı veya öfke sorunlarınız varsa yardımcı olabilir.

Hastanede kalma gerektiren tedavi programları

Bazı vakalarda, kişilik bozukluğu o kadar şiddetli olabilir ki psikiyatrik hastanede kalmanız gerekebilir. Psikiyatrik hastanede kalma genelde ancak kendinize tam olarak bakamadığınızda ya da kendinize veya başkasına zarar verme tehlikesi bulunduğunda önerilir. Psikiyatrik hastanede kalma seçenekleri 24 saat yataklı tedaviyi, kısmı ya da günlük hastanede kalmayı veya tamamen kalmayı gerektirir.

Kendi tedavinize katkıda bulunmak

Tedavinize etkin olarak katılmayı deneyin. Birlikte çalışarak siz, doktorunuz veya terapistiniz, kişilik bozukluğunuza , belirtilerinize ve şiddetlerine, kişisel tercihlerinize, sigortanıza, temin edilebilirliğine, tedavinin yan etkilerine ve diğer etmenlere bağlı olarak hangi tedavi seçeneklerinin durumunuz için en iyi olduğuna karar verebilirsiniz.
Bazı vakalarda, kişilik bozukluğu o kadar ciddi olabilir ki bir doktor, sevdiğiniz bir kişi veya bakıcı siz karar vermeye katkıda bulunacak kadar iyileştiğinizde bakımınızı yönlendirebilir.

Yaşam tarzı

Kendiniz için, profesyonel tedavi planınıza eklenen bazı şeyler yapabilirsiniz. Profesyonel tedaviyle birlikte, kişilik bozuklukları için bu yaşam tarzı ve kişisel bakım adımlarını takip etmeyi düşünün.

• Tedavi planınıza sadık kalın. Terapi seanslarınız, gitmek istemeseniz bile atlamayın.
• İlaçlarınız talimat edildiği şekilde alın. İyi hissediyor olsanız bile ilaçlarını atlamamak için elinizden geleni yapın. Bırakırsanız belirtileriniz geri gelebilir.  İlacı birden bırakmaktan kaynaklanan çekilme benzeri belirtiler de yaşayabilirsiniz.
• Durumunuz hakkında bilgi edinin. Durumunuz hakkında bilgi sizi güçlendirip tedavi planınıza sadık kalmak için cesaretlendirebilir.
• Uyarı işaretlerine dikkat edin. Doktorunuz veya terapistinizle birlikte çalışıp belirtilerinizi tetikleyebilecek şeyleri öğrenin. Bir plan yapın ki belirtiler geri gelirse ne yapacağınızı bilin. Belirtilerinizde veya hissettiklerinizde herhangi bir değişiklik fark ederseniz doktorunuzla veya terapistinizle temas kurun. Uyarı işaretlerini gözlemlemeye aile fertlerinizi ve arkadaşlarınızı da katın.
• Etkinleşin. Fiziksel aktivite ve egzersiz, depresyon gibi birçok belirtinizi kontrol etmenize yardımcı olabilir. Etkinlik, kilo almaya neden olabilen bazı psikiyatrik ilaçların etkilerine karşı savaşabilir. Yürüyün, yüzün, bahçeyle ilgilenin veya sevdiğiniz başka bir fiziksel etkinlik türünü yapın.
• Uyuşturuculardan ve alkolden kaçının. Alkol ve yasadışı ilaçlar kişilik bozukluğu belirtilerinizi kötüleştirebilir veya ilaçlarla etkileşimde bulunabilir.
• Rutin tıbbi bakım alın. Özellikle iyi hissetmiyorsanız çekaplarınızı göz ardı etmeyin veya aile doktorunuzla muayenelerinizi aksatmayın. İlgilenilmesi gereken yeni bir sağlık sorununuz olabilir veya ilaç yan etkileri deneyimliyor olabilirsiniz.

Destek

Kişilik bozukluğuyla başa çıkmak zor olabilir. Kişilik bozukluğu sahibi olmak, sizi daha iyi hissettirecek davranış ve etkinliklerle meşgul olmanızı zorlaştırır. Doktorunuzla ve terapistinizle baş etme yöntemlerini konuşun ve şu önerileri düşünün:

• Yaşamınızı basitleştirin. Mümkün oldukça yükünüzü azaltın ve hedefleriniz için makul programlar yapın.
• Acı, öfke, korku veya başka hislerinizi ifade etmek için günlük tutun.
• Kaliteli kişisel gelişim kitapları okuyun ve onları doktorunuz veya terapistinizle konuşmayı deneyin.
• Kendinizi tecrit etmeyin. Normal etkinliklere katılın ve aile veya arkadaşlarla düzenli olarak buluşun.
• Sağlıklı bir beslenmeyle ve yeterli uykuyla kendinize bakın.
• Sizin kişilik bozukluğunuzdan olan insanlar için bir destek grubuna katılın, böylece aynı zorluklarla yüzleşen başkalarıyla bağlantı kurabilirsiniz.
• Hedeflerinize odaklanın. Kişilik bozukluğundan iyileşmek devam eden bir süreçtir. Aklınızdaki iyileşme hedeflerini takip etmek için harekete geçin. Hastalığınızın kontrolünden sorumlu olduğunuzu ve hedeflerinize doğru çalışmayı kendinize hatırlatın.
• Rahatlamayı ve stres yönetimini öğrenin. Meditasyon yoga ve tai chi gibi stres azaltma tekniklerini deneyin.
• Zamanınızı yapılandırın. Gününüzü ve etkinliklerinizi planlayın. Günlük görevlerinizin listesini yapmak size yardımcı olabilir.
•  
• Büyük kararlarınızı zamanlayın. Kişilik bozukluğunun derinlerindeyken önemli karar vermeyin çünkü net düşünemiyor olabilirsiniz.

Kişilik bozukluğu olan bir sevdiğiniz varsa onun sağlık uzmanıyla çalışıp en etkili şekilde destek ve cesaret nasıl verebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Kişilik bozukluğu olan birine yakınlıktan dolayı neredeyse kesinlikle yaşadığınız sıkıntı hakkında bir ruh sağlığı uzmanıyla konuşmanız da yararlı olabilir. Ruh hastalığı hem kişinin hem de onunla ilgilenen kişilerin yaşamlarını aksatabilir, baş etme ihtiyacı normal ve sağlıklıdır. Sağlık uzmanı sınırlar ve kişisel bakım stratejileri üretmenize de yardımcı olabilir, böylece kendi yaşamınızda suçluluk hissetmeden keyif alabilir ve başarılı olabilirsiniz.

Önlem

Kişilik bozukluklarını önlemenin kesin bir yolu yoktur. En riskli olan kişileri, örneğin ilgisiz kalan veya istismara uğrayan çocukları tespit etmek ve erken müdahale sunmak yardımcı olabilir. stresinizi kontrol etmek, direncinizi artırmak ve özgüveninizi yükseltmek için adımlar atmak da yarar sağlayabilir.
Uygun tedaviyi erkenden almak ve uzun dönemde ona bağlı kalmak, kişilik bozukluklarının belirtilerini önleyebilir.