Menopoz Nedir?

Menopoz, yumurtalık fonksiyonunun kaybına bağlı olarak ortaya çıkan adet kanamalarının kalıcı bir şekilde kesilmesidir. Amerika Birleşik Devletleri’nde doğal menopoz için ortalama yaş 51 ve 52 yaşlarıdır. Kadınlar sınırlı sayıda yumurta hücresi ile doğarlar ve doğumla birlikte yumurta hücre sayıları giderek azalmaya başlar. Yumurtlamayla birlikte olan yumurta hücresi kaybı görece küçük olsa da yaşla birlikte yumurta hücreleri sürekli bir şekilde kayba uğrayarak sayıları azalır. Yumurta hücrelerinin büyük kısmı gerileyerek kaybolur.

Menopoza yol açan faktörler nelerdir?

Doğal menopoz fizyolojik bir süreçtir ve yaşlanan bir kadın için kaçınılmazdır. Yaşla birlikte yumurtaların sayısının azalması doğal menopoz ile sonuçlanır. Yumurtalıklardaki yumurta sayısı giderek azaldıkça östrojen üretimi azalmaya başlar. En son olarak da östrojen seviyeleri rahim iç zarının olgunlaşması ve bunu takip eden adetlerin gerçekleşmesi için yetersiz kalır.

Fizyolojik olmayan menopozun nedenleri nelerdir?

Menopoz diğer iki önemli nedenin sonucu olabilir.

Cerrahi menopoz:Yumurtalıkların alınmasından (genellikle hastalığa bağlı olarak veya rahmin alınması ile birlikte) kaynaklanıyor olabilir. Cerrahi menopoz, sıklıkla daha hızlı başlayan kemik erimesine ve daha şiddetli menopoz belirtilerine ve cinsel ilişki sırasında ağrıya yol açar.

Medikal menopoz:Kemoterapi veya radyoterapi gibi kanser tedavileri sonucunda ortaya çıkabilir.

Menopozdan sonra çocuk doğurmak mümkün değildir.

Perimenopoz Nedir?

Perimenopoz, menopozdan önceki süreç olup yumurtalık fonksiyonunun azalması ve hem kanama miktarının hem de adet zamanının tahmin edilemediği adet düzensizliği ile karakterizedir.(hatta şiddetli kanama periodlarını içerebilir). Ortalama başlangıç yaşı 47.5 yaş ve ortalama süresi dört yıl olmasına rağmen sekiz yıl kadar da sürebilir. Menopozun tipik belirtileri (sıcak basması ve cinsel ilişkide ağrı ile sonuçlanan vajinal kuruluk gibi) perimenopoz döneminde başlayabilir, dolayısıyla perimenopoz periyodu çoğu kadın için rahatsız edici olabilmektedir.

Değerlendirme

Düşen östrojen seviyelerine bağlı olarak menopozal / perimenopozal kadınlarda ne tip belirtiler görülebilir?

Sıcak basmaları dolaşımdaki östrojen seviyelerinin düşmesine bağlı olarak ortaya çıkan en yaygın belirtidir. Sıcak basması tipik olarak yüz ve gövdeden başlayıp tüm vücuda yayılan sıcaklık hissi şeklindedir ve sıklıkla bu duruma terleme ve ciltte kızarıklık eşlik eder. Sıcak basmalarının beyinin vücut ısısını ayarlayan merkezinin etkilenerek, vücut sıcaklığının ayarlanamamasına neden olması sonucu ortaya çıktığı düşünülmektedir. Sıcak basmalarının sıklığı ve ciddiyeti kadınlar arasında çeşitlilik göstermekte olup genellikle günde birkaç kez ortaya çıkmaktadır (birkaç dakikada sonlanan sıcaklık hissi şeklinde).

Sıcak basmalarına terleme ve vücut ısısının yavaşça düşmesine bağlı terlemeyi takip eden üşüme hissi eşlik edebilir. Sıcak basmaları günün ilerleyen zamanlarında daha şiddetli olmaya meyillidir ve baharatlı yiyecekler, sıcak yemek ve içecekler, sıcak hava, stres ile daha da kötüleşebilir. İlaç tedavisini kabul etmeyen kadınlarda sıcak basmalarını tetikleyen bu durumlardan kaçınmak tedavinin ilk basamağı olarak ele alınmalıdır. Kadınların %85′i bir miktar sıcak basması deneyimini yaşayacaktır. Belirtilerin ciddiyeti östrojen düşüşünün derecesi ile orantılıdır ve bu nedenle cerrahi olarak menopoza giren kadınlar daha fazla belirti vereceklerdir. Sıcak basmaları genellikle geceleri görülür ve uyku bozukluğuna neden olur. Tedavi verilmediği takdirde çoğu kadının sıcak basmaları menopozun 5. yılından sonra ortadan kalkacaktır.

Düşen östrojen seviyelerinin sonucu olarak menopozal/ perimenopozal kadınlarda hangi üreme ve boşaltım sistemi belirtileri görülebilir?

Vajinal Kuruluk ve İncelme: Düşük östrojen seviyeleri vajinal duvarın incelmesine veya küçülmesine neden olur. Bu durum vajinal kaşıntı ve yanmaya yol açabilir. Muayenede vajina katlantısız ve düzdür. Genital bölge derisi de incelmiş gözükür. Cinsel aktiviteye devam etme vajinada kuruluk ve incelme gibi sorunları bir miktar önler.

Sarkma: Östrojen eksikliği nedeniyle rahim ve çevre dokuları tutan bağlarda güçsüzlük ortaya çıkar ve rahim, idrar torbası veya barsakların vajinadan sarkması ortaya çıkabilir.

İdrar Kaçırma: Genellikle yetişememe tarzında idrar kaçırma veya sık idrara çıkma belirtilerine yol açabilecek idrar torbası veya borusunun dokusunda incelme vardır. Ayrıca destek dokusunun zayıflamasına bağlı idrar kesesi ve borusunun arasındaki açının bozulması da stres tipinde idrar kaçırmaya neden olabilir.

İdrar Yolu Enfeksiyonu: Östrojen seviyesinin düşmesi vajinal pH’nın etkilenmesine neden olur, bu durum vajina ortamında değişikliklerin ortaya çıkmasına yol açar.

Sonuç olarak menopozdaki kadınlarda daha sık idrar yolu enfeksiyonu gelişmesine yatkınlık vardır.

Düşen östrojen seviyelerinin sonucu olarak menopozal/ perimenopozal kadınlarda hangi deri değişiklikleri ortaya çıkar?

Östrojen seviyesinin düşmesi derinin incelmesine ve buruşmasına neden olur. Östrojen tedavisi, deri değişikliklerinde belirgin derecede geri dönüşümlü etkiye sahip olabilir.

Menopozun / perimenopozun kemik üzerine etkileri nelerdir?

Östrojen eksikliği kemik erimesi oranlarının artmasına neden olur. Bu durum eninde sonunda kemik erimesine yol açar. Kemik erimesi olan kadınlar kemik kırığı açısından daha yüksek riske sahiptirler. Kalça kırıkları içlerinde en ciddi olanıdır ve menopoz sonrası kadınlarda hastalık ve ölümlerin önemli nedenlerinden biridir.

Kemik ölçümü 65 yaş ve üzerindeki tüm kadınlara ve 65 yaşın altında en az bir risk faktörü bulunan kadınlara önerilir. Kafkas veya Asya ırkından olmak, aile hikayesi, yüksek alkol tüketimi, sigara kullanımı, kronik kortizon kullanımı, düşük vücut ağırlığı, erken menopoz ve aktif olmayan yaşam şekli risk faktörleridir.

Hangi kalp ve damar sistemi etkileri görülür?

Östrojen kadınların kalp-damar sistemi üzerinde birçok koruyucu etkiye sahiptir. Kötü kolesterol seviyesini azaltıp iyi kolesterol seviyesini arttırır. Damarlarda plak oluşumunu engeller. Kalp kasılması üzerine direkt etkisi ve şeker düzenlenmesinde düzeltici etkisi mevcuttur. Menopoz sonrası kadınlarda koroner arter hastalıkları önemli hastalık ve ölüm nedenidir. Menopozda östrojen seviyelerinin azalması bu koruyucu etkilerin ortadan kalkmasına neden olur.

Menopoz sonrası kadınlarda hangi şikayetler veya fizik muayene bulguları endişeye yol açar?

Menopoz Sonrası Kanama

Bir yıllık adet görmeme döneminden sonra vajinal kanama şikayeti mevcut olan her kadın rahim iç zarı kalınlaşması veya rahim kanseri açısından değerlendirilmelidir. Değerlendirme rahim iç zarı kalınlığının ultrasonografiyle ölçülmesi veya küretaj ile yapılır. Ayrıca rahim içine bir kamera yardımıyla direkt de bakılabilir (histeroskopi). Rahim iç zarı biopsisi rahim kanseri için %85-95 duyarlılığa sahiptir. Ultrasonografik değerlendirme biyopsiye alternatiftir. Rahim iç zarının kalınlığının 5 mm altında olması rahim iç zarı kalınlaşması veya kanser açısından düşük riski gösterir. Eğer kalınlık 5 mm’nin üzerindeyse doku örneği alınmalıdır (küretaj/histeroskopi). Bu prosedür ultrasonografi ve biyopsi sonrası inatçı vajinal kanaması olan veya biyopsi sonucu kalınlaşma olarak saptanan her kadına uygulanmalıdır.

Rahim kanseri menopoz sonrası vajinal kanamanın en korkulan nedeni olmasına rağmen en sık nedeni değildir. En sık neden rahim iç zarındaki incelmedir. Menopoz sonrası kanamanın diğer nedenleri; kalınlaşma, rahim veya rahim ağzında polipler, miyomlar ve incelmiş vajinadır.

Tedavi

Menopozda tedavi gerekir mi?

Menopoz tek başına tedavi gerektirmez. Menopoz belirtileri (sıcak basmaları, vajinal kuruluk gibi) hastanın şikayetlerine bağlı olarak tedavi edilebilir.

Hormon tedavisinin(HRT) yararları ve riskleri nelerdir?

HRT’nin menopoza bağlı belirtilerin ve kemik erimesi tedavisinde etkin olduğu gösterilmiştir. Östrojen sıcak basmaları, vajinal kuruluk ve kemik erimesi tedavisinde yüksek derecede etkilidir. Kalın bağırsak kanseri sıklığında azalma olduğu kadar kan yağları üzerinde de yararlı etkilerinin olduğu bildirilmiştir. Kombine östrojen-progesteron tedavisinin meme kanseri ve kalp-damar hastalık riskinde artış ile ilişkili olduğuna dair kanıtlar vardır. Östrojen tedavisi tek başına meme kanseri riskinde artış ile ilişkili değildir.

Östrojenin tek başına kullanımı sadece rahimi alınmış hastalarda olabilir. Rahimi olan kadınlarda tek başına östrojen kullanımı artmış rahim iç zarı kalınlaşması veya kanseri riski ile ilişkilidir. Dolayısıyla bu kadınlara bundan korunmak için östrojen ile birlikte progesteron da verilmelidir. Östrojen meme veya rahim kanseri hikayesi olan, damar hastalığı geçirmiş veya inme hikayesi olan kadınlarda kullanılmamalıdır. En son yapılan çok merkezli çalışmaların kılavuzlarına göre menopozal belirtileri tedavi etmek için kısa bir dönem en düşük etkili dozda hormon kullanımı önerilmektedir.

Hormon replasman tedavisi ne şekilde verilir?

HRT’nin ağızdan tablet, cilt bantları, vajinal kremler, halkalar ve tabletler şeklinde birçok uygulama yolu vardır.

Ağızdan Tabletler

Östrojen en yaygın şekilde ağızdan verilir. Genellikle kullanılan üç adet ağızdan HRT rejimi mevcuttur.

Sadece östrojen:Sürekli günlük alım şeklindedir. Rahimi olmayan kadınlarla sınırlıdır.

Sürekli (aralıksız) rejim: Günlük ve eş zamanlı östrojen ve progesteron alımı şeklindedir. Yaygın şekilde kullanılır; kanamaları olmaz, ilk 6-12 ay boyunca lekelenme kanaması şeklinde yan etkisi mevcuttur.

Ardışık rejim:Östrojen alımı 1. ile 25. günler boyunca olup son 12 ile 14 güne progesteronlar eklenir. Yaygın şekilde kullanılmaz. Sıkça adet kanamaları görülür.

Cilt Bantları

Haftada iki kez uygulanırlar ve kullanımı rahimi olmayan kadınlarla sınırlıdır. Bazı klinisyenler rahimi olan kadınlarda eğer hasta bant kullanımını tercih ediyorsa bant tedavisine ağızdan progesteronların eklenmesi şeklinde bir yöntem uygulamaktadır.

Vajinal Kremler, Halkalar ve Tabletler

Vajinal östrojenler tipik olarak 1-2 hafta süresince günlük veya haftada üç kez şeklinde reçete edilir. Daha sonra lokal östrojen eksikliği belirtilerine bağlı olarak haftada veya iki haftada bir kullanım şeklinde devam edilir.

Östrojen halka formları görece yenidirler. Vajinal olarak yerleştirilirler ve 90 gün boyunca kalır. Vajinal östrojen tabletleri de görece yenidir. Doz programı ağızdan kullanımdakine benzerdir. Karaciğer, safra kesesi, kan yağları profili ve diğer sistemler üzerindeki olası yan etkilerden korunma vajinal ilaçların kullanılmasının avantajıdır.

Sıcak basmaları için hormon tedavileri dışındaki tedaviler nelerdir?

Bitkisel tedaviler ve diet desteği: Diyetteki izoflavinlerin (soya gibi), siyah yılan kökü bitkisinin ve E vitamininin çok az yan etkiyle sıcak basmalarını tedavi etmede biraz etkin olduğu gösterilmiştir. Bunlar hafif belirtileri olan kadınlarda uygun olabilir. Siyah yılan kökü bitkisi kullanımının 6 ay ile sınırlandırılması önerilmektedir.

Diğer tedaviler:Antidepresanların sıcak basmalarının hem sıklığını hem de şiddetini azalttığı gösterilmiştir. Bu ilaçlar HRT alamayan veya kullanmayı tercih etmeyen, orta veya şiddetli belirtileri olan kadınlar için uygun seçenek olabilir.

Kemik erimesi için diğer korunma ve tedavi yöntemleri nelerdir?

Kalsiyum/D vitamini: Kadınlara erken yaşlardan itibaren kemik erimesinden korunmak için kalsiyum almaları tavsiye edilmelidir. Dünya Sağlık Örgütü 25 yaştan 50 yaşa kadar olan kadınların günlük 1000 mg kalsiyum tüketmesini, 65 yaşın altında olup östrojen tedavisi alan kadınların günlük 1000 mg kalsiyum tüketmesini ve 65 yaşın üstünde olup östrojen tedavisi almayan kadınların günlük 1500 mg kalsiyum tüketmesini önermektedir. Ek olarak kadınlar yeterli dozda D vitamini almalıdırlar(400-800 lU/gün).

Yaşam şeklinde değişiklikler: Kadınlar daha önce denemedilerse rejim ve kilo verdiren egzersizler uygulama konusunda yüreklendirilmelidir. Yürümek başlangıç için en kolay en az pahalı olan seçenektir. Egzersiz günlük yaşamın bir parçası haline gelirse daha sonra kemik kaybını azaltmak için hafif ağırlıklar kullanılarak yapılan antrenmanlar eklenebilir.

Kemik erimesini azaltan diğer ilaçlar: Bunlar kemik yıkım aktivitesini engelleyerek kemik kaybını azaltırlar. Hem kemik erimesini engellemede hem de kemik erimesi saptanmış kadınların tedavi edilmesinde kullanılabilirler. Bu ilaçların sindirim sisteminden emilimleri kötüdür ve yan etkilere yol açabilirler. Reflü hastalığı veya ülser/yemek borusu hastalığı olan kadınlar tarafından kullanılmamalıdırlar.