Nedir

Nedir?

“Fetişizm” terimi 1800’lü yılların sonlarında türetilmiştir. “Takıntılı zevk” anlamına gelen Portekizce feitico kelimesinden gelmektedir. Özellikle vücuda ait özellikleri çekici bulan çoğu normal bireyde fetişsel uyarılmanın bir derecesi vardır. Ama fetişsel uyarılma genellikle, normal cinsel veya sosyal işlevselliği engellediğinde ve bir fetiş obje olmadan cinsel uyarılmanın imkansız olduğu noktada bir sorun olarak algılanır.

Fetişizm, ayak gibi genital olmayan bölgelere veya iç çamaşırı veya yüksek topuklu ayakkabılar gibi genellikle bir giyim malzemesine karşı cinsel takıntı, fantezi veya davranışların patolojik bir saptaması olduğunda bir bozukluk olarak tanımlanır. Hasta, yalnızca bu objenin kullanımıyla cinsel zevke ulaşabilir. Fetişist genellikle cinsel zevk aldığı fetiş objeyi tutar, koklar veya ona sürtünür ya da cinsel ilişki sırasında partnerinin onu giymesini ister. Fetişizm erkeklerde daha yaygın görülen bir olgudur ve bunun nedeni tam olarak bilinememektedir. Fetişizm, doğal olmayan ve anormal cinsel çekimler olan parafililerin genel kategorisinin altına düşer.

Cansız obje fetişleri iki türe ayrılabilir: şekil fetişleri ve ortam fetişleri. Bir şekil fetişinde obje ve şekli önemlidir; örneğin yüksek topuklu ayakkabılar gibi. Bir ortam fetişinde objenin materyali önemlidir; örneğin; ipek veya deri gibi. Cansız obje fetişleri genellikle sevdikleri objeyi biriktirirler. Bazı vakalarda fetişizm, kişiyi sevdiği eşyaları toplamak için hırsızlığa veya saldırıya yönlendirecek kadar şiddetli olabilir. Fetişistler, mastürbasyon yaparken objeleri koklar, onlara sürtünür veya dokunurlar ya da partnerlerinden bu objeleri giyinmelerini isterler; erkek fetişistler objenin olmaması durumunda ereksiyon olamayabilir. Bazı kadınlarda da fetişizm görülse de, genellikle çoğu fetişist erkektir.

Yukarıda listelenenlerin yanı sıra fetişistler tarafından yaygın kullanılan diğer objeler, külotlu çorap, sutyen, külot, çorap ve diğer özel giyimler, ayakkabı ve eldivenlerdir. Yukarıda listelenenlerden farklı olarak kullanılan diğer materyaller arasında lastik ve kürk bulunmaktadır. Bazıları için fetiş objenin yalnızca bir resmi bile fetişistin uyarılmasına yeterken, çoğu objenin kendisine ihtiyaç duyar. Bu, objeyi giyinen kişiyle değil; objenin kendisiyle ilgilidir. Canlı fetiş objeleri arasında saç, bacaklar ve kalçalar yer alır.

Karşı cinsin kıyafetlerinin giyilmesi ve vibratör ya da seks oyuncakları gibi özellikle cinsel kullanım için tasarlanmış objeler fetişizme dahil değildir.

Türler

Kesik uzuv fetişizmi
Göğüs fetişizmi
Korse fetişizmi
Bebek bezi fetişizmi
Ayak fetişizmi
Yemek fetişizmi
Kürk fetişizmi
Eldiven fetişizmi
Bebeksilik
Deri fetişizmi
Tıbbi fetişizm
Hamilelik fetişizmi
Lastik fetişizmi
Çizme fetişizmi
Tayt fetişizmi
Çorap fetişizmi
Bone fetişizmi
Gıdıklama fetişizmi
Travesti fetişizmi
Göbek deliği fetişizmi

Belirtiler

Fetişistlerin cinsel hareketleri, odaklanmanın özellikle fetiş obje üzerinde olmasıyla karakteristik olarak kişiliksizleştirilmiş ve nesnelleştirilmiştir. Fetişist olmayanlar da birçok kez vücudun belirli bir bölgesiyle veya bir objeyle uyarılabilir ve bunu cinsel ilişkilerinin bir parçası haline getirebilirler; ama bunu takıntı haline getirmezler.

Genellikle fetişist, fetişin kullanıldığı sırada cinsel olarak uyarılır ve orgazm olur. Diğer örneklerde yanıt, fetiş olmadan da gerçekleşebilir; ancak bu düşük bir seviyede gerçekleşir. Fetiş obje elinde bulunmadığında fetişist bununla ilgili fanteziler kurar.

Fetişizme ilişkin tanısal kriterler arasında aşağıdakiler yer alır:

En az altı aylık bir süreçte hasta, tekrarlayan, yoğun cinsel fanteziler, canlı olmayan objeleri (kadın iç çamaşırı veya ayakkabılar gibi) içeren dürtüler veya davranışlar gerçekleştirir.
Fanteziler, cinsel dürtüler veya davranışlar, büyük rahatsızlık veya sosyal, mesleki veya kişisel işlevsellikte bozukluklara neden olur.
Fetiş objeler, travesti fetişizmde olduğu gibi karşı cinsin kıyafetini giymede kullanılan objeler değildir ve bir vibratör gibi dokunsal genital uyarılma için tasarlanır.
Fetiş davranışı gerçekleştirebilmek için bir işe girmek veya gönüllü çalışmak; örneğin ayakkabı fetişinden dolayı bir ayakkabıcıda çalışmak.

Zihinsel gerilik ve bunama gibi bazı bozukluklarda da benzer, hatta aynı belirtiler görülebilir. Bu nedenle doktorun, tanısal girişiminde net bir tanı koyabilmesi için bazı potansiyel bozuklukları elemesi gerekir.

Sebepler

Fetiştik davranışın bir cinsel haz yolu olarak nedeni kolay kolay açıklanamamaktadır.

Bazı kuramcılar, fetişizmin, bir objenin özellikle güçlü bir şekilde cinsel uyarılma veya zevkle ilişkilendirildiği erken çocukluk deneyimlerinden kaynaklandığına inanır. Diğer kuramcılar, mastürbasyon aktivitesiyle ilişkili koşullar ve daha geç çocukluk ve ergenliğe odaklanır. Çalışmaların gösterdiğine göre fetişistlerin sosyal becerileri daha zayıf gelişme gösterir, sosyal hayatlarında dışlanır ve yakınlık kurmada daha düşük kapasiteye sahiptir.

Davranışçı öğrenme modelleri, kurban olan veya uygunsuz cinsel davranışlara şahit olan bir çocuğun daha sonra bu davranışa itildiğini gösterir. Dengeleme modelleri, bu bireylerin normal sosyal cinsel ilişkilerden yoksun kaldıklarını ve bu nedenle sosyal olarak daha az kabul gören zevkleri aradıklarını önerir. Erkekleri içeren çok daha yaygın vakalarda modeller, nedenlerin erkekliğinden, potansiyelinden şüpheye düşmesinden ve reddedilme ya da aşağılanma korkusundan kaynaklandığını ileri sürer. Fetişsel uygulamaları ve cansız bir obje üzerindeki üstünlüğüyle birey, açıkça kendini korur ve aynı zamanda bazı yetersizlik hislerini de karşılar.

Tedavi

Neredeyse her zaman tedavinin etkili olabilmesi için uzun süreli olması gerekir. Tedavi yaklaşımları geleneksel psikanalizi, hipnozu, bilişsel ve davranışçı terapiyi ve aynı zamanda ilaç tedavisini içerir. Bazı reçeteli ilaçlar, parafiliyle ilişkili kompülsif düşünceyi azaltmada yardımcı olabilir. Bu, parafili dürtülerinden güçlü bir uzaklaşma olmadan danışmanlığa konsantrasyonu sağlar. Bu tedavilerin sonucu üzerine yapılan araştırmalar tamamlanmamış ve başarılı sonuç vermemiş olsa da, artan bir şekilde deliller, ilaç tedavisiyle bilişsel-davranışçı terapinin birleştirilmesinin etkili olabileceğini gösteriyor. Son zamanlarda, testosteron seviyelerini geçici olarak büyük oranda düşüren anti-androjen adı verilen bir ilaç sınıfı bu tedavi şekilleriyle birlikte kullanılır. İlaç, erkeklerde cinsel dürtüyü azaltmakta ve cinsel olarak uyarılma sağlayan zihinsel imgelerin sıklığını azaltır. Bu da bireyin danışmanlığa konsantre olabilmesini sağlar.

Cinsel dürtünün seviyesi her zaman parafililerin davranışlarıyla ilişkili değildir ve dolaşımda olan testosteronun yüksek seviyeleri bir erkeği parafililere uygun hale getirmez. Bununla birlikte, medroksiprogesteron asetat ve siproteron asetat gibi hormonlar, dolaşımda olan testosteron seviyesini azaltmaya yardımcı olarak bu şekilde cinsel dürtüyü ve agrasyonu da düşürür ve bu da ereksiyon sıklığında, mastürbasyon ve cinsel ilişkiyi de içeren cinsel fanteziler ve cinsel davranışların başlangıç sıklığında azalmayla sonuçlanır. Hormonlar genellikle davranışçı ve bilişsel tedavilerle ardışık bir şekilde kullanılır. Fluoksetin gibi antidepresanlar da aynı zamanda cinsel dürtüyü başarıyla azaltmıştır; ama cinsel fantezileri etkili şekilde hedefleyememiştir.

Araştırma, bilişsel-davranışçı modellerin parafililerin tedavisinde etkili olduğunu göstermektedir: Kaçınmalı şartlandırma, bir davranışı azaltmak veya ortadan kaldırmak için olumsuz bir uyarıcı kullanmayı içerir. Örtülü duyarlılaştırma, kişinin penisinin pantolonunun fermuarına sıkışması gibi olumsuz bir olayı takiben hastanın olağandışı davranış sahnelerini gözünün önünde canlandırarak hastanın rahatlamasını sağlar. Desteklenmiş kaçınmalı şartlandırma örtülü duyarlılaştırmaya benzerlik gösterir. Ama desteklenmiş kaçınmalı şartlandırmada terapist, havaya kötü bir koku püskürterek olumsuz olayı daha da gerçeğe yakın hale getirmeye çalışır. Burada hedef, hastanın kötü kokuyla sıra dışı davranışı ilişkilendirmesi ve söylenen davranıştan kaçınarak kokudan kurtulabileceğini düşünmesidir.

Düşünce durdurma da fetişizmin kontrolünde kullanılan diğer bir tekniktir. Terapist ilk olarak hastanın diğer çekim ve fantezi türlerini belirler. Terapist hastadan fetiş fantezisini düşünmesini ister; fantezi oluşturulduğunda terapist “Dur!” diye bağırır. Bu noktada hasta hemen önceki onaylanmış fantezilerine dönüş yapar. Bu süreç terapistin bulunduğu durumlarda defalarca tekrarlanır. Fetişizmin kontrolü için başka bir teknik de düşünce durdurma sürecinin biraz değiştirilmiş hali olan fantezi şekillendirmedir.

Yenileme teknikleri hastaya acilen geri bildirim yapmaya odaklanır; böylelikle davranış hemen değişir. Örneğin; bir ışığa bağlı olan bir biyogeribildirim makinesine bağlanabilir ve kişi cinsel olarak uyarıcı materyallere maruz bırakılırken aynı zamanda ışığın rengini sabit tutması istenebilir veya mastürbasyon eğitimi, mastürbasyonla sıra dışı davranıştan doğan orgazm duyguları arasındaki farkı birbirinden ayırmaya odaklanabilir.

İLGİLİ MAKALE