BRCA1 veya BRCA2 gen mutasyonlu kadınların, yüksek oranda meme kanseri ve yumurtalık kanseri riskleri vardır. Bu kadınlarda, kanser riskini azaltmak için birçok seçenek mevcuttur. Seçeneklerden biri yumurtalıkların ameliyatla alınması anlamına gelen koruyucu (profilaktik) ooforektomidir. Yumurtalıkların alınması genelde yumurtalık kanseri riskini azaltmak için yapılmasına rağmen ooforektomi aynı zamanda meme kanseri riskinizi de azaltabilir.

Ooforektomi nedir?

Ooforektomide cerrah, uterusun her iki yanındaki badem şeklindeki organlar olan her iki yumurtalığınızı birden çıkarır. Yumurtalıklarınız, yumurta ihtiva eder ve üreme döngünüzü kontrol eden hormonları salgılar. Yumurtalıklarınızın çıkarılması, vücudunuzda dolaşımda bulunan östrojen ve progesteron hormonlarının miktarını büyük ölçüde azaltır. İşlem, gelişmek için bu hormonlara ihtiyaç duyan meme kanserini durdurabilir veya yavaşlatabilir.  

BRCA gen mutasyonlu kadınların, genelde yumurtalık tüpü kanser riskleri de yüksek olduğundan bu kadınların aynı zamanda yumurtalık tüpleri de alınır (salpingo ooforektomi).   

Kimler profilaktik ooforektomi yaptırmayı düşünebilir?

Profilaktik ooforektomi genelde meme kanseri, yumurtalık kanseri ve diğer kanserlerle ilişkili iki gen olan BRCA1 veya BRCA2 genindeki kalıtımsal bir mutasyon yüzünden meme kanseri ve yumurtalık kanseri riski oldukça yüksek olan kadınlara yapılır. Doğum yapmış ve yaşları 35'in üzerinde olan yüksek risk grubundaki kadınlar, söz konusu ameliyat için en uygun adaylardır. 

Profilaktik ooforektomi aynı zamanda bilnen bir genetik değişiklik olmasa da ailenizde meme kanseri ve yumurtalık kanseri varsa da tavsiye edilebilir. Bunun yanı sıra ailenizin sağlık geçmişine bağlı olarak bir gen mutasyonu taşıma olasılığınız kuvvetliyse fakat genetik test yaptırmak istemiyorsanız da ameliyat tavsiye edilebilir. 

Ooforektomi kanser riskini ne kadar azaltabilir?

BRCA gen mutasyonunuz varsa profilaktik ooforektomi:

• Menopoz öncesi dönemdeki kadınlarda, meme kanseri riskini yüzde 50'ye kadar bir oranda azaltabilir: Örneğin bir kadına yaşamı boyunca meme kanseri teşhisi konması riski yüzde 60 ise ooforektomi bu riski yüzde 30'a düşürebilir. Diğer bir deyişle onun gibi ooforektomi olmayan her 100 kadının 60'ına meme kanseri teşhisi konması beklenebilir. Ve ooforektomi sonrasında ise 30'una meme kanseri teşhisi konması beklenebilir.
• Yumurtalık kanseri riskini yüzde 90 veya daha yüksek oranda azaltabilir: Örneğin bir kadına yaşamı boyunca yumurtalık kanseri teşhisi konması riski yüzde 30 ise ooforektomi bu riski yüzde 3'e düşürebilir. Diğer bir deyişle ooforektomi olmayan her 100 kadının 30'una yumurtalık kanseri teşhisi konması ve ooforektomi sonrasında ise üçüne yumurtalık kanseri teşhisi konması beklenebilir.

Çalışmalarda, meme kanseri ve yumurtalık kanseri riski değişiklik gösterir. Ayrıca kişilerin meme kanseri ve yumurtalık kanseri riski; ailenin sağlık geçmişi, yaşam tarzı seçimleri ve kanser riskini azaltmak için kullanılan diğer stratejiler gibi birçok faktöre bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Bazı kadınlar için ooforektomi, riskte büyük bir azalma sağlayabilir. Diğer kadınlar için ameliyat riskleri ve potansiyel yan etkileri riskteki azalmaya değmeyebilir.

Ooforektominin riskleri nelerdir?

Ooforektomi genelde enfeksiyon, bağırsak tıkanıklığı ve iç organların hasar görmesi de dahil ufak çaplı komplikasyon riskleri taşıyan güvenli bir süreçtir. Komplikasyon riskleri, işlemin nasıl yapıldığına bağlıdır. 

Ancak yumurtalıklarınız tarafından üretilen hormonları kaybetmekten kaynaklanabilen komplikasyonlar ise daha endişe vericidir. Henüz menopoza girmemiş kadınlarda ooforektomi erken menopoza neden olur. Erken menopoz ise aşağıdakilerin de içinde olduğu birçok risk taşır:

• Kemik incelmesi (osteoporoz). Yumurtalıklarınızın alınması, vücudunuzun ürettiği kemik yapan östrojen miktarını azaltır. Doktorunuz kemik kaybına bakmak için kemik mineral yoğunluğu testini önerebilir. Bazı kadınların osteoporoz oluşumunu önlemek veya tedavi etmek için ilaç almaları gerekebilir.
• Menopoz rahatsızlıkları. Ateş basmalar, vajinal kuruluk, cinsel sorunlar, uyku bozukluğu ve bazen rastlanan algılama değişimleri menopoz sırasında bazı kadınlarda sıkça görülen sorunlar arasındadır. Yumurtalıklarınızı aldırmak bu sorunları hemen yaşayacağınız anlamına gelmez, fakat menopozla ilgili herhangi bir belirtinin daha erken bir dönemde oluşacağı ve yaşam kalitenizin azalma ihtimalinin doğal menopozda olduğundan daha yüksek olacağı anlamına gelir. 
• Artan kalp hastalığı riski. Yüksek kolesterol ve kalp hastalığı riskiniz yumurtalıklarınız alınırsa artabilir.
• Yavaş ilerleyen kanser riski. Profilaktik ooforektomi, meme kanseri veya yumurtalık kanseri riskinizi tamamen yok etmez. Tıpkı yumurtalık kanseri gibi görünen ve onun gibi hareket eden bir kanser türü yumurtalıklarınız ve yumurtalık tüpleriniz alınırsa da oluşabilir. Yumurtalıklarınıza dokunulmadığı sürece primer periton kanseri denen bu kanser türünün riski, yumurtalık kanserinin oluşabilme riskinden çok daha düşüktür.  

Profilaktik ooforektomi bu hastalıkların oluşmasına dair endişelerinizin çoğunu giderir; ama aynı zamanda bu tür bir ameliyat, sizi duygusal olarak olumsuz anlamda etkileyebilir. Çocuk yapmayı planlamasanız bile kadınlık hissiniz doğurganlığınıza ve üreme döngünüze bağlı olduğundan doğurganlığınızı yitirdiğinize üzülebilirsiniz.

Ooforektomiden sonra kadınlar, menopoz sonrası hormon tedavisi görmek zorunda mıdır?

Ooforektomiden sonra düşük dozlu hormon tedavisinin uygulanması halen bir tartışma konusudur. Çalışmalar, hormon tedavisi kullanımının bir kadının meme kanseri riskini arttırabileceğini gösterirken diğer çalışmalar erken menopozun kendine özgü ciddi risklere yol açabileceğini ileri sürüyor. 

Profilaktik ooforektomi olan ve 45 yaşına kadar hormon tedavisi görmeyen kadınlar; kanser, kalp hastalığı ve sinir hastalıkları yüzünden daha yüksek erken ölüm oranına sahiptir. Erken ölüm oranının daha yüksek olmasının ooforektomiye bağlı östrojen seviyesi değişikliğinden kaynaklandığı açık değildir, ama doktorlar genelde ameliyat sonrası menopoza giren daha genç yaştaki kadınların 45 ila 50 yaşa kadar düşük dozlu hormon tedavisi görmeyi düşünmelerini tavsiye ederler.    

Profilaktik ooforektomi aynı zamanda hafıza kaybı ve bunama riskinizi de arttırabilir. Ama çalışmalar, söz konusu riskin ameliyat sonrası hormon tedavisiyle azaltılabileceğini gösteriyor.

Hormon tedavisinin, kanser riskiniz üzerinde ne gibi bir etkisinin olduğu tam anlamıyla açık değildir. Kişisel durumunuza dair doktorunuza danışın. Eğer düşük doz östrojen almaya karar verirseniz tedaviyi 50 yaşından sonra kesmeye çalışın.

Ooforektomi ameliyatı sırasında uterusunuzun alınmasını isteyebilirsiniz, böylece meme kanseri riski yüksek olan kadınlar için daha güvenli olabilen bir tür hormon tedavisi görebilirsiniz. Uterusunuzun alınması işlemi (histerektomi) halen tartışmalıdır. Cerrahınızla birlikte histerektominin faydalarını ve risklerini de mutlaka değerlendirin.  

Yumurtalık kanserini önlemek için ooforektomiden başka seçenekler var mı?

Araştırmacılar, hastalık riski yüksek olan kadınlarda yumurtalık kanseri riskini azaltmanın başka yolları üzerinde halen çalışıyorlar. Ama yumurtalık kanserini önlemenin diğer yollarının riski ooforektomi kadar çok azalttığı ispatlanamamıştır. Bu nedenle BRCA mutasyonu olan çoğu kadına, doktorlar ooforektomi tavsiye ederler.

Ama ooforektomi, yumurtalık kanser riski yüksek olan her kadına uygun değildir. Bu nedenle riskinizi ne kadar etkileyebileceklerini daha iyi anlamak için doktorunuzla diğer seçeneklerinizi konuşun. Seçenekler arasında şunlar yer alır:

• Yumurtalık kanseri için sık aralıklarla tarama yapılması. Kanserin ilk belirtilerini tespit etmesi için yılda iki kez olmak üzere her yıl yumurtalık kanseri taraması yaptırmaya karar verebilirsiniz. Tarama genelde kanser antijen (CA) 125 için olan bir kan testini ve yumurtalıkların bir ultrason incelemesini içerir. Teoride sık aralıklarla yapılan taramaların, doktorlara yumurtalık kanserini erken evresindeyken tespit etmelerine yardımcı olması gerekir; ama bunun mevcut tarama yöntemleriyle mümkün olup olmadığı açık değildir.
• Doğum kontrol hapları. Çalışmalar doğum kontrol haplarının, ortalama riski olan kadınlarda yumurtalık kanseri riskini azalttığını ileri sürüyor. Bazı kanıtlar, doğum kontrol haplarının aynı zamanda BRCA mutasyonlu geni olanlar gibi yüksek risk altındaki kadınlarda kanser riskini düşürebildiğini ortaya koyuyor. Ancak doğum kontrol haplarının yüksek risk altındaki kadınlarda meme kanseri riskini arttırabileceğine dair bir takım endişeler mevcuttur. Yine de yumurtalık kanseri riskini azaltmanın faydalarının meme kanseri riskine ağır bastığı görülmektedir. 

Mastektomi meme kanseri riskini büyük oranda azaltmıyor mu?

Evet. Memenin ameliyatla alınması işlemi (mastektomi), meme kanseri riskinizi yüzde 90 oranında azaltabilir. Örneğin yaşamınızın bir noktasında meme kanseri olma riskiniz yüzde 50 olursa koruyucu amaçlı yapılan mastektomi riskinizi yüzde 5'e düşürebilir. Diğer bir deyişle mastektomi olan sizin gibi her 100 kadından beşine yaşamlarının bir noktasında meme kanseri teşhisi konabilir.

Bir kadın ooforektomiyi, neden mastektomiye tercih edebilir?

Bir kadının ooforektomiyi, mastektomiye tercih etmesinin nedenleri arasında şunlar yer alabilir:

• Ooforektomi her iki kanser riskinizi de azaltır. Ooforektomi hem meme kanseri hem de yumurtalık kanseri riskinizi azaltırken mastektomi sadece meme kanseri riskini azaltır. 
• Yumurtalık kanserini önlemek için çok fazla seçenek yoktur. Yumurtalık kanseri kolaylıkla teşhis edilemediğinden bazen meme kanserinden daha büyük bir tehdit olarak görülür. Erken evrede meme kanserinin tespiti için mamogramlar gibi testler vardır. 
• Yumurtalıklarınızı aldırmanız görünüşünüzü etkilemez. Bazı kadınlar göğüsleri alınırsa nasıl görüneceklerine dair endişe taşırlar. Oysa ooforektomi görünüşünüzü etkilemez.

Bu faydalar ooforektominin risklerini ve sonucunda meydana gelen erken menopoz durumunu dengelemelidir.

Doktorunuza neler sormalısınız?

Kesin bir doğru ve yanlış cevabı olmadığından profilaktik ooforektomi olma kararını vermek zordur. Yalnız başınıza yapabileceğiniz kişisel bir seçim gibi görünür ama bir genetik uzmanından, bir göğüs sağlığı uzmanından veya bir jinekolojik onkoloji uzmanından tavsiye almak daha bilinçli bir karar vermenize yardımcı olabilir.

Doktorunuza veya başka bir sağlık uzmanına soracağınız sorular arasında şunlar yer alır:

• Meme kanseri riskim nedir?
• Yumurtalık kanseri riskim nedir?
• Meme kanseri riskimi azaltmak için mevcut seçeneklerim nelerdir?
• Yumurtalık kanseri riskimi azaltmak için mevcut seçeneklerim nelerdir?
• Her bir seçeneğin faydaları ve riskleri nelerdir?
• Kanser riskimi azaltmak için bulabileceğim iyi bilgi kaynakları nelerdir?
• Seçeneklerimi araştırmak ve bir karar vermek ne kadar zamanımı alabilir?
• Profilaktik ooforektominin şu an için bana uygun olmadığına karar verirsem daha sonra fikrimi değiştirebilir miyim?
• Bir arkadaşınız veya bir akrabanız benimle aynı durumda olsaydı ona ne tavsiye ederdiniz?

Profilaktik ooforektominin size uygun olup olmadığını ve ne zaman yapılabileceğini belirlemek, kanser riskiniz ve kanser önleme çabalarınızda ne kadar istekli olduğunuza bağlıdır.