• İçindekiler
• Nedir
• Belirtileri
• Sebepleri
• Komplikasyonları
• Muayenesi
• Testleri
• Tedavisi
• Yaşam Tarzı
• Önleme

Nedir

Basur

Halk arasında basur olarak da bilinen hemoroid, makatta ve kalın bağırsağın alt kısmında bulunan toplardamarların genişleyip şişmesi ve iltihaplanması durumudur. Hemoroid büyük abdest sırasında zorlanma ya da hamilelik döneminde makattaki toplardamarlarda oluşan baskı sebebiyle meydana gelir. Hemoroidler kalın bağırsağın içinde (dış hemoroid) ya da makat çevresindeki derinin altında (iç hemoroid) oluşabilir.

Hemoroid toplumda sıkça rastlanan bir sağlık problemidir. 50’li yaşlardaki yetişkinlerin yaklaşık yüzde ellisinde kaşıntı, ağrı ve kanama şikayetleri ile ortaya çıkan hemoroid hastalığı görülmektedir.

Tıpta hemoroid tedavisine ilişkin çok sayıda etkili yöntem bulunmaktadır. Bireyler evde birtakım tedavi yöntemleri uygulayarak, hayat tarzlarını ve beslenme şekillerini değiştirerek bu sağlık sorununun üstesinden gelebilirler.

Belirtileri

Belirtiler

Hemoroid rahatsızlığına ilişkin belirtiler şöyle sıralanır:

• Dışkılama sırasında ağrısız kanama, (tuvalette ya da tuvalet kağıdı üzerinde kana rastlanır.)
• Makat bölgesinde kaşıntı ve tahriş,
• Ağrı ve rahatsızlık hissi,
• Makat çevresinde şişkinlik,
• Makat çevresinde hassasiyet yaratan ve ağrı hissi uyandıran küçük kitle,
• Dışkı sızıntısı.

Hemoroid belirtileri oluştuğu bölgeye göre değişiklik gösterir. İç hemoroid kalın bağırsağın iç kısmında oluşur. İç hemoroidin hissedilmesi ya da gözle görülmesi genellikle mümkün olmamakla birlikte rahatsızlık hissi de vermez. Büyük abdest yaparken kasların zorlanması hemoroidin dokusuna zarar verebilir ve bu durum kanamaya sebep olur. Kimi zaman da kasların zorlanmasıyla iç hemoroid makat kanalının dışına çıkabilir. Bu durum hemoroid sarkması ya da çıkık hemoroid olarak bilinmekte, ağrı ve tahrişe sebep olmaktadır.

Dış hemoroid makat çevresindeki derinin altında meydana gelir. Dış hemoroid tahriş olduğunda kaşıntı ya da kanama oluşur. Bazen dış hemoroidin içinde kan toplanıp pıhtı haline gelebilir ve bu durum aşırı ağrı, şişlik ve iltihaplanmaya sonuçlanır.

Doktora ne zaman gitmeli?

Dışkılama sırasında kanama hemoroid rahatsızlığının en yaygın ve bariz belirtisidir. Ancak bağırsak kanseri ve makat kanseri gibi başka hastalıklar da kalın bağırsakta kanamaya neden olabilir. Doktora muayene olmadan kanamanın hemoroid kaynaklı olduğu kanısına varmayın. Doktor hastaya hemoroid teşhisini fiziki muayene ve gerekli diğer testleri uygulayarak koyar. Yapılan bu muayene ve testler hemoroid dışında daha ciddi bir hastalık söz konusu ise bunun da ortaya çıkmasını sağlar. Hemoroid ağrıya, sık sık ve yoğun şekilde kanamaya sebep oluyorsa, evde uygulanan tedavi yöntemlerinden vazgeçilip mutlaka bir doktora başvurulmalıdır.

Eğer dışkılama alışkanlığında belirgin bir değişiklik görülürse; örneğin dışkının rengi siyaha ya da katran rengine dönüşmüşse, dışkıda kan pıhtısı varsa mümkün olan en kısa zamanda  doktora muayene olmak gerekir. Dışkılamadaki bu tür değişiklikler sindirim kanalında daha yoğun bir kanamanın belirtisi de olabilir.

Yoğun derecede kanama varsa, bayılma hissi ve baş dönmesi söz konusuysa mutlaka acile başvurulmalıdır.

Sebepleri

Sebepleri

Makatı çevreleyen damarlar yapı itibariyle zorlanma ve baskı sonucu genişlemeye ve şişmeye meyillidir. Kalın bağırsağın alt kısmına uygulanan baskının artması sebebiyle hemoroid meydana gelir. Baskıya sebep olan faktörler şöyle sıralanır:

• Dışkılama sırasında zorlanma
• Tuvalette uzun süre kalma
• Kronik ishal ya da kabızlık
• Obezite
• Hamilelik
• Anal ilişki

Hemoroid hastalığı kalıtım yoluyla da ortaya çıkabilir. Yaşlılık hemoroid rahatsızlığını tetiklemektedir. Çünkü yaşlanmayla birlikte bağırsak ve makattaki toplardamarları destekleyen dokular güçsüzleşir ve esner.

Komplikasyonları

Neden olabileceği sağlık sorunları

Hemoroid hastalığının nadiren rastlanan komplikasyonları şöyledir:

• Kansızlık: Hemoroidlerin sürekli kanaması kan kaybına ve kansızlığa neden olur. Bu durum halsizlikle sonuçlanır. Çünkü metabolizmadaki hücrelere oksijen taşıyan sağlıklı alyuvarlar hücrelerinin sayısı azalır.
• Düğümlü Hemoroid: İç hemoroide kan gitmemesi durumunda, hemoroid düğümlenebilir. Düğümlenme aşırı ağrıya ve doku ölümüne (kangren) yol açabilir. 

Muayenesi

Muayeneye Gitmeden Önce Yapılması Gerekenler

Hemoroid belirtileri varsa aile hekimine muayene olunması gerekir. Aile hekimi bulgu ve belirtilerden yola çıkarak hastayı sindirim sistemi hastalıkları konusunda uzmanlaşmış bir hekime veya bağırsak cerrahına yönlendirir.

Hastanın doktora rahatsızlığına ilişkin bütün bilgileri iletmesi gerekir. Böylece doktorun teşhis koyma ve muayene uygulama süreci kolaylaşır. Muayeneye gidilmeden önce yapılabilecekler şunlardır:

• Muayeneye gitmeden önce yapılması gerekenler varsa öğrenilmeli ve ihmal edilmemelidir.
• Rahatsızlığa ilişkin belirtiler ve bu belirtilerin ne kadar süredir var olduğu not edilmelidir.
• Günlük tuvalet alışkanlıkları, diyet ve beslenme alışkanlıkları (özellikle lifli besin alımı) not edilmelidir.
• Vitamin, bağışıklık destekleyici ilaçlar da dahil olmak üzere kullanılan bütün ilaçların listesi yapılmalıdır.

Doktora sorulabilecekler

Doktora sorulacak soruların listesini yapmak muayeneye ayrılan zamanın en iyi şekilde değerlendirilmesini sağlayacaktır. Hemoroid rahatsızlığına ilişkin sorular şunlar olmalıdır:  

• Belirtilerimin kaynağı ne olabilir?
• Bu sağlık sorunu geçici mi yoksa kalıcı bir sorun mu?
• Bu hastalığın neden olabileceği sağlık sorunları riski taşıyor muyum?
• Nasıl bir tedavi yöntemi önerirsiniz?
• İlk uygulayacağınız tedavi yanıt vermezse sonraki aşamada nasıl bir tedavi uygulayacaksınız?
• Ameliyat olmam gerekiyor mu? Neden?
• Tedaviye ek olarak almam gereken önlemler nelerdir?
• Başka sağlık sorunlarım da var. Bunlar hemoroid hastalığını etkiler mi?

Hazırlanan bu soruların dışında muayene esnasında anlaşılmayan herhangi bir şey mutlaka sorulmalıdır. 

Doktorun Sorabilecekleri

Muayeneyi yapan doktor hastaya birçok soru yöneltecektir. Bu sorulara net bir şekilde cevap verilmelidir. Doktor şu soruları sorar:

• Belirtiler ilk olarak ne zaman ortaya çıktı?
• Bu belirtiler sizi nasıl etkiliyor?
• Günlük tuvalet alışkanlığınız nasıl?
• Günlük yaşantınızda ne kadar lifli besin tüketiyorsunuz?
• Belirtilerinizi tetikleyen bir şeyler var mı? Varsa nelerdir?
• Ailenizde hemoroid rahatsızlığı veya bağırsak ya da makat kanseri olan biri var mı?
• Tuvalet alışkanlığınızda bir değişiklik oldu mu?
• Büyük abdest sırasında tuvalette, tuvalet kağıdı üzerinde ya da dışkınızda kana rastladınız mı?

Muayeneye gitmeden önce yapılabilecekler

Muayeneye gitmeden önceki süreçte dışkılamayı yumuşatmak için meyve, sebze ve tahıl gibi lif oranı yüksek besinler tüketilmelidir. Bunun yanısıra reçetesiz temin edilebilen lif alımını destekleyici takviyeler alınmalı ve günde 6 ila 8 bardak su tüketilmelidir.

Testleri

Testler ve Teşhis

Muayeneyi yapan doktor dış hemoroidi gözle görülür durumda olduğu için bakarak tespit edebilir. Ancak iç hemoroidi tespit etmek için birtakım testler uygular. Bunlar:

• Makat kanalı ve bağırsaktaki anormalliklerin tespitine yönelik muayene: Rektal muayene denen bu aşama sırasında doktor, parmağını eldiven ve kayganlaştırıcı jel kullanarak makat kanalına sokar. Bu kontrol makat kanalında herhangi bir kitlenin olup olmadığının tespitini sağlar. Böylelikle daha detaylı testlerin gerekliliği de anlaşılmış olur.
• Makat kanalı ve bağırsağın gözle muayene edilmesi: İç hemoroidler dokusu itibariyle çok yumuşaktır ve rektal muayene ile tespit edilemeyebilirler. Bu sebeple doktor, bağırsağın son kısmını anoskopi ya da sigmoidoskopi adı verilen yöntemlerle muayene eder. Bu yöntemler makat kanalı ve bağırsağın içinin metal boru yardımıyla gözlemlenmesidir.

Doktor gerekli gördüğü durumlarda kalın bağırsağın tamamını kolonoskopi adı verilen yöntemle de inceler. Kolonoskopinin gerekli görüldüğü durumlar şunlardır:

• Hastanın bulgu ve belirtileri sindirim sisteminde başka bir rahatsızlığa işaret ediyorsa,
• Kolorektal kanser riski varsa,
• Hasta 50 yaşın üzerindeyse ve son 10 yıl içinde kolonoskopi yaptırmamışsa.

Tedavisi

Tedavi ve İlaç

Hemoroidleri genel olarak yaşam tarzında bazı değişiklikler yaparak yok etmek mümkündür ancak bazı durumlarda ilaç tedavisi veya cerrahi müdahale gerekebilir.   

İlaç Tedavisi

Hemoroid rahatsızlığı hafif derecede ağrıya sebep oluyor ise doktor reçetesiz temin edilebilen krem, merhem, tampon ve fitiller ile tedaviyi uygun görür. Hamamelis bitkisi ve hidrokortizon içeren bu ürünler ağrıyı ve kaşıntı geçici süreyle de olsa yok eder.

Reçetesiz alınabilen krem ya da diğer ürünler, doktor tavsiye etmemişse bir haftadan daha uzun süre kullanılmamalıdır. Çünkü bu ürünlerin deri döküntüsü, iltihaplanma ve deri incelmesi gibi birtakım yan etkileri vardır.

Minimal Invaziv İşlemler

Dış hemoroidin içinde oluşan kan pıhtısı küçük çaplı bir kesi işlemi uygulanarak yok edilebilir.

Aşırı ağrı yapan ve sürekli kanayan hemoroidler minimal invaziv uygulama ile tedavi edilebilir. Bu tedavi yöntemi doktorun muayenehanesinde ya da herhangi bir sağlık kuruluşunda uygulanabilir.

• Lastik band ligasyon yöntemi: İç hemoroid memesinin tabanına lastik bir ya da iki adet band yerleştirilerek hemoroide giden kan akımının engellemesidir. Bu işlemden sonra hemoroid kurur ve bir hafta içerisinde dışkılama esnasında düşer. Bantlama yöntemi uygulandıktan sonra hastada rahatsızlık hissi uyandırabilir, 2 ila 4 gün süreyle kanamaya sebep olabilir. Fakat genellikle olumlu sonuç alınır.  
• Enjeksiyon yöntemi: Hemoroidi küçültmek için hemoroid dokunun içine enjektör yoluyla kimyasal solüsyon enjekte edilir. Enjeksiyon yöntemi çok düşük dozajda ağrıya sebep olur veya hiç ağrı yapmaz. Ancak bu yöntem lastik band ligasyonu kadar etkili değildir.
• Pıhtılaştırma yöntemi (kızılötesi ışın, lazer ya da bipoler): Kanama yapan küçük çaptaki iç hemoroidler için pıhtılaştırma yöntemi uygulanır. Bu yöntemde lazer ya da kızılötesi ışın kullanılarak hemoroidin sertleşip kuruması sağlanır. Pıhtılaştırma yönteminin bazı yan etkileri olmakla birlikte yok edilen hemoroidlerin tekrar etme riski yüksektir. Bu risk lastik band ligasyon yönteminde daha düşüktür.

Cerrahi Operasyon

Büyük çapta bir hemoroid söz konusuysa veya yukarıda bahsi geçen yöntemlerden sonuç alınamazsa, cerrahi müdahaleye başvurulur. Cerrahi müdahale yatarak ya da ayakta tedavi prosedürü uygulanarak gerçekleştirilebilinir.

• Hemorodin alınması: Hemoroid ameliyatında kanama yapan hemoroidli doku cerrah tarafından çıkarılır. Bu yöntemde çeşitli tekniklere başvurulur. İlaç desteğiyle lokal anestezi, ilik anestezisi ya da genel anestezi uygulanır. Hemoroid ameliyatı hemoroidleri yok etmeye yönelik en etkili yöntemdir. Ancak komplikasyon riski de çok yüksektir. İdrar yaparken geçici süre ile zorlanma ve idrar yolu iltihaplanmaları gibi komplikasyonlar yaşanabilir. Birçok hastada ameliyattan sonra ağrı şikayeti görülür. Bu durumda ilaç tedavisi uygulanır. Sıcak banyo yapmak da olumlu etki yapar.
• Hemoroid bantlama yöntemi: Bu yöntem ile hemoroidli dokuya giden kan akımı engellenir. Bantlama yöntemi hemoroid ameliyatı kadar ağrılı bir yöntem değildir. Bu yöntemi uygulanan hastanın günlük yaşama adapte olma süreci çok daha hızlıdır. Fakat hemoroid ameliyatı ile kıyaslandığında bu yöntemin nüks etme riskinin çok daha yüksek olduğu görülür. Ayrıca bağırsağın, makat kanalından dışarı çıkan kısmında sarkma riski de çok daha yüksektir. Hastanın kendisine uygulanacak tedavi yöntemine ilişkin doktoruyla ayrıntılı bir şekilde konuşması gerekmektedir.

Yaşam Tarzı

Yaşam tarzı ve evde uygulanabilecek tedavi yöntemleri

Hemoroidden kaynaklanan düşük dozajdaki ağrı, şişkinlik ve iltihaplanmaları evde uygulayacağınız bazı yöntemlerle de tedavi etmeniz mümkündür. Bu yöntemler genellikle şunlardır:

• Topikal tedavi uygulayın: Hidrokortizon içerikli hemoroid kremi ya da fitil kullanın. Hamamelis bitkisi içeren ya da uyuşturucu etkisi olan kompres uygulayın.
• Düzenli olarak sıcak banyo yapın: Anal bölgenizi günde iki ya da üç kez 10 ila 15 dakikalığına sıcak suda bekletin. Tuvalete içinde sıcak su koyulabilen plastik bir kap (sitz bath) geçirin. Eczanelerde bulabilirsiniz.
• Anal bölgenizi temiz tutun: Her gün sıcak su ile banyo yaparak ya da duş alarak makat çevrenizi de temizleyin. Sabun kullanmak gerekmez, hatta sabun kullanımı sorunu ağırlaştırabilir. Banyodan sonra anal bölgeyi saç kurutma makinesi ile kurutun.
• Kuru tuvalet kağıdı kullanmayın: Dışkılama sonrası anal bölgeyi temizlemek için nemlendirilmiş tuvalet kağıdı kullanın. Kokulu ya da alkol içeren tuvalet kağıtlarını kesinlikle kullanmayın.
• Soğuk kompres uygulayın: Makat bölgenizdeki şişlikleri indirmek için buz ya da soğuk kompres uygulayın.  
• Ağrı kesici ilaç alın: Tylenol gibi parasetamoller, aspirin ya da Advil ve Motrin gibi analjezik ilaçlar kullanarak ağrıyı geçirebilirsiniz.

Bu yöntemler hemoroid belirtilerinin birkaç gün içinde yok olmasını sağlar. Aksi takdirde doktora görünmek gerekir.

Önleme

Önlemler

Dışkılama yumuşak olduğu sürece hemoroid oluşumu engellenmiş olur. Hemoroidi önlemek ve belirtilerini en aza indirgemek için aşağıda belirtilen yöntemler uygulanmalıdır:

• Lif oranı yüksek besinler tüketin: Daha fazla sebze, meyve ve tahıl tüketin. Lifli besin tüketimi dışkılamayı yumuşatır ve düzenler. Böylece hemoroid oluşumu engellenir ya da var olan hemoroidler kötüye gitmez. Lifli besin tüketimini günlük yaşantınıza yavaş yavaş adapte etmelisiniz. Aksi takdirde gaz problemleri yaşayabilirsiniz.
• Fazla miktarda sıvı tüketin: Günde altı ila sekiz bardak su ya da başka sıvı tüketin.(Kesinlikle alkol tüketmeyin.)
• Lif takviyesi alın: Çoğu insan vücudunun ihtiyaç duyduğu oranda lif tüketmez. Günlük lif tüketim oranı ortalama olarak 20 ila 35 gram olmalıdır. Yapılan araştırmalara göre reçetesiz alınan lif içerikli takviyeler hemoroid kaynaklı kanama ve diğer tüm belirtileri yok etmektedir. Bu ilaçlar yumuşak ve düzenli dışkılama sağlar. Bu tür lif içerikli takviyeleri kullanıyorsanız günde en az sekiz bardak su ya da herhangi başka bir sıvı tüketmeniz gerekmektedir. Aksi takdirde kabızlığa ya da var olan kabızlık durumunun artmasına yol açarlar.
• Büyük abdestinizi yaparken zorlanmayın: Büyük abdestinizi yaparken zorlanır ve nefesinizi tutarsanız bağırsağınızın alt kısmındaki toplardamarlara daha fazla basınç uygulamış olursunuz.
• Büyük abdestinizi tutmayın: Büyük abdestinizi tutmanız zararlıdır. Tutarsanız dışkı geri gider ve kurur. Böylelikle çıkması daha da zor olur.
• Egzersiz yapın: Kabızlık uzun süre hareketsiz kalmaktan da kaynaklanabilir. Kabızlığı önlemek ve damarlardaki basıncı azaltmak için egzersiz yapın. Egzersiz yapmak hemoroidi tetikleme olasılığı olan fazla kilolarınızı vermenize de sağlar. 
• Uzun süre ayakta kalmaktan ve oturmaktan kaçının: Uzun süre hareketsiz oturmak, özellikle tuvalette uzun süre oturmak, makattaki toplardamarlar üzerindeki baskıyı arttırır.